تفاوت فعل معلوم و مجهول در عربی چیست؟ – به زبان ساده
مهمترین تفاوت افعال معلوم و افعال مجهول در زبان عربی این است که فاعل فعلهای معلوم در جمله مشخص است اما فعلهای مجهول بدون فاعل به کار میروند. روش صرف و حرکتگذاری فعلهای معلوم و مجهول نیز متفاوت است. مثلاً «جَعَلَ» نوعی فعل معلوم است اما «جُعِلَ» فعل مجهول به شمار میآید. در سایر بخشهای این مطلب از مجله فرادرس، تفاوت فعل معلوم و مجهول در عربی را از نظر ساختاری و محتوایی بررسی میکنیم و روش صرف هرکدام را توضیح میدهیم.
تفاوت فعل معلوم و مجهول چیست؟
همه فعلهای عربی را میتوان به دو دسته افعال معلوم و مجهول تقسیمبندی کرد. این نوع از فعلها و تفاوتهایشان در جدول زیر نشان داده شدهاند.
تفاوت فعلهای معلوم و مجهول | |
فعلهای معلوم | فعلهای مجهول |
فاعل و انجامدهنده آنها مشخص است و در جمله میآید. | فاعل و انجامدهنده آنها مشخص نیست و در جمله نمیآید. |
با فاعل خود به کار میروند. | فاعل ندارند و با نائب فاعل (همان مفعول جمله) میآیند. |
میتوانند لازم یا متعدی باشند. | فقط فعلهای متعدی بهصورت مجهول درمیآیند. |
حرکت حرف اول آنها میتواند «ـُ ، ـِ یا ـَ» باشد. | حرکت حرف اول آنها معمولاً «ـُ» است. |
عینالفعل آنها ممکن است با حرکتهای «ـُ ، ـِ یا ـَ» بیاید. | عینالفعل آنها با حرکت «ـِ» (در فعل ماضی) و «ـَ» (در فعل مضارع) میآید. |
خود فعل بهصورت معلوم ترجمه میشود. | با استفاده از فعل کمکی «شدن» ترجمه میشود. |
در فیلم آموزش زبان قرآن ۱ عربی پایه دهم فرادرس نیز نکتههای مهمی در مورد فعلهای مجهول و تفاوت آنها با فعلهای معلوم بیان شده است. برای مشاهده این فیلم آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید.
خوب است نکتههای زیر را هم در مورد فعلهای معلوم و مجهول به یاد داشته باشید:
- به دومین حرف اصلی فعل، عینالفعل گفته میشود.
- فعلهای مجهول از فعلهای معلوم ساخته میشوند.
- بعد از مجهول کردن فعلهای معلوم، فاعل از جمله حذف میشود و مفعول جمله بهعنوان نائب فاعل، در جایگاه فاعل قرار میگیرد.
برای اینکه تفاوت فعل معلوم و مجهول عربی را بهتر درک کنید، مثالهایی را در کادر زیر آوردهایم. در ادامه، تفاوتهای این فعلها را بیشتر توضیح میدهیم.
معلوم: خَلَقَ اللهُ العالَمَ.
مجهول: خُلِقَ العالَمُ.
تفاوتهای این فعلها عبارتند از:
- «خَلَقَ» فعل معلوم است چون با فاعل خود (اللهُ) آمده است اما «خُلِقَ» مجهول است چون فاعل آن در جمله نیامده است و «العالَمُ» نقش نائب فاعل آن را به عهده دارد.
- حرف اول «خَلَقَ» با فتحه (ـَ) آمده است اما حرف اول «خُلِقَ» ضمه (ـُ) گرفته است.
- «خَلَقَ» و «خُلِقَ» هر دو فعل ماضی هستند. در اولی، عینالفعل فتحه (ـَ) گرفته است اما عینالفعل دومی با کسره (ـِ) آمده است.
