فرادرسانواع الف و لام در عربی – به زبان ساده با مثال و تمرین
الف و لام (ال‍ـ) یکی از انواع حروف غیرعامل عربی است که بر سر اسم‌ها قرار میگیرد. این حرف به سه نوع «الف و لام اسم موصول»، «الف و لام تعریف» و «الف و لام زائده» تقسیم می‌شود. هرکدام از این انواع سه‌گانه «ال‍ـ» را در ادامه این مطلب از مجله فرادرس توضیح می‌دهیم و مثالهایی از آن‌ها را با هم بررسی می‌کنیم. در بخش پایانی، تمرین‌هایی را برای فراگیری بهتر این مبحث ارائه می‌کنیم.
انواع الف و لام در عربی
«ال‍ـ» یا «الف و لام» یکی از حروف غیرعامل عربی است که قبل از اسم‌ها می‌آید، بدون اینکه اعراب آن‌ها را تغییر بدهد. انواع «ال‍ـ» در عربی را به سه دسته زیر می‌توان تقسیم‌بندی کرد:
- الف و لام اسم موصول
- الف و لام تعریف
- الف و لام زائده
در ادامه، هرکدام از این موارد را به‌طور جداگانه و با مثال آموزش می‌دهیم. برای آشنایی با سایر حروف پرکاربرد زبان عربی می‌توانید به فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس که لینک آن در ادامه آمده است، مراجعه کنید.
الف و لام اسم موصول (موصوله)
این نوع از الف و لام بر سر صفاتی مانند اسم فاعل، اسم مفعول و صفت مشبهه قرار میگیرد. این نوع از الف و لام، محلی از اعراب ندارد. در کادر زیر، مثالی از کاربرد «ال‍ـ» موصوله را آورده‌ایم. در این آیه، «مُؤْمِنَاتُ» اسم فاعل و نوعی صفت است. مشاهده می‌کنید که قبل از آن الف و لام موصول قرار گرفته است.
«إِذَا جَاءَكَ الْمُؤْمِنَاتُ» (ممتحنه/۱۲)
هنگامی که زنان باایمان نزد تو آیند.
با مشاهده فیلم آموزش قواعد زبان عربی نحو ۳ فرادرس می‌توانید نکته‌های مهمی را در مورد کاربرد «ال‍ـ»، به‌ویژه قبل از اسم‌های فاعل بیاموزید.
الف و لام تعریف (تَعْریفیّة)
«ال‍ـ» تعریف نشانه معرفه بودن اسم است و هرگاه بر سر اسمی قرار بگیرد، به این معناست که آن اسم معرفه است. این نوع از «ال‍ـ» خود به سه دسته زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- الف و لام تعریف عهد
- الف و لام تعریف جنس
در بخش‌های بعدی، هرکدام از این دو مورد و البته انواع آن‌ها را بیشتر توضیح می‌دهیم.
الف و لام تعریف عهد
انواع الف و لام تعریف عهد را در جدول زیر آورده‌ایم و برای هرکدام نیز مثالی را بیان کرده‌ایم.
| انواع «ال‍ـ» تعریف عهد | کاربرد | مثال |
| عهد ذهنی | بر سر اسم معرفه‌ای می‌آید که قبلاً از آن سخنی نگفته‌ایم اما در ذهن مخاطب، معرفه است و مخاطب آن را می‌شناسد. |
أكَلْتُ الخُبْزَ و شَرِبتُ الماءَ. (نان را خوردم و آب را نوشیدنم.) |
| عهد ذکری | بر سر اسم معرفه‌ای قرار میگیرد که قبلاً از آن سخن گفته‌ایم. این اسم بار اول بدون حرف تعریف «ال‍ـ» می‌آید اما بار دوم، «ال‍ـ» عهد ذکری بر سر آن قرار میگیرد. |
جاءَني ضَيْفٌ، فأكْرَمْتُ الضَّيفَ (مهمانی نزدم آمد. پس آن مهمان را گرامی داشتم.) |
| عهد خارجی / حضوری | بر سر اسمی می‌آید که همان لحظه حاضر است و مخاطب از آن آگاه است. می‌توان قبل از آن اسم اشاره یا حروف ندا را قرار داد. |
اليومَ نَذْهَبُ. (امروز می‌رویم.) |
الف و لام تعریف جنس
در جدول زیر، انواع الف و لام تعریف جنس، همین‌طور کاربرد آن‌ها را با مثال نشان داده‌ایم. توجه داشته باشید که این نوع از الف و لام بر سر اسم‌های عام قرار میگیرد و معنای «جنس» را به ذهن متبادر می‌کند.
