بارش فکری چیست و چگونه یک طوفان فکری موفق داشته باشیم؟

تا به حال پیش آمده که از بارش فکری برای حل یک مشکل استفاده کنید؟ می‌توانیم با یقین بسیار فراوان بگوییم که به احتمال زیاد از این تکنیک حداقل یک بار در زندگی خود استفاده کرده‌اید و حتی شاید متوجه آن نشده باشید. برای چندین دهه، مردم از «بارش فکری» یا «طوفان فکری» برای دستیابی به ایده‌های تازه و همینطور یافتن راه حل‌های خلاقانه برای مشکلات گوناگون استفاده کرده‌اند. اما لازم است تکنیک بارش فکری را به درستی به کار بگیرید تا شکلی کاملا موثر به خود بگیرد.

در این مقاله همه‌چیز را باز خواهیم کرد. از این خواهیم گفت که بارش فکری چیست، چرا کارآمد تلقی می‌شود و چطور می‌توانید بهترین خروجی را از طوفان فکری خود داشته باشید.

بارش فکری چیست؟

بارش فکری به فعل تولید ایده‌های گوناگون و بخشیدن شکلی مستحکم به آن‌ها گفته می‌شود، ایده‌ها هم می‌توانند روی یک تکه کاغذ پیاده شوند و هم در یک برنامه کامپیوتری. با استفاده از بارش فکری شما اساسا ذهن خود را مجبور به دستیابی به راهکارهای تازه برای مشکلات از پیش موجود یا ایده‌هایی راجع به محصولی جدید می‌کنید.

فیلم آموزش مهارت حل مساله و تصمیم گیری در فرادرس

کلیک کنید

در سنتی‌ترین حالت، بارش فکری فعالیتی گروهی به حساب می‌آید. در چنین شرایطی، انرژی میان اعضای تیم جابه‌جا می‌شود و هرکسی با بهره‌گیری از ذهنیت دیگری به ایده‌های تازه دست می‌یابد. علاوه بر تولید ایده‌های تازه، بارش فکری باعث می‌شود بتوانید ایده‌هایی از یکدیگر مجزا را برداشته و به گونه‌ای به هم پیوند بزنید که ذهنیتی جامع شکل بگیرد.

اما باید بدانید که هیچ روش واحد و صحیحی برای پیاده‌سازی بارش فکری وجود ندارد. برخی افراد ترجیح می‌دهند به تنهایی به سراغ این تکنیک بروند، با قلم و کاغذ زیر دست و لیوانی قهوه روی میز. این افراد دوست دارند ابتدا ایده‌های خود را روی کاغذ بیاورند و سپس به فکر اشتراک‌گذاری آن‌ها با دیگران می‌افتند.

از سوی دیگر برخی افراد متخصص نیازمند تعامل با دیگران هستند تا درون چارچوب ذهنی بارش فکری قرار بگیرند. شاید تا به حال عبارت «جلسه طوفان فکری» یا «جلسه بارش فکری» به گوش‌تان خورده باشد و در اینجا دقیقا در همین باره صحبت می‌کنیم.

چه زمانی و کجا باید به بارش فکری پرداخت؟

اگر به مشکلی برخورده‌اید که نیاز به برطرف‌سازی دارد یا می‌خواهید پروژه‌ای کاملا تازه را کلید بزنید، بارش فکری بهترین راه شما برای سرعت بخشیدن به تمام پروسه خواهد بود. به کمک این تکنیک، به سرعت قادر به تولید ایده‌های تازه و حرکت بهینه‌تر به سمت راه حل یا محصول مورد نظر خواهید بود. اما بارش فکری همواره در ابتدای یک پروژه هم اتفاق نمی‌افتد و ممکن است مثلاً در روند توسعه محصول بارها به استفاده از آن نیاز پیدا کنید.

فیلم آموزش مهارت تفکر خلاق + نکات کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

آیا تا به حال سریال تلویزیونی House را تماشا کرده‌اید؟ شخصیت‌های این داستان به سراغ تکنیکی به نام تشخیص افتراقی می‌روند. آن‌ها به مجموعه‌ای از علائم موجود در بدن بیمار نگاهی انداخته و انبوهی تئوری مختلف راجع به بیماری احتمالی او ارائه می‌کنند.این در واقع راهی برای کنار زدن مشکلاتی است که سرمنشا بیماری نیستند و از سوی دیگر می‌توان به سراغ بیماری‌هایی رفت که شاید توضیحی منطقی برای علائم بیمار باشند.

بارش فکری هم ساز و کاری کاملا مشابه به تشخیص افتراقی دارد. اگر احساس می‌کنید با پروژه کنونی خود «گیر» افتاده‌اید، با استفاده از طوفان فکری قادر به شناسایی آنچه به درستی پیش نمی‌رود خواهید بود. فقط کافی است که راه حل های احتمالی را شناسایی کنید یا راه حل‌های ناکارآمد را کنار بزنید.