روش تشخیص فعل های معلوم و مجهول
در بخش قبل هم با فعلهای معلوم و مجهول آشنا شدید و هم به تفاوت فعل معلوم و مجهول درعربی پی بردید. در این بخش میآموزید که چطور این دو نوع فعل را از یکدیگر تشخیص بدهید. فقط کافی است مراحل زیر را انجام بدهید:
- اول باید مضارع یا ماضی بودن فعل را مشخص کنید.
- اگر ابتدای فعل یکی از حروف مضارعه (يـ ، تـ ، أ ، نـ) قرار داشته باشد و انتهای فعل مضموم (ـُ ، ـَ انِ ، ـُ ونَ) باشد، فعل مورد نظر از نوع مضارع است.
- اگر ابتدای فعل حرف، مضارعه نباشد و انتهای آن هم مضموم نباشد، آن فعل از نوع فعلهای ماضی است.
- اگر فعل مضارع بود، به حرف اول و عینالفعل آن دقت کنید.
- اگر حرف اول فعل مضارع، ضمه (ـُ) گرفته باشد و عینالفعل آن نیز با حرکت فتحه (ـَ) آمده باشد، حتماً فعل مجهول است.
- چنانچه فعل مورد نظر ماضی بود، بازهم باید به حرف اول و عینالفعل آن توجه کنید.
- اگر حرف اول فعل ماضی ضمه (ـُ) داشته باشد و عینالفعل آن هم کسره (ـِ) گرفته باشد، حتماً فعل مجهول است.
برای اینکه روش تشخیص فعلهای معلوم و مجهول را بهخوبی یاد بگیرید، دو مثال را با هم بررسی میکنیم. البته در این مورد میتوانید به فیلم آموزش رایگان بررسی فعل مجهول در عربی پایه دهم فرادرس نیز مراجعه کنید.
مثال اول
در کادر زیر، دو فعل معلوم و مجهول را نشان دادهایم. در ادامه مشخص میکنیم که کدامیک معلوم و کدامیکی مجهول است.
ضَرَبَ، ضُرِبَ
برای اینکه معلوم یا مجهول بودن این فعلها را تشخیص بدهیم، باید مراحل زیر را دنبال کنیم:
- مشخص کردن ماضی یا مضارع بودن فعلها: هر دو ماضی هستند چون ابتدای آنها حرف مضارعه نیامده است و انتهای آنها نیز حرکت ضمه (ـُ) قرار نگرفته است.
- اگر فعل ماضی بود به حرکت حرف اول و عینالفعل آن دقت کنیم: در اولی، حرف اول و عینالفعل مفتوح (ـَ) هستند اما در دومی، حرف اول مضموم (ـُ) و عینالفعل مکسور (ـِ) است.
با توجه به نکتههای بالا نتیجه میگیریم که فعل «ضَرَبَ» معلوم است اما «ضُرِبَ» نوعی فعل مجهول به شمار میآید.
مثال دوم
در کادر زیر نیز دو فعل را نشان دادهایم که یکی از آنها معلوم و آن دیگری مجهول است. در ادامه، معلوم و مجهول بودن آنها را با دلیل مشخص میکنیم.
یَضْرِبُ، یُضْرَبُ
برای اینکه معلوم یا مجهول بودن فعلهای بالا را مشخص کنیم، مراحل زیر را انجام میدهیم:
- مشخص کردن ماضی یا مضارع بودن فعل: هر دو فعل مضارع هستند چون ابتدای آنها حرف مضارعه (یـ) آمده است و انتهای آنها نیز حرکت ضمه (ـُ) دارد.
- اگر فعل مضارع بود به حرف اول و عینالفعل آن دقت کنیم: در اولی، حرف اول مفتوح (ـَ) است و عینالفعل نیز با کسره (ـِ) آمده است اما در دومی، حرف اول مضموم (ـُ) است و عینالفعل نیز با فتحه (ـَ) آمده است.