| انواع «ال‍ـ» تعریف جنس | کاربرد | مثال |
| استغراق افراد | می‌توان به‌جای آن، کلمه «کُلّ» را به‌طور حقیقی قرار داد. بر تمام افراد یک جنس دلالت می‌کند. |
«إِنَّ الْإِنْسَانَ (کُلّ الإنسان) لَفِي خُسْرٍ» (عصر/۲) (به‌راستی‌که انسان در زیان است.) |
| استغراق خصائص افراد | می‌توان به‌جای آن، کلمه «کُلّ» را به‌طور مجازی قرار داد. برای مدح یا ذم به کار می‌رود. |
عَلیْ العَلیم. (علی دانا است. «صفت دانایی در علی جمع شده است.») |
| تعریف ماهیت (تعریف الحَقیقَة) | بر معنای جنس دلالت می‌کند اما نمی‌توان به‌جای آن کلمه «کُلّ» را به‌طور مجازی و حقیقی قرار داد. |
شَرِبتُ الماءَ. (آب را نوشیدم.) |
نکته: «الف و لام استغراق افراد» و «الف و لام استغراق خصائص افراد»، هر دو به‌عنوان «ال‍ـ» استغراق نیز شناخته می‌شوند.
الف و لام زائده (زائِدَة)
این نوع از الف و لام بر سر اسم‌هایی می‌آید که ذاتاً معرفه‌اند و نیازی نیست حرف تعریف بر سر آن‌ها قرار بگیرد. در ادامه، انواع الف و لام زائده را و کاربرد آن‌ها را همراه با مثال نشان داده‌ایم.
| انواع الف و و لام زائده | کاربرد | مثال |
| زائده لازمه | بر سر اسم‌های عَلَم، برخی از ظرف‌ها و اسم‌های موصول می‌آید و نمی‌توان آن را حذف کرد. | اللات، الّذی |
| زائده غیرلازمه | وجود آن غیرضروری است. | الضَّحّاک (ضَحّاک) |
برای یادگیری اسم‌های عَلَم، به‌عنوان یکی از انواع اسم‌های معرفه، توصیه می‌کنیم فیلم آموزش صرف ۱ فرادرس را مشاهده کنید.
یادگیری حروف عربی با فیلم های آموزشی فرادرس
همان‌طور که می‌دانید، دستورنویسان زبان عربی، تمامی کلمات این زبان را به سه قسم «اسم»، «فعل» و «حرف» تقسیم‌بندی کرده‌اند. انواع «ال‍ـ» نیز در واقع در دسته حروف عربی قرار می‌گیرند. حروف عربی تنوع بالایی دارند که از رایج‌ترین آن‌ها می‌توان به «ادات استثناء»، «ادات نصب و ادات جزم»، «حروف استفهام» و... اشاره کرد. چنانچه بخواهید سایر انواع حروف عربی و کاربرد آن‌ها را بیاموزید، توصیه می‌کنیم از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید. با کلیک روی هر عنوان، به فیلم آموزشی آن دسترسی خواهید داشت.
- فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
- فیلم آموزش زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس
- فیلم آموزش زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
مخاطبانی که قصد دارند علاوه‌بر حروف عربی، انواع اسم‌ها و فعل‌های این زبان را نیز بیاموزند، می‌توانند به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنند.
- مجموعه فیلم‌های آموزش عربی دوره متوسطه فرادرس
- مجموعه فیلم‌های آموزش زبان عربی مقدماتی تا پیشرفته فرادرس
مثال انواع الف و لام در عربی
با خواندن بخش‌های قبلی، انواع الف و لام در عربی را یاد گرفتید و به کاربرد هرکدام از آن‌ها پی بردید. در این بخش، با دقت به مثالهایی که ارائه کرده‌ایم، روش تشخیص هریک از انواع الف و لام را می‌آموزید.
مثال اول
در این مثال، الف و لامی که قبل از «سَمَک» آمده است از نوع «ال‍ـ» تعریف عهد ذهنی است. زیرا گوینده قبلاً به آن اشاره‌ای نکرده است اما مخاطب در ذهن خود با مصداق این اسم آشناست.
أَکُلْتُ السَّمَک.
ماهی خوردم.
مثال دوم انواع الف و لام در عربی
در آیه‌های زیر، کلمه «رَسولًا» یک بار به‌صورت اسم نکره آمده است اما بار بعد با «ال‍ـ» تعریف عهد ذکری به کار رفته است. هنگامی که یک بار به اسمی اشاره کنیم، بار دوم می‌توانیم حرف تعریف «ال‍ـ» را بر سر آن قرار بدهیم. اسم‌های نکره و معرفه، همین‌طور نشانه‌های آن‌ها، در مجله فرادرس به‌طور کامل آموزش داده شده است.
