فرادرساسم ذات و اسم معنی چیست؟ – به زبان ساده با مثال و تمرین
برخی از اسم‌ها مانند اسم «گل» در جهان خارج یعنی خارج از ذهن انسان، مصداق واقعی و محسوس دارند. یعنی می‌توانیم آنها را با یکی از این حواس پنج‌گانه درک کنیم. به چنین اسم‌هایی اسم ذات می‌گویند یعنی به ذاته و خود به خود، وجود دارند. اما به اسم‌هایی مانند اسم «آزادی» که در جهان خارج از ذهن، وجود خارجی و مصداق ندارند، اسم معنی می‌گوییم. به همین خاطر، اسمهای معنی همیشه به چیز دیگری وابسته هستند. مانند همان مثال «آزادی» که بدون وجود انسانی که بتواند آزادی داشته باشد، تصور کردن آن ممکن نیست. در این مطلب از مجله فرادرس با مثال‌های مختلفی یاد می‌گیریم که اسم ذات و اسم معنی چه هستند و تفاوت اسم ذات و اسم معنی در چیست. در انتها نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم.
اسم ذات و اسم معنی چیست؟
اسم ذات، اسمی است که در جهان خارج از ذهن مصداق دارد و با یکی از حواس پنج‌گانه قابل درک است و اسم معنی اسمی است که در جهان خارج از ذهن، مصداق قابل درک با حواس پنج‌گانه ندارد و وجود و درک آن، همیشه وابسته به چیز دیگری است. برای مثال، اسم «آب» در جهان واقعی مصداقی قابل لمس و قابل دیدن و چشیدن دارد، اما اسم «دانش» در جهان بیرون از ذهن، مصداق قابل دیدن یا شنیدن یا لمس کردن یا بوییدن یا چشیدن، ندارد و برای درک و تصور آن، باید ابتدا انسانی را تصور کنیم که می‌تواند دانش داشته باشد.
پیش از بررسی بیشتر این دو اسم، پیشنهاد می‌کنیم با استفاده از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس، اسم و انواع آن را به‌خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
پس یاد گرفتیم که وجود اسم ذات، وابسته به خودش و ذاتیِ آن است اما وجود اسم معنی، وابسته به چیزی غیر از خودش است. در ادامه مثال‌هایی از این دو نوع اسم را با هم بررسی می‌کنیم.
مثال اسم ذات و اسم معنی
در جدول زیر نمونه‌هایی از اسم ذات و اسم معنی را با هم می‌بینیم تا بیشتر درک کنید که تفاوت این دو اسم در چیست.
| مثال | ذات یا معنی | مصداق ملموس بیرونی |
| پروانه | اسم ذات | دارد |
| دوستی | اسم معنی | ندارد |
| دست | اسم ذات | دارد |
| صداقت | اسم معنی | ندارد |
در ادامه مثال‌های بیشتری از اسم ذات را بررسی می‌کنیم و سپس به بررسی انواع اسم معنی می پردازیم.
اسم ذات چیست؟
اسم ذات، هر اسمی است که علاوه بر داخل ذهن انسان، در دنیای خارج از ذهن نیز، مصداق عینی داشته باشد یعنی بتوان آن را دید، آن را لمس کرد، آن را چشید، آن را شنید و آن را بویید و به‌طور کلی، ملموس و محسوس باشد. پس این اسم‌ها محدودیتی ندارند و هر اسمی که این مشخصات را داشته باشد، می‌تواند اسم ذات باشد و وجودش قائم به ذات خودش باشد. مانند نام جانوران، نام گیاهان مختلف، وسایل مورد استفاده انسان و بسیاری اسم دیگر که وجودشان فقط به خودشان وابسته است. برای یادگیری بهتر این نوع اسم و انواع دیگر اسمهای فارسی، پیشنهاد می‌کنیم که از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس که لینکش را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
مثال اسم ذات
در جدول زیر نمونه‌هایی از اسم ذات و علت اینکه چرا اسم ذات به حساب می‌آیند را می‌بینید.