با توجه به نکتههایی که گفتیم، نتیجه میگیریم «یَضْرِبُ» فعل معلوم است اما «یُضْرَبُ» فعل مجهول است.
روش صرف فعل های معلوم و مجهول
تا اینجا هم با تفاوت فعل معلوم و مجهول عربی آشنا شدید و هم روش تشخیص آنها را یاد گرفتید. در این بخش، روش صرف فعلهای معلوم و مجهول را با هم بررسی میکنیم تا به تفاوت ظاهری این فعلها هم پی ببرید.
صرف فعل های ماضی معلوم و مجهول
روش صرف فعلهای معلوم و مجهول ماضی را در جدول زیر نشان دادهایم.
نوع فعل | روش صرف | مثال |
ماضی معلوم | سماعی هستند و بر وزنهای «فَعَلَ»، «فَعُلَ» و «فَعِلَ» ساخته میشوند. | خَرَجَ، قَرُبَ، رَجِعَ |
ماضی مجهول | حرف اول آنها «-ُ» و عینالفعل آنها نیز «ـِ» میگیرد. (فُعِلَ) | خَرَجَ ← خُرِجَ |
نکته: حرف اول ماضی معلوم همیشه با «ـَ» میآید اما حرف اول ماضی مجهول همیشه با «ـُ» میآید. عینالفعل ماضی معلوم میتواند «ـَ ، ـِ ، ـُ» باشد اما عینالفعل ماضی مجهول همیشه «ـُ» است.
صرف فعل های مضارع معلوم و مجهول
در جدول زیر، روش صرف فعلهای مضارع معلوم و مجهول و نحوه ساخت فعل مجهول از فعل معلوم را بیان کردهایم.
نوع فعل | روش صرف | مثال |
مضارع معلوم | با اضافه کردن حرف مضارعه به ابتدای فعل ماضی و قرار دادن «ـُ» روی حرف آخر آن ساخته میشود. | یَذْهَبُ، يُشَاهِدُ |
مضارع مجهول | حرف اول فعل «ـُ» میگیرد و عینالفعل آن هم با «ـَ» میآید. | یَخْرُجُ ← یُخْرَجُ |
نکته: حرف اول فعل مضارع معلوم میتواند «ـَ» یا «ـُ» بگیرد اما حرف اول فعل مضارع مجهول همیشه با «ـُ» میآید. عینالفعل مضارع معلوم میتواند با «ـَ» یا «ـُ» بیاید اما عینالفعل مضارع مجهول همیشه با «ـَ» میآید.
تدریس فعل های عربی در فیلم های آموزشی فرادرس
تمامی کلمههای عربی را میتوان به سه دسته «اسم»، «فعل» و «حرف» تقسیم کرد. در این بین، فعلها از جایگاه ویژهای دارند. همچنین از تنوع بالایی برخوردارند. فعلهای ثلاثی مجرد و ثلاثی مزید، فعلهای لازم و متعدی، فعلهای صحیح و معتل و... تنها برخی از انواع فعلهای عربی هستند. برای کاربرد و صرف هریک از این فعلها باید قواعد خاصی را رعایت کنیم. قواعدی که با مراجعه به فیلمهای آموزشی زیر در فرادرس میتوانید آنها را یاد بگیرید.
- فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش زبان قرآن ۲ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان ثلاثی مجرد در عربی فرادرس
- فیلم آموزش رایگان بررسی فعل مجهول در عربی دهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان چگونه فعل نهی در عربی بسازیم از فرادرس
برای اینکه قواعد استفاده از اسمها و حروف عربی را یاد بگیرید یا اصول ترجمه زبان عربی را بیاموزید، مشاهده مجموعه فیلمهای آموزشی زیر حتماً برایتان مفید خواهد بود.
