آپاندیس | محل قرارگیری ، علائم ، درمان و نحوه تشخیص | به زبان ساده

آپاندیس یک زائده لوله مانند و نازک در قسمت تحتانی شکم انسان است. آپاندیس در جایی قرار دارد که روده کوچک و روده بزرگ به یکدیگر می‌رسند.

از نظر تاريخی، بسياری از مردم اعتقاد داشته‌اند كه این زائده باریک عملکرد خاصی ندارد. با تحقیقات صورت گرفته در مورد این بخش از بدن، محققان بر این باورند که آپاندیس ممکن است، نقشی در حفظ سلامت بدن داشته باشد.

آپاندیس چیست؟

آپاندیس یا آویزه (Appendix) زائد‌ه‌ای کوچک و کرم مانند است که در انتهای روده بزرگ برخی از پستانداران وجود دارد. این لوله باریک از قسمت سکوم یا روده کور (قسمت اول روده بزرگ) که در نزدیکی محل اتصال با روده کوچک قرار دارد، شروع می‌شود. این لوله توخالی فقط در انسان‌‌ها، میمون‌‌هایی از گونه‌های «هومینوئید» (Hominoidea) یا انسان‌وران و همچنین «وامبت» (Wombat) (یک نوع پستاندار کیسه‌دار استرالیایی) مشاهده شده است.

فیلم آموزش آناتومی عمومی بدن انسان در فرادرس

کلیک کنید

آپاندیس با وجود اندازه کوچک و مکان مبهم، در میان مردم بسیار شناخته شده است، زیرا این عضو از بدن به راحتی توسط باکتری‌ها دچار عفونت شده و موجب «آپاندیسیت» (Appendicitis) می‌شود و همچنین از سویی دیگر عملکرد آپاندیس و دلیل وجود آن در بدن برای مدت‌های طولانی برای بسیاری از دانشمندان مبهم بوده است. در واقع، عدم وجود کارکرد شناخته شده‌ برای آپاندیس، شواهدی است که اغلب برای «تئوری تکاملی نزول با اصلاحات» (تمام حیات باید از تکامل شکل‌های اولیه محدودی از موجودات زنده تشکیل شده باشند)، ذکر شده است. آپاندیس به عنوان نمونه‌ای از یک «ساختار وستیجیال» (Vestigial Organ) یا بازمانده ژنتیکی مطرح می‌شود. وستیجیال در واقع اندام‌ها یا رفتارهایی هستند که در اجداد پستانداران دارای ارزش بودند اما در موجودات مدرن دیگر کاربردی نیستند. در انسان‌های امروزی وستیجیال‌هایی وجود دارند که یا فاقد تاثیر و عملکرد خاصی هستند یا عملکرد بسیار کمی دارند.

با این حال، در سال‌‌های اخیر، شواهدی در مورد برخی از کارکرد‌های مفید آپاندیس در انسان در حالت جنینی و بزرگسالی کشف شده است. اگرچه این امر با «تئوری نزول با اصلاحات» مطابقت ندارد و نمونه‌‌های دیگری از اندام‌‌های بدن بدون هیچ عملکرد شناخته شده، باقی مانده‌اند (مانند چشم‌‌های نابینا موجود در غارماهی)، اما پیشرفت در این زمینه، بر ماهیت در حال توسعه علم تأکید دارد.

اندازه و مکان آپاندیس

در حالی که بیشتر پستانداران، خزندگان و پرندگان در قسمت اول روده بزرگ یک سکوم جداگانه یا زوج دارند، در این جانداران به ندرت ممکن است که سکوم دارای یک ضخامت نازک‌تر باشد یا تبدیل به آپاندیس واقعی شود.

در معدود پستاندارانی که دارای آپاندیس واقعی هستند، اندازه و ساختار آپاندیس بسته به نوع و سن فرد به میزان قابل توجهی متفاوت است. به عنوان مثال، در انسان، آپاندیس در زمان کودکی طولانی‌تر از آپاندیس در دوران بزرگسالی است و بعد از میانسالی نیز آپاندیس در انسان کوچک‌تر می‌شود.

حدود 1 نفر در 100٫000 انسان، بدون زائده آپاندیس متولد می‌شود و در موارد نادر، انسان‌هایی نیز هستند که با دو زائده آپاندیس به دنیا می‌آیند.

در انسان، آپاندیس در ربع راست شکم یا به طور خاص، در ناحیه لگن راست قرار دارد. موقعیت آن در داخل شکم با نقطه‌ای روی سطح شکم معروف به «نقطه مک بورنی» (McBurney's Point) مطابقت دارد. در حالی که پایه آپاندیس در یک مکان نسبتاً ثابت قرار دارد (2 سانتی‌متر زیر دریچه ایلئوسکال یا دریچه دراز-کورروده‌ای) محل قرارگیری نوک آپاندیس می‌تواند از پشت سکوم تا درون استخوان لگن جابجا شود.

در برخی افراد و در موارد نادر آپاندیس ممکن است در بدن به صورت معکوس یعنی در سمت چپ و پایین شکم قرار بگیرد. در دوران رشد جنینی، جایی که برای اولین بار در حدود هفته ششم، آپاندیس ظاهر می‌شود، محل آن بالای ناحیه شکم است اما همزمان با رشد جنین آپاندیس نیز به جایگاه اصلی خود منتقل می‌شود.