| اسم ذات | چگونگی درک مصداقش |
| پرنده | قابل لمس و دیدن |
| خوراکی | قابل لمس و دیدن و چشیدن |
| جوراب | قابل لمس و دیدن |
| بابونه | قابل لمس و دیدن و بوییدن |
| رود | قابل لمس و دیدن |
یادگیری اسم ذات در فارسی هشتم
تا اینجا یاد گرفتیم اسم ذات چیست و در ادامه با مثال‌های بیشتری یاد می‌گیریم اسم معنی چیست. اما این دسته‌بندی اسم، تنها یکی از دسته‌بندی‌های اسمهای فارسی است و این اسم‌ها از لحاظ‌های مختلفی چون معرفه و نکره، جامد و مشتق، ساده و مرکب، خاص و عام و... به انواعی تقسیم می‌شوند که شناخت هرکدام از آنها برای یادگیری کامل مبحث اسم، ضروری است. علاوه بر این، اسمهای زبان فارسی، نقش‌های مختلفی چون نقش فاعلی، نقش نهاد، نقش مفعولی و بسیاری نقش دیگر را می‌گیرند که برای شناسایی هرکدام از این نقش‌ها باید با استفاده از آموزش‌های کاربردی، همه آنها را یاد بگیریم. به همین علت در این بخش، برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم که با استفاده از آنها می‌توانید مباحث مختلف ادبیات مانند اسم و نقش‌های مختلف آن را یاد بگیرید.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان مضاف و مضاف الیه در فارسی فرادرس
همچنین برای یادگیری کامل تمام مباحث ادبیات متوسطه، می‌توانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید:
اسم معنی چیست؟
اسم معنی برخلاف اسم ذات، وجودش قائم به خودش نیست یعنی در دنیای خارج از ذهن، مصداق عینی و ملموس و محسوس ندارد و فقط می‌توان آن را تصور کرد. البته برای همین تصور اسم معنی هم، نیاز است که ابتدا به چیز دیگری فکر کنیم. یعنی اسمهای معنی همیشه به چیز دیگری وابسته هستند و وجود خود را از ذات خود نمی‌گیرند. برای مثال، اسم «بزرگی» فقط زمانی قابل تصور است که ابتدا انسان، حیوان یا جسمی را تصور کنیم و سپس تصور کنیم که آن جاندار یا غیرجاندار که عینی و محسوس است، بزرگ است.
پیش از اینکه مثال‌های این نوع اسم و انواع آن را توضیح دهیم، پیشنهاد می‌کنیم با استفاده از فیلم آموزش رایگان مفعول فارسی فرادرس که یکی از نقش‌های اسم معنی و اسم اسم ذات است، این نقش دستوری را به‌خوبی یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
مثال اسم معنی
در جدول زیر، نمونه‌هایی از اسمهای معنی را آورده‌ایم و مشخص کرده‌ایم که وجود هریک از آنها وابسته به چه چیز دیگری است.
| اسم معنی | وابسته به |
| کار | انسان |
| رشد | انسان و حیوان و گیاه |
| صبر | انسان |
| ایمان | انسان |
| زیبایی | انسان و حیوان و گیاه و... |
انواع اسم معنی
مصدرها مانند «رفتن»، اسم مصدرها مانند «خوانش»، نامآواها مانند «پچ‌پچ» و اسم‌هایی که مفهوم زمان را بیان می‌کنند، اسم معنی هستند. یعنی خودبه‌خود و به ذات، وجود ندارند بلکه وجودشان وابسته به وجود دیگری است. در فهرست زیر انواع اسم معنی را آورده‌ایم.
- مصدر
- اسم مصدر
- نام آوا
- رساندن مفهوم زمان
برای یادگیری کامل مبحث مصدر و اسم مصدرها، می‌توانید از فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم فرادرس که لینک آن را در کادر زیر آورده‌ایم، استفاده کنید.