مثال تفاوت فعل معلوم و مجهول
اکنون که نکتههای اصلی را در مورد تفاوت فعل معلوم و مجهول عربی یاد گرفتید، با دقت به مثالهای زیر، نحوه تشخیص آنها را نیز بهتر میآموزید. در فیلم آموزش رایگان بررسی فعل مجهول در عربی پایه دهم فرادرس نیز مثالهای بیشتری از فعلهای معلوم و مجهول ارئه شده است. با کلیک روی لینک زیر به این فیلم آموزشی دسترسی خواهید داشت.
مثال اول
در مثال زیر، فعل ماضی «سُمِعَتْ» به کار رفته است. با توجه به اینکه حرف ابتدایی آن ضمه (ـُ) گرفته است و عین الفعل (مِـ) آن نیز مکسور است، به این نتیجه میرسیم که فعل «سُمِعَتْ» نوعی فعل مجهول است. از سوی دیگر، فاعل آن در جمله نیامده است و «صَوتُ» نقش نائب فاعل آن را به عهده دارد. همانطور که ملاحظه میکنید، این فعل را با استفاده از فعل کمکی «شدن» ترجمه کردهایم.
سُمِعَتْ صَوتُ العَصافیرِ.
صدای گنجشکها شنیده شد.
اجزای جمله بالا و ترکیب آن را در ادامه مشاهده میکنید.
- سُمِعَتْ: فعل مجهول
- صَوتُ: نائب فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- العَصافیرِ: مضافالیه و مجرور به اعراب ظاهری.
مثال دوم تفاوت فعل معلوم و مجهول
در این مثال، با دقت به اینکه ابتدای فعل «یُکْرَمُ»، حرف مضارعه «یـ» قرار دارد و انتهای آن هم حرکت ضمه (ـُ) آمده است، متوجه میشویم که این فعل از نوع فعلهای مضارع است. سپس با توجه به اینکه حرف ابتدایی آن ضمه گرفته است و عینالفعل آن هم حرکت فتحه (ـَ) دارد، به مجهول بودن آن پی میبریم. «جَدّ» نائب فاعل این فعل محسوب میشود. در زبان فارسی برای ترجمه «یُکْرَمُ» از فعل کمکی «شدن» استفاده میکنیم.
یُکْرَمُ جَدّي عِندَ أَقارِبِهِ.
پدربزرگم نزد خویشاوندانش بزرگ داشته میشود.
برای اینکه ساختار مثال بالا را بهتر یاد بگیرید، ترکیب آن را در ادامه آوردهایم:
- یُکْرَمُ: فعل مجهول
- جَدّ: نائب فاعل و مرفوع تقدیراً
- ي: مضافالیه و مجرور محلّاً
- عِندَ: ظرف و منصوب
- أَقارِبِ: مضافالیه و مجرور به اعراب ظاهری
- هِ: مضافالیه و مجرور محلّاً.
مثال سوم
در مثال زیر، از فعل «خَرَجَ» استفاده شده است. این فعل نه با حرف مضارعه شروع شده است و نه انتهای آن ضمه دارد. بنابراین، نوعی فعل ماضی به شمار میآید. اکنون اگر به حرکت حرف اول و عینالفعل آن دقت کنیم، متوجه میشویم که حرف اول و عینالفعل آن مفتوح (ـَ) است. در نتیجه، نوعی فعل معلوم است، نه مجهول. «الطالِبُ» نیز فاعل آن محسوب میشود.
خَرَجَ الطّالِبُ مِنَ الکُلیَّةِ.
دانشجو از دانشکده خارج شد.
در ادامه، اجزای این جمله و نقش هریک از آنها را مشخص کردهایم:
- خَرَجَ: فعل معلوم
- الطّالِبُ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- مِنَ الکُلیَّةِ: جارّ (مِنَ) و مجرور (الکُلیَّةِ).