«كَمَا أَرْسَلْنَا إِلَى فِرْعَوْنَ رَسولًا * فَعَصَى فِرْعَوْنُ الرَّسُولَ» (مزمل/۱۵ و ۱۶)
همان‌طور که به‌سوی موسی پیامبری فرستادیم. پس فرعون از آن پیامبر نافرمانی کرد.
مثال سوم
در مثال زیر، گوینده به شخصی که حاضر است اشاره کرده و او را مورد خطاب قرار داده است. بنابراین، قبل از اسم او از حرف الف و لام تعریف خارجی یا حضوری استفاده کرده است.
أيُّها الرَّجُلَ، ساعِدْني.
ای مرد، به من کمک کن.
مثال چهارم انواع الف و لام در عربی
«إنسان» نوعی کلمه عام است. در مثال زیر، منظور کل انسان‌ها هستند. به همین خاطر، می‌توان به‌جای «ال‍ـ» قبل از «إنسان»، کلمه «کلّ» را قرار دارد. با توجه به این نکته‌ها نتیجه می‌گیریم که الف و لام این آیه از نوع الف و لام تعریف جنس استغراق افراد است.
«وَ خُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا» (انسان/۲۸)
انسان ضعیف خلق شده است.
مثال پنجم
در آیه زیر، حرف «ال‍ـ» از نوع «استغراق خصائص افراد» است. در واقع، منظور این است که کل ویژگی‌های دشمن در این اسم جمع شده است. «ال‍ـ» در مثال زیر برای ذم به کار رفته است.
«هُمُ الْعَدُوُّ فَاحْذَرْهُمْ» (منافقون/۴)
دشمنان به حقیقت اینان هستند، از ایشان بر حذر باش.
مثال ششم انواع الف و لام در عربی
در آیه زیر، کلمه «ماء» با حرف تعریف «ال‍ـ» آمده است. این کلمه بر جنس «آب» دلالت می‌کند اما نمی‌توان به‌جای آن، به‌طور حقیقی یا مجازی، کلمه «کُلّ» را قرار داد. بنابراین، نتیجه می‌گیریم که این الف و لام از نوع تعریف ماهیت است.
«وَ جَعَلْنَا مِنَ الْمَاءِ كُلَّ شَيْءٍ حَيٍّ» (أنبیاء/۳۰)
و هر چیز زنده‌ای را از آب پدید آوردیم.
مثال هفتم
در جمله زیر، ظرف زمان «الآنَ» دارای الف و لام زائد لازم است. این کلمه همیشه با همین حرف به کار می‌رود.
الآنَ نَرجَعُ إلَي البَیتِ.
الآن به خانه برمی‌گردیم.
مثال هشتم انواع الف و لام در عربی
تمام الف و لام‌هایی که در مثال زیر به کار رفته‌اند از نوع زائد غیرلازم هستند و می‌توان آن‌ها را حذف کرد.
الحَسَن و الحُسَیْن و النُعْمان و الفَضل و الحارِث.
حسن، حسین، فضل، نعمان و حارث.
در بخش‌های قبل گفتیم که علاوه‌بر «ال‍ـ»، حروف متنوع دیگری نیز در زبان عربی به کار می‌روند. برای یادگیری آن‌ها می‌توانید از فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس کمک بگیرید.
روش تشخیص انواع الف و لام
برای اینکه انواع الف و لام در عربی را راحت‌تر و سریع‌تر تشخیص بدهید، نکته‌های زیر را به خاطر بسپارید.
- اگر اسمی یک بار به‌صورت نکره بیاید اما بار بعد با حرف «ال‍ـ» به کار برود، در این حالت، الف و لام آن از نوع حرف تعریف عهد ذکری است.
- یکی از کاربردهای اصلی «ال‍ـ» تعریف عهد خارجی یا حضوری در منادا است.
- اگر «ال‍ـ» بر سر اسم‌های عام که دارای معنی جنسیت هستند، قرار بگیرد، به احتمال زیاد از نوع «ال‍ـ» تعریف جنس است.
- اگر بتوانید به‌جای «ال‍ـ» از کلمه «کُلّ» استفاده کنید، آن حرف از نوع الف و لام استغراق است.
- الف و لامی که بر سر اسم‌های علم و اسم‌های موصول بیاید، «ال‍ـ» زائده لازمه است.