در ادامه هر کدام از اسمهای معنی را با مثال بررسی می‌کنیم تا ببینیم منظور از قائم به ذات نبودنِ معنایشان چیست.
مصدر
مصدرها اسم‌هایی هستند که بدون اینکه زمان یا شخص و شمار یک فعل را نشان بدهند، وقوع آن فعل را بیان می‌کنند و از ترکیب «بن ماضی + -َ ن» ساخته می‌شوند. در این بخش نمونه‌هایی از مصدرها را بررسی می‌کنیم تا درک کنیم که چرا اسم معنی هستند.
مثال اسم معنی مصدر
در جدول زیر، مصدرهایی را می بینید که همگی بر انجام کاری دلالت می‌کنند و همین باعث می‌شود مصدرها، اسم معنی باشند. زیرا ابتدا باید انسان یا جاندار دیگری وجود داشته باشد تا انجام کاری، ممکن و قابل تصور بشود.
| مثال مصدر | علت اسم معنی بودن |
| خوردن | ابتدا باید جانداری را تصور کنیم که بتواند چیزی را بخورد. |
| دیدن | ابتدا باید جانداری را تصور کنیم که بتواند چیزی را ببیند. |
| نشستن | ابتدا باید جانداری را تصور کنیم که بتواند بنشیند. |
اسم مصدر
اسم مصدر یا حاصل مصدر بدون آنکه از ساختار «بن ماضی + -َ ن» تشکیل شده باشد، مانند مصدر بر معنا و مفهوم یک فعل، بدون نشان دادن زمان یا شخص آن فعل، دلالت می‌کند. این اسم‌ها نیز مانند مصدرها، اسم معنی هستند زیرا برای تصور آنها ابتدا باید فرد یا چیز دیگری را تصور کنیم که انجام آن کار برایش ممکن باشد. در ادامه نمونه‌هایی از این نوع اسمهای معنی را نیز بررسی می‌کنیم.
مثال اسم معنی اسم مصدر
اسم مصدرها با فرمول‌های مختلفی ساخته می‌شوند که در جدول زیر، برخی از پرکاربردترینِ آنها را با مثال آورده‌ایم و توضیح داده‌ایم چرا اسم معنی هستند.
| مثال اسم مصدر | علت اسم معنی بودن |
| درخشش (بن مضارع + ـِ ش) | ابتدا باید جاندار یا غیرجانداری وجود داشته باشد تا بدرخشد. |
| شنیدار (بن ماضی + ار) | ابتدا باید انسانی وجود داشته باشد که توانایی شنیدن داشته باشد. |
| گریز (بن مضارع) | ابتدا باید جانداری وجود داشته باشد و سپس بتواند بگریزد. |
| پرس‌و‌جو (ترکیب دو بن مضارع) | ابتدا باید انسانی وجود داشته باشد تا عمل پرسیدن را انجام دهد. |
در مطلب زیر از مجله فرادرس به بررسی تفاوت مصدر و اسم مصدر و ساختارهای مختلف اسم مصدر، پرداخته‌ایم.
نام آوا
نامآواها، واژه‌هایی هستند که از صداهایی که در اطراف انسان وجود دارند، تقلید شده‌اند. برای مثال نام‌آوای «خش‌خش» از صدای خرد شدن برگ‌ها ساخته شده است. این واژه‌ها نیز اسم معنی هستند زیرا وجودشان متکی به همان چیزی است که این صداها را از روی آنها ساخته‌اند.