بهترین شرایط برای بارش فکری چیست؟

چه به تنهایی مشغول به بارش فکری شده باشید و چه به صورت گروهی، نیازمند محیطی هستید که رسانای خلاقیت باشد و از حریم شخصی شما محافظت کند. به عنوان مثال می‌توانید جلسه طوفان فکری را درون دفتر برگزار کنید یا جلسه‌ای کم‌سر و صدا در یک کافی‌شاپ داشته باشید. در حالت ایده‌آل، تمام افراد حاضر در جلسه شانسی برابر برای مشارکت در بحث خواهند داشت. بنابراین ایده درست این است که قوانین مشخصی تدارک دیده و اجازه دهید افراد گوناگون صحبت خود را مطرح کنند.

فیلم آموزش رسم نقشه ذهنی Mind Map با ایکس مایند XMind در فرادرس

کلیک کنید

یک ایده خوب دیگر این است که شخصی را به عنوان مسئول نوشتن ایده‌ها انتخاب کنید. به این ترتیب به جای اینکه چندین لیست مختلف تهیه شود، لیستی واحد و جامع گیرتان خواهد آمد. البته که بدیهتا این قوانین هنگام بارش فکری به صورت تک‌نفره مصداق ندارند. در نهایت نیز در نظر داشته باشید که باید زمان قابل توجهی را به جلسه بارش فکری اختصاص دهید. اگر دو نفر از اعضای تیم باید ظرف نیم ساعت از جلسه خارج شده و به کار خود برسند، اصلا جلسه را آغاز نکنید. به خودتان زمان زیادی بدهید و تنها در این صورت خواهد بود که پروسه طوفان فکری به بهترین شکل ممکن طی می‌شود.

قوانین بنیادین بارش فکری چیست؟

در سال ۱۹۵۷ میلادی، شخصی به نام الکساندر فیکنی آزبورن که مدیری در حوزه تبلیغات بود، چهار قانون کلی برای بارش فکری تنظیم کرد:

1. پیش از اینکه ایده‌ای را به صورت جدی در نظر بگیرید، تا جای ممکن به ایده‌پردازی مشغول شوید.
2. هیچوقت ایده‌های یکی دیگر از اشخاص حاضر در جلسه را مورد انتقاد قرار ندهید.
3. از سانسور کردن ایده‌های به ظاهر «دیوانه‌وار» یا «احمقانه» بپرهیزید.
4. به بازنگری در ایده‌ها بپردازید تا قادر به گسترش هرچه بیشتر آن‌ها باشید.

اگرچه ضرورتی وجود ندارد که شما هم از این قواعد پیروی کنید، اما وقتی در شرایطی سخت گیر کرده‌اید و قادر به دستیابی به بهبود و پیشرفت نیستید، این قوانین می‌توانند شکلی بسیار موثر به خود بگیرند. در واقع این قوانین به جلسه بارش فکری شما جهت می‌دهند و کاملا هم منطقی هستند.

نخست، هرچه ایده‌های بیشتری در اختیار داشته باشید بهتر است. حتی اگر بسیاری از ایده‌ها هیچوقت ثمره‌ای به همراه نیاورند نیز ساده‌ترین اتفاقی که می‌افتد، باز کردن گره‌های ذهنی خواهد بود.

در وهله دوم، دلتان نمی‌خواهد به انتقاد از شخصی دیگری در تیم بپردازید که ایده‌ای را طرح کرده که شما آن را غیر قابل قبول یا دیوانه‌وار به حساب می‌آورید. چنین رفتارهایی خلاقیت را کشته و کار تیمی را بی‌اثر می‌کنند.

قاعده سوم این است که ایده‌های «دیوانه‌وار» گاهی تبدیل به بهترین راه‌ حل‌های موجود می‌شوند. دیوانه‌وار بودن ایده بدان معنا است که شما خارج از چارچوب فکر می‌کنید و این خود به معنای دستیابی به سطوحی بالا از خلاقیت است.

و چهارم اینکه شما از بارش فکری صرفا برای دستیابی به ایده‌های تازه استفاده نمی‌کنید. ممکن است با طوفان فکری بتوانید به بازنگری در ایده‌های قدیمی پرداخته و شکلی شاداب و کارآمد به آن‌ها ببخشید.