مثال چهارم
فعل «یُشْرَبُ» در مثال زیر نوعی فعل مضارع است. زیرا ابتدای آن حرف مضارعه (یـ) آمده و انتهای آن نیز حرکت ضمه (ـُ) قرار گرفته است. اکنون اگر به حرکت حرف اول و عینالفعل (رَ) ان نگاه کنیم، متوجه میشویم که حرف اول آن مضموم (ـُ) است و عینالفعل آن نیز مفتوح (ـَ) است. به همین خاطر نتیجه میگیریم که «یُشْرَبُ» نوعی فعل مضارع مجهول است. «الماءَ» نائب فاعل این فعل محسوب میشود.
یُشْرَبُ الماءَ في الکوبِ.
آب در لیوان نوشیده میشود.
برای آشنایی بیشتر با کاربرد جمله مجهول در مثال بالا، ترکیب این جمله را در ادامه نشان دادهایم:
- یُشْرَبُ: فعل مجهول
- الماءَ: نائب فاعل و منصوب به اعراب ظاهری
- في الکوبِ: جارّ (في) و مجرور (الکوبِ).
مثال پنجم تفاوت فعل معلوم و مجهول
در این مثال، از فعل «طُبِخَتِ» استفاده شده است. برای آنکه نوع فعل را تشخیص بدهیم به ابتدا و انتهای آن نگاه میکنیم. ابتدای آن حرف مضارعه نیامده است و انتهای آن نیز حرکت ضمه (ـُ) ندارد. بنابراین، فعل ماضی است، نه مضارع. اکنون باید به حرکت حرف اول و عینالفعل آن دقت کنیم. حرف اول آن مضموم (ـُ) است و عینالفعل آن نیز با حرکت کسره (ـِ) آمده است. با توجه به همین نکتهها نتیجه میگیریم که فعل مجهول است. «الدَّجاجَةُ» نیز نائب فاعل آن به شمار میآید.
طُبِخَتِ الدَّجاجَةُ في المَطْبَخِ.
مرغ در آشپزخانه پخته شد.
تجزیه این جمله و نقش هریک از اجزای آن را در ادامه نشان دادهایم.
- طُبِخَتِ: فعل مجهول
- الدَّجاجَةُ: نائب فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- في المَطْبَخِ: جارّ (في) و مجرور (المَطْبَخِ).
مثال ششم
در کادر زیر، کاربرد فعل «دَرَّسَ» را مشاهده میکنید. با یک نگاه سریع به ابتدا و انتهای این فعل متوجه میشویم که نه ابتدای آن حرف مضارعه به کار رفته است و نه انتهای آن ضمه (ـُ) دارد. بنابراین، فعل ماضی است. در این مرحله، باید حرکت حرف اول و عینالفعل آن را تشخیص بدهیم. حرف اول و عینالفعل آن هر دو مفتوح (ـَ) هستند. با این وصف، فعل «دَرَّسَ» نوعی فعل ماضی و مجهول است. کلمه «المُعَلِّمُ» نیز فاعل آن محسوب میشود.
دَرَّسَ المُعَلِّمُ الأَعدادَ العَرَبیَّةَ.
معلم اعداد عربی را درس داد.
ترکیب این جمله را در ادامه نشان دادهایم و اجزای آن را نیز مشخص کردهایم:
- دَرَّسَ: فعل معلوم
- المُعَلِّمُ: فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- الأعدادَ: مفعولبه و منصوب به اعراب ظاهری (موصوف)
- العَرَبیَّةَ: صفت و منصوب به اعراب ظاهری.
مثال هفتم
در جمله زیر، «یُقْرَآنِ» بهعنوان فعل جمله آمده است. این فعل مضارع است، زیرا ابتدای آن حرف مضارعه قرار دارد و انتهای آن نیز مرفوع (ـَ انِ) شده است. اکنون اگر به حرکت حرف ابتدایی و عینالفعل آن دقت کنیم، متوجه میشویم که ابتدای آن حرکت ضمه دارد اما عینالفعل آن با حرکت فتحه آمده است. این دو مورد دقیقاً ویژگیهای فعلهای مجهول هستند. بنابراین، «یُقْرَآنِ» نوعی فعل مضارع و مجهول است. «الکِتابانِ» نیز نقش نائب فاعل آن را به عهده دارد.