مثال اسم معنی نام آوا
در جدول زیر برخی از نامآواها را با چیزی که از روی آن ساخته شده‌اند، آورده‌ایم تا نشان دهیم که چرا این اسم‌ها را اسم معنی می‌دانیم.
| مثال نام‌آوا | وابسته به |
| شُرشُر | آب |
| پِچ‌پِچ | انسان |
| تیک‌تاک | ساعت |
| چَه‌چهه | پرنده یا خواننده |
| قُدقُد قُدا | مرغ |
رساندن مفهوم زمان
برخی از دستورنویسان زبان فارسی مانند انوری و گیوی، واژه‌هایی مانند «روز» و «فردا» و... را اسم معنی می‌دانند زیرا از نظر آنها، این اسم‌ها از طرف انسان برای نشان دادن زمان ایجاد شده‌اند و خودشان وجود مستقلی ندارند. پس با این نگاه باید اسم‌هایی چون «امشب»، «دیروز»، «شب»، «سال»، «ماه»، «هفته» و تمام اسمهای دیگری که به نوعی زمان را نشان می‌دهند، اسم معنی بدانیم.
اسمهای بین بین
اسم‌هایی هستند که در مرز بین اسم معنی و اسم ذات قرار دارند. مانند بو، فرشته، جن و... که برخی، آنها را اسم معنی و برخی دیگر، اسم ذات می‌دانند. به طور کلی دو نوع اسم داریم که بین اسم ذات و اسم معنی قرار می‌گیرند و آنها را در جدول بعدی با مثال بررسی می‌کنیم اما پیش از آن، تماشای فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را به شما پیشنهاد می‌کنیم که با استفاده از آن، می‌توانید انواع اسم فارسی را به‌طور کامل یاد بگیرید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.
جدول مثال اسمهای بین بین
در جدول زیر، دو نوع اسم بین‌بین و مثال‌هایی از هرکدام را آورده‌ایم. ستون اول کلمه‌هایی هستند که خودشان مرتبط با یکی از حواس پنج‌گانه هستند و می‌توانند اسم ذات باشند اما از طرفی دیگر، مصداق عینی و ملموسی در جهان خارج ندارند و می‌توانند اسم معنی باشند. در ستون دوم نیز اسم‌هایی وجود دارند که بنابر اینکه به وجود آنها در دنیا اعتقاد داشته باشیم یا نه، می‌توانند اسم ذات یا اسم معنی باشند.
| اسمهای بین‌بین | مثال |
| مربوط به خودِ حواس پنج‌گانه | بو، صدا، مزه و... |
| اختلاف در اعتقاد | جن، پری، فرشته و... |
نمونه سؤال اسم ذات و اسم معنی
حالا که فهمیدیم تفاوت اسم ذات و اسم معنی چیست و انواع اسم معنی را نیز با مثال توضیح دادیم، می‌توانید با پاسخ دادن به سؤال‌های چهارگزینه‌ای زیر، میزان یادگیری خود را بسنجید. برای این کار، کافی است ابتدا روی گزینه‌ای که فکر می‌کنید صحیح است، بزنید و بعد از آن، با زدن گزینه «مشاهده جواب»، پاسخ درست را ببینید. با انتخاب هر پاسخ درست یک امتیاز می‌گیرید که بعد از جواب دادن به همه سؤال‌ها با زدن گزینه «دریافت جواب آزمون»، امتیازی که گرفته‌اید را خواهید دید.
۱. در کدام گزینه اسم معنی وجود دارد؟
گل و ابر و باران
زیبایی بهار
دندان پلنگ و چنگال ببر
دست مادر
۲. تفاوت اسم ذات و اسم معنی در چیست؟
اسم ذات معنای مشخصی ندارد اما اسم معنی، معنای دقیق دارد.
اسم معنی متکی به خودش است اما اسم ذات، ذات خود را از اسم دیگری می‌گیرد.
اسم معنی غیروابسته و اسم ذات، وابسته است.
وجود اسم ذات متکی به خودش است اما اسم معنی، وجود خود را از اسم دیگری می‌گیرد.