بارش فکری انفرادی چیست؟

بارش فکری انفرادی زمان رخ می‌دهد که شما به تنهایی مشغول به ایده‌پردازی می‌شوید. در این حالت فقط شما هستید و یک تکه کاغذ یا یک دیوایس الکترونیکی. بارش فکری انفرادی هیچ ایرادی ندارد. اگرچه افراد معمولا به صورت گروهی ایده‌های بیشتر (و متنوع‌تری) تولید می‌کنند، اما می‌توانید به تنهایی هم به انبوهی راهکار و ایده متفاوت و جذاب دست پیدا کنید. زمانی که ایده‌ها به جریان افتادند، ممکن است حتی به سختی قادر به بلند شدن از پای کار باشید.

فیلم آموزش هوش هیجانی و افزایش ضریب EQ در فرادرس

کلیک کنید

در ادامه این مقاله به چندین تکنیک طوفان فکری خواهیم پرداخت که بیشترین کاربرد را برای افرادی که به تنهایی ایده‌پردازی می‌کنند خواهند داشت. برای اینکه تمام پروسه شکلی دشوار و طاقت‌فرسا به خود نگیرد نیازمند یک استراتژی خواهید بود؛ راهی برای اینکه تمام پروسه منظم باقی بماند.

بارش فکری گروهی چیست؟

بارش فکری گروهی هم ساختاری بسیار مشابه به بارش فکری انفرادی دارد، تنها با این فرق که دو نفر یا بیشتر در پروسه مشارکت می‌کنند. هرکسی می‌تواند ایده‌های خود را درون کلاه بیندازد و به این ترتیب با نوعی آزمایش اجتماعی و همینطور عملی روبه‌رو خواهیم بود. تا به حال با یکی از دوستان خود راجع به یک اختراع یا هر ایده‌ دیگری که ذهن هر دو شما را به خود مشغول می‌کند مکالمه کرده‌اید؟ همینطور که هرکدام از شما ایده‌های جدید را به اشتراک می‌گذارید، هر دو هیجان‌زده و هیجان‌زده‌تر می‌شوید.

فیلم آموزش موفقیت در کار تیمی – اصول تیم سازی در فرادرس

کلیک کنید

همین پدیده در جلسات طوفان فکری گروهی هم اتفاق می‌افتد. سطح انرژی بالا می‌رود، اعضای تیم به خاطر ایده‌های عالی از یکدیگر تجلیل می‌کنند و نوعی ارتباط تنگاتنگ و دوستانه شکل می‌گیرد. به مرور زمان، افرادی که با مشارکت یکدیگر وارد پروسه طوفان فکری می‌شوند، شکلی همگام‌تر از قبل نیز به خود خواهند گرفت. آن‌ها می‌دانند که هر کس دیگری در تیم چگونه فکر می‌کند و به این ترتیب قادر به بارش بهینه‌تر افکار و ایده‌ها خواهند بود.

چطور یک بارش فکری موثر داشته باشیم؟

همانطور که بالاتر نیز اشاره کردیم، برای اینکه به موثرترین شکل ممکن پروسه بارش فکری را طی کنید، نیازمند آماده‌سازی خواهید بود. علاوه بر دنبال کردن خط مشی بالا راجع به یافتن زمان و مکان مناسب برای جلسات، لازم است این را نیز بدانید که چطور قادر به هدایت خود یا گروه خود در تمام پروسه خواهید بود.

در ادامه به چهار گامی پرداخته‌ایم که باعث می‌شوند جلسات بارش فکری انفرادی یا گروهی شما تا جای ممکن بهینه و ثمربخش گردند.

قدم اول: آماده‌سازی گروه

حتی اگر خودتان به تنهایی مشغول به کار هستید هم باید برای بارش فکری آماده شوید. یک مکان مناسب برای کار انتخاب کنید و اگر به صورت گروهی کار می‌کنید، به دیگران هم راجع به محل مورد نظر خبر بدهید. از سوی دیگر، به افراد ناآشنا توضیح دهید که بارش فکری چیست و چگونه کار می‌کند.

ایده کلی این است که بتوانید تمام اعضا را در چارچوب ذهنی درست قرار دهید. موضوع راجع به پیش بردن یک پروژه یا دستیابی به هدفی مشخص نیست. شما خیلی ساده در حال تولید، کنار گذاشتن یا ادغام ایده‌های گوناگون هستید. هدف از برگزاری جلسات طوفان فکری همین است و بس.

قدم دوم: مسئله را تشریح کنید

گام بعدی شما حصول اطمینان از این است که تمام افراد حاضر در جلسه ذهنیتی درست راجع به بارش فکری دارند. مسئله‌ای که امیدوار به رسیدگی به آن هستید را به خوبی تشریح کنید تا همه در مسیری یکسان قرار بگیرند. در اینجا هدف این است که مطمئن شوید همه به سمت راهکاری رایج و یکسان حرکت می‌کنند. دلتان نمی‌خواهد که مکالمات یا ایده‌ها خیلی زود از کنترل خارج شده و به فرعیات بپردازند.