الیَومَ یُقْرَآنِ الکِتابانِ.
امروز دو کتاب خوانده میشوند.
ترکیب این جمله و اجزای تشکیلدهنده آن را در ادامه آوردهایم:
- الیَومَ: مفعولفیه و منصوب به اعراب ظاهری
- یُقْرَآنِ: فعل مضارع مجهول
- الکِتابانِ: نائب فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری.
مثل هشتم تفاوت فعل معلوم و مجهول
در جمله زیر، فعل ماضی «ضُرِبَ» به کار رفته است. گفتیم فعل ماضی، چون نه ابتدای آن حرف مضارعه وجود دارد و نه انتهای آن حرکت ضمه آمده است. با دقت به این فعل و حرکت حرف اول و عینالفعل آن متوجه میشویم که مجهول هم هست. چون حرف اول آن مضموم (ـُ) است و عینالفعل آن نیز با حرکت کسره (ـِ) آمده است. کلمه «الکَلْبُ» نائب فاعل آن است. برای ترجمه این فعل ماضی و مجهول در زبان فارسی از فعل کمکی «شدن» استفاده میکنیم.
ضُرِبَ الکَلْبُ في الشّارِعِ.
سگ در خیابان زده شد.
در این بخش، ترکیب این جمله و اعراب هریک از اجزای آن را مشخص کردهایم:
- ضُرِبَ: فعل ماضی و مجهول
- الکَلْبُ: نائب فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- في الشّارِعِ: جارّ (في) و مجرور (الشّارِعِ).
مثال نهم
در مثال زیر، از فعل معتل «بِیْعَ» استفاده شده است. این فعل ماضی است چون نه ابتدای آن حرف مضارعه دارد و نه انتهای آن حرکت ضمه آمده است. میدانیم که صورت معلوم آن «باعَ» است. بنابراین، حرف دوم آن از «ا» به «ي» تغییر کرده است. به همین علت نتیجه میگیریم که این فعل مجهول شده است.
بِیْعَ کِتابٌ في المَکْتَبَةِ.
کتابی در کتابفروشی فروخته شد.
در ادامه، ترکیب جمله بالا را نشان دادهایم و نقش هریک از اجزای آن را نیز مشخص کردهایم:
- بِیْعَ: فعل مجهول
- کِتابٌ: نائب فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری
- في المَکْتَبَةِ: جارّ (في) و مجرور (المَکْتَبَةِ)
مثال دهم
در مثال زیر، «یُباعُ» نوعی فعل مضارع است. چون ابتدای آن حرف مضارعه آمده است و انتهای آن نیز حرکت ضمه قرار دارد. این فعل در دسته افعال معتل قرار میگیرد، چون عینالفعل آن حرف عله است. صورت اصلی این فعل «یَبیعُ» بوده است اما عینالفعل آن (ي) به «ا» تبدیل شده است. به همین خاطر نتیجه میگیریم که «یُباعُ» فعل مجهول است.
یُباعُ أَقْمِصَةٌ جَمیلَةٌ في السُّوقِ.
لباسهای زیبایی در بازار فروخته میشوند.
ترکیب جمله بالا را در ادامه آوردهایم و همچنین هریک از اجزای آن را با اعرابشان نشان دادهایم:
- یُباعُ: فعل مضارع مجهول
- أَقْمِصَةٌ: نائب فاعل و مرفوع به اعراب ظاهری (موصوف)
- جَمیلَةٌ: صفت و مرفوع به اعراب ظاهری
- في السُّوقِ: جارّ (في) و مجرور (السُّوقِ)
ساختار فعل های معتل معلوم و مجهول
فعلهای عربی از نظر نوع حروفشان به دو دسته زیر تقسیمبندی میشوند:
- افعال صحیح: هیچکدام از حروف اصلی آنها «ا، و، ی» نیست.