۳. در کدام گزینه اسم ذات وجود دارد؟
زیبایی، درخشان، ساده
تفکر، صندلی، کوشش
سعادت، بزرگی، دلاوری
پرستش، دیدار، آرزو
۴. کدام گزینه نادرست است؟
«نیکی» اسم معنی است زیرا مصداق عینی ندارد.
«هدایت» اسم مصدر و اسم معنی است.
«پرورش» اسم مصدر و اسم ذات است.
«رقص» اسم معنی است زیرا وجودش به انسان وابسته است.
۵. کدام گزینه درست است؟
برای اینکه اسمی، اسم ذات باشد، باید وجودش به یک جاندار وابسته باشد.
اسم معنی، معنای وجودی خود را از اسم دیگری نمی‌گیرد و خودش معنا دارد.
اسم‌ها فقط در صورتی اسم معنی هستند که وجودشان وابسته و متکی به انسان باشد.
مصدرها اسم معنی هستند نه اسم ذات.
۶. اسم ذات در کدام جمله از میان گزینه‌های زیر، نادرست مشخص شده است؟
خورشید سوزان در آسمان می‌تابید: خورشید و آسمان اسم ذات هستند.
دلم برای دیدنت تنگ شده بود: دلم و دیدن اسم ذات هستند.
خواهرم صدای آمدن بهار را شنید: خواهر اسم ذات است.
باید بتوانیم گفت‌وگو کنیم: این جمله اسم ذات ندارد.
۷. اسمهای ذات و اسمهای معنی این عبارت در کدام گزینه هستند؟ «خش‌خش برگ‌ها و چه‌چه پرندگان، مرا به شیراز برد.»
اسم معنی: «خش‌خش» و «چه‌چه» / اسم ذات: «برگ‌ها» و «پرندگان» و «شیراز»
اسم معنی: «خش‌خش» و «چه‌چه» و «شیراز» / اسم ذات: «برگ‌ها» و «پرندگان»
اسم ذات: «خش‌خش» و «چه‌چه» / اسم معنی: «برگ‌ها» و «پرندگان» و «شیراز»
اسم معنی: «خش‌خش» و «چه‌چه» و «پرندگان» / اسم ذات: «برگ‌ها» و «شیراز»
۸. در میان این اسم‌ها چند اسم ذات وجود دارد و در کدام گزینه آمده‌اند؟ «پای لنگ، پرش از صخره، دیوانگی انسان، جهل مدرن، ستون زندگی»
۴ اسم ذات: پا، صخره، انسان، ستون
۵ اسم ذات: پا، صخره، انسان، ستون، جهل
۴ اسم ذات: پا، لنگ، انسان، ستون
۳ اسم ذات: صخره، انسان، ستون
۹. کدام گزینه درباره اسم «جن‌ها» در جمله «جن‌ها هم به عبادت او مشغول بودند.» نادرست است؟
این اسم نه اسم ذات است نه اسم معنی.
این اسم می‌تواند اسم ذات یا اسم معنی باشد.
اگر به وجود این اسم در دنیای خارج از ذهن باور داشته باشیم، اسم ذات و اگر باور نداشته باشیم، اسم معنی است.
اسم ذات یا اسم معنا بودن این اسم، مورد اختلاف است و به باور انسان‌ها نسبت به وجودش بستگی دارد.
۱۰. کدام گزینه درباره مصدر و اسم مصدر درست است؟
ساختار مصدر و اسم مصدر با هم تفاوتی ندارد.
معنا و کاربرد مصدر با اسم مصدر متفاوت است.
مصدرها اسم ذات هستند.
مصدرها و اسم مصدرها، اسم معنی هستند.
جمع بندی
در این مطلب از مجله فرادرس با مثال یاد گرفتیم که اسم ذات چیست، اسم معنی چیست و تفاوت اسم ذات و اسم معنی چیست. همچنین انواع اسم معنی مانند مصدر و اسم مصدر را با مثال بررسی کردیم و در انتهای مطلب، پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کردیم که با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را بررسی کنید.