تمرین انواع الف و لام در عربی
برای اینکه انواع الف و لام در عربی را به‌طور کامل یاد بگیرید، لازم است آن‌ها را تمرین و مرور کنید. در این بخش، ۱۰ سؤال چهارگزینه‌ای را ارائه کرده‌ایم که با جواب دادن به آن‌ها می‌توانید، آموخته‌های خود را بسنجید. برای پاسخ دادن به هر سؤال، باید یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از آن می‌توانید با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست هر سؤال را مشاهده کنید.
برای برخی از سؤال‌ها پاسخ تشریحی نیز در نظر گرفته شده است. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ» می‌توانید پاسخ تشریحی آن‌ها را مشاهده کنید. بعد از جواب دادن به همه سؤال‌ها، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان را در این آزمون مشاهده خواهید کرد.
۱- نوع الف و لام را در جمله زیر مشخص کنید.
«ذَلِكَ الْكِتَابُ لَا رَيْبَ فِيهِ» (بقره/۲)
عهد ذکری
عهد ذهنی
عهد حضوری
زائد لازم
یکی از نشانه‌های الف و لام عهد حضوری، وجود اسم اشاره قبل از آن است.
۲- در جمله زیر از کدام نوع الف و لام استفاده شده است؟
«فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ» (آل‌عمران/۱۸۵)
عهد ذهنی
استغراق
عهد حضوری
عهد ذکری
الف و لام کلمه‌های «النَّارِ» و «الْجَنَّةَ» هر دو از نوع الف و لام تعریف عهد ذهنی است.
۳- کدام گزینه در مورد انواع الف و لام نادرست است؟
الف و لام اسم موصول بر سر اسم‌های فاعل و مفعول می‌آید.
الف و لام تعریف استغراق افراد را می‌توان با کلمه «کُلّ» جایگزین کرد.
الف و لام تعریف ماهیت قبل از اسم‌های علم می‌آید.
الف و لام زائده لازمه قبل از موصول‌ها می‌آید.
۴- کدام گزینه در مورد کاربرد انواع الف و لام درست است؟
همه اقسام الف و لام تعریف قبل از اسم‌های معرفه می‌آیند.
الف و لام استغراق خصائص افراد بر سر اسم‌های خاص می‌آید.
برخی از ظروف همراه با الف زائده غیرلازمه به کار می‌روند.
الف و لام اسم موصول معمولاً با صفت‌ها به کار می‌رود.
۵- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
«لَا أُقْسِمُ بِهَذَا الْبَلَدِ» (بلد/۱)
در این جمله از الف و لام زائد استفاده شده است.
در این جمله از حرف تعریف «ال‍ـ» استفاده شده است.
«ال‍ـ» در این جمله از نوع موصوله است.
«ال‍ـ» این جمله قابل جایگزینی با کلمه «کُلّ» است.
۶- تعریف زیر مربوط به کدام نوع الف و لام است؟
قبل از اسم‌هایی می‌آید که بر معنای جنس دلالت کنند اما متضمن معنای کلیّت نیست.
الف و لام تعریف عهد ذهنی
الف و لام تعریف ماهیت
الف و لام زائده لازمه
الف و لام موصوله
۷- کدام نوع الف و لام بر سر اسم های عَلَم می‌آید؟
عهد ذکری
عهد ذهنی
زائده لازمه
زائده غیرلازمه
۸- در جمله زیر، کدام نوع الف و لام به کار رفته است؟
«يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ» (مدثر/۱)
الف و لام موصوله
عهد ذهنی
زائده غیرلازم
حضوری
۹- کدام گزینه در مورد انواع الف و لام تعریف درست است؟
قبل از اسم‌های عام می‌آیند.
گاهی قبل از آن‌ها اسم اشاره یا حروف ندا می‌آید.
قبل از اسم‌هایی می‌آیند که بر معنای جنس دلالت داشته باشند.
وجود آن‌ها ضرورتی ندارد.
۱۰- الف و لام موصول بر سر کدام گزینه می‌تواند قرار بگیرد؟
سَماء
سَمَکَة
مَسعود
لُغَة
جدول خلاصه انواع الف و لام
انواع الف و لام در عربی موضوع اصلی این مطلب از مجله فرادرس است. در این بلاگ‌پست، انواع «ال‍ـ» را نام بردیم و کاربرد هریک را با مثال نشان دادیم. چکیده‌‌ای از انواع الف و لام عربی را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.
| «ال‍ـ» اسم موصول | بر سر صفت‌ها قرار میگیرد. | |
| «ال‍ـ» تعریف | تعریف عهد | عهد ذهنی |
| عهد ذکری | ||
| عهد خارجی یا حضوری | ||
| تعریف جنس | استغراق افراد | |
| استغراق خصائص افراد | ||
| تعریف ماهیت | ||
| «ال‍ـ» زائده | زائده لازمه | |
| زائده غیرلازمه | ||