- افعال مُعْتَل: یک یا دو تا از حروف اصلی آنها «ا، و، ی» است.
در عربی به حروف «ا، و، ی»، حروف علّه گفته میشود. علاوهبر فعلهای معتل، ممکن است در ساختار برخی از فعلهای صحیح هم از حروف «ا، و، ی» استفاده شود. در چنین حالتی، این حروف جزء ریشه فعل نیستند، بلکه حروف زائده به شمار میآیند. هرگاه یکی از حروف «ا، و، ی» بهعنوان حرف اصلی یا زائد فعل به کار برود، روش مجهول کردن آن فعل کمی متفاوت میشود. در این مورد به نکتههای زیر دقت کنید:
- در فعل ماضی، اگر حرف عله جزء ریشه فعل باشد، هنگام مجهول کردن آن فعل، حرف عله به «ي» تبدیل میشود. (مانند: قالَ ← قیلَ)
- در فعل ماضی، اگر حرف عله جزء حروف زائده باشد، هنگام مجهول کردن آن فعل، حرف عله به «و» تبدیل میشود. (مانند: عاهَدَ ← عُوهَدَ)
- در فعل مضارع، اگر حرف عله یکی از حروف اصلی فعل باشد، در زمان مجهول کردن فعل، حرف عله به «ا» تبدیل میشود. (مانند: یَقولُ ← یُقالُ)
- در فعل مضارع، اگر حرف عله یکی از حروف زائد فعل باشد، در زمان مجهول کردن فعل، حرف عله تغییری نمیکند. (مانند: یَتَخاصَمُ ← یُتخاصَمُ)
انواع فعلهای معتل، ساختار آنها و همینطور روش صرف آنها را در مطلب زیر از مجله فرادرس با مثال و تمرین آموزش دادهایم.
سؤالات متداول
در بخشهای قبلی نشان دادیم که روش صرف فعلهای معلوم و مجهول چگونه است و این فعلها چه تفاوتی با هم دارند. در این بخش، به سراغ سؤالات متداول میرویم و به آنها پاسخ میدهیم. توصیه میکنیم برای یادگیری نکتههای تکمیلی مربوط به فعلهای مجهول، فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس را مشاهده کنید.
مجهول فعل کان چیست؟
گاهی از فعل ناقصه «کان» هم میتوان در ساختار فعلهای مجهول استفاده کرد، مانند: کانَ قَدْ کُتِبَ (نوشته شده بود).
فعل ماضی نقلی مجهول چگونه است؟
به فعلهای مجهولی که حرف «قَدْ» در ساختار آنها قرار گرفته باشد، فعل ماضی نقلی مجهول گفته میشود، مانند: قَدْ کُتِبَ (نوشته شده است).
تمرین تفاوت فعل معلوم و مجهول
برای اینکه تفاوت فعلهای معلوم و مجهول و روش تشخیص آنها را تمرین کنید، در این بخش، سؤالهایی را بهصورت کوتاهپاسخ و چهارگزینهای ارائه کردهایم. روش پاسخگویی به آنها را نیز برایتان توضیح دادهایم.
تمرین فعل معلوم و مجهول بخش اول
معلوم یا مجهول بودن هرکدام از فعلهای زیر را مشخص کنید.
تُعُلِّمَ
مجهول
يَجِيئَانِ
معلوم
تُرْحَمَانِ
مجهول
نُصِبَ
مجهول
تَهَبُونَ
معلوم
خِيفَ
مجهول
أُكِلْتُنَّ
مجهول
تُعْلَمُ
مجهول
تُنَظِّفُ
معلوم
يُرْسَمْنَ
مجهول
تمرین فعل معلوم و مجهول بخش دوم
در این بخش، ۱۰ تمرین چهارگزینهای در اختیارتان قرار میگیرد. برای جواب دادن به آنها، لازم است یکی از گزینهها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست آن نشان داده میشود. در زیر برخی از سؤالها، گزینه «شرح پاسخ» قرار دارد. با کلیک روی آن، جواب تشریحی سؤالها نشان داده میشود. بعد از اینکه به همه سؤالها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن میتوانید تعداد امتیازهایتان را در این آزمون مشاهده کنید.
۱- کدام گزینه فعل مجهول است؟
نَبَأْتُنَّ
نُبِئَ
نَبَأَتَا
نَبَأُوا
۲- در کدام گزینه فعل معلوم آماده است؟
دُرِسَتْ
دُرِسَا
دَرَسْتُنَّ
دُرِسُوا
۳- فعلهای مجهول را از میان فعلهای زیر مشخص کنید.
يَنَامُ، رُسِمْتُ، تُشْكَرْنَ، يَتَعَارَضْنَ
رُسِمْتُ، تُشْكَرْنَ
تُشْكَرْنَ، يَتَعَارَضْنَ
يَنَامُ، رُسِمْتُ
يَنَامُ، يَتَعَارَضْنَ
۴- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
قُرِئَتْ قِصَّةٌ في الفَصلِ.
جمله بالا از نوع جملههای معلوم است.
«قِصَّةٌ» فاعل جمله است.
«قُرِئَتْ» فعل مضارع است.
«قُرِئَتْ» فعل مجهول است.
۵- صورت مجهول فعل «یُریدُ» چگونه است؟
یُرودُ
یَریدُ
یُرادُ
یُریدُ
۶- صورت معلوم فعل «زِيدَ» چگونه است؟
زُيدَ
زادَ
زُيدُ
زُودَ
۷- روش مجهول شدن کدام فعل درست است؟
شَرِبَ ← شُرَبَ
شَرِبَا ← شُرَبَا
يَشْرَبُ ← يُشْرِبُ
تَشْرَبُ ← تُشْرَبُ
۸- برای مجهول کردن فعل «قال» از کدام روش استفاده میکنیم؟
تبدیل حرف عله به «و»
مضموم کردن حرف اول
تبدیل حرف عله به «ي»
مضموم کردن حروف متحرک
۹- همه گزینهها فعل مضارع مجهول هستند، بهجز...
حُبِبْنَ
يُحْبَبْنَ
تُحَبُّونَ
حَبَبْتَ
۱۰- کدام گزینه در مورد تفاوت فعل معلوم و مجهول درست است؟
فاعل فعل معلوم مرفوع است اما نائب فاعل فعل مجهول منصوب است.
حرف اول فعل مجهول همیشه مضموم است اما حرف اول فعل معلوم همیشه مفتوح است.
عینالفعل ماضی معلوم همیشه مفتوح است اما عینالفعل ماضی مجهول همیشه مکسور است.
حرف اول مضارع معلوم میتواند مضموم یا مفتوح باشد اما حرف اول مضارع مجهول همیشه مضموم است.
جدول خلاصه تفاوت های فعل معلوم و مجهول
در این مطلب از مجله فرادرس، ساختار فعلهای معلوم و مجهول را بررسی کردیم و تفاوتهای آنها را نشان دادیم. چکیدهای از تفاوتهای اصلی این فعلها را در جدول زیر نیز آوردهایم.
فعل معلوم | فعل مجهول |
فاعل مشخص | فاعل نامشخص |
همراه با فاعل | همراه با نائب فاعل |
حرکت حرف اول: ـَ یا ـُ | حرکت حرف اول: ـُ |
حرکت عینالفعل: ـَ یا ـِ یا ـُ |
حرکت عینالفعل ماضی: ـِ حرکت عینالفعل مضارع: ـَ |
ترجمه بهصورت فعل معلوم | ترجمه با فعل کمکی «شدن» |