در انسان، آپاندیس به طور متوسط ​​۶ تا ۹ سانتی‌متر طول دارد اما به طور کلی این زائده می‌تواند از 2 تا 30 سانتی‌متر طول داشته باشد. به طور معمول در مردان اندازه آپاندیس بیشتر از زنان است. قطر آپاندیس معمولاً فقط بین 7 تا 8 میلی‌متر است و ممکن است پس از میانسالی این زائده لوله مانند تا حدی یا به طور کامل بسته شود. تاکنون طولانی‌ترین زائده آپاندیس برداشته شده از انسان طی عمل جراحی، 26 سانتی‌متر اندازه گرفته شده است.

زائده آپاندیس برای اولین بار در سال 1521 توسط «جاکوب کاپری» (Berengario da Carpi)، آناتومیست ایتالیایی توصیف شد، اگرچه در نقشه‌‌های آناتومیکی لئوناردو داوینچی از سال 1492 آپاندیس ترسیم می‌شد.

کار آپاندیس

هدف بیولوژیکی آپاندیس در بدن انسان مدت‌ها است که توجه دانشمندان و پزشکان این حوزه را به خود مشغول کرده است. برخی از افراد به دلیل ابتلا به عفونت باکتریایی (که می‌تواند منجر به مرگ شود) یا به علت نقص مادرزادی آپاندیس ندارند و هنوز هیچ گزارشی از اختلال در سیستم ایمنی یا دستگاه گوارش در این افراد گزارش نشده است.

فیلم آموزش فیزیولوژی دستگاه گوارش – جامع و با نکات مهم در فرادرس

کلیک کنید

تفسیر تاریخی: بازمانده‌های ژنتیکی

رایج‌ترین توضیحات در مورد آپاندیس این است که این زائده یک ساختار وستیجیال به شمار می‌آید که در اجداد پستانداران عملکرد مهمی را بر عهده ‌داشته است، از جمله این عملکردها می‌توان به نقش آپاندیس در تجزیه و هضم سلولز اشاره کرد، اما در حال حاضر این ساختار به مرور زمان عملکرد خود را از دست داده و از اندازه آن نیز کاسته شده است. بنابراین، امروز این زائده هیچ عملکرد اختصاصی ندارد، اما به عنوان شواهدی از تئوری تکاملی نزول با اصلاحات در بدن انسان باقی مانده است.

یکی از عملکردهای احتمالی اجدادی آپاندیس که توسط داروین در سال ۱۸۷۱ مطرح شد، این بود که از آپاندیس برای هضم برگ‌ها در جانداران گروه پریمات‌ها استفاده می‌شد. با گذشت زمان، انسان‌ها سبزیجات کمتری مصرف کردند و در طول میلیون‌‌ها سال تکامل یافتند تا این اندام کوچک‌تر شود و در بدن فضا برای ایجاد معده کنونی به وجود آید.

تفسیر اخیر: کاربرد در سیستم ایمنی بدن

«لورن مارتین» (Loren Martin)، استاد فیزیولوژی در دانشگاه ایالتی اوکلاهما در سال ۲۰۰۷، اظهار داشت که «سال‌ها است که عملکرد فیزیولوژیکی شناخته شده  آپاندیس بسیار محدود و ناچیز است. با این حال، اکنون می‌دانیم که این زائده نقش مهمی‌ در رشد جنین و در سلامت بزرگسالان جوان دارد».

در جنین‌‌ انسان، سلول‌‌های غدد درون‌ریز در آپاندیس جنین‌‌های 11 هفته‌ای یافت شده‌اند که ترکیباتی نظیر آمین‌‌های بیوژنیک و هورمون‌‌های پپتیدی که در مکانیسم‌‌های کنترل بیولوژیکی (هوموستاتیک) نقش دارند را تولید می‌کنند. در بزرگسالان، آپاندیس به عنوان اندام لنفاوی عمل می‌کند. آپاندیس از نظر تجربی به عنوان اندامی غنی از سلول‌های لنفاوی از بین برنده عوامل عفونی شناخته شده است. همین امر نشان می‌دهد که آپاندیس در واقع ممکن است نقشی در سیستم ایمنی بدن داشته باشد.

براساس تحقیقات دانشمندان دیگر در این زمینه مشخص شده است كه آپاندیس نقش مهمی‌ در تولید هورمون‌های رشد جنین و همچنین عملکرد سیستم ایمنی بدن در بزرگسالی دارد، به طوری که آپاندیس سیستم ایمنی بدن را در معرض آنتی‌ژن‌‌ها قرار می‌دهد تا بتواند آنتی‌بادی تولید كند. علاوه بر این موارد، تحقیقات بیشتر در این زمینه نشان داده است که جداره آپاندیس دارای بافت‌ها و گره‌های لنفاوی است که با شناسایی باکتری‌ها و عوامل پاتوژن، سیستم ایمنی بدن را در برای تولید آنتی‌بادی در برابر این پاتوژن‌ها هدایت می‌کند.

تفسیر جدید: تنظیم فلور روده

محققان دانشگاه دوک پیشنهاد می‌کنند که آپاندیس به عنوان یک پناهگاه ایمن برای باکتری‌‌های مفید در هنگام بیرون راندن باکتری‌های بیماری‌زا از روده استفاده می‌شود، این امر می‌تواند فعالیت ایمنی قوی و سلامت افراد در کشورهای توسعه نیافته و با وضعیت بهداشتی نامناسب را توضیح دهد.

به عبارتی دیگر وجود آپاندیس در افرادی که لوله گوارش آن‌ها آلوده به باکتری‌های خطرناک است، می‌تواند باعث بهبود و کاهش مرگ ومیر ناشی از این باکتری‌ها در افراد شود. مصرف آنتی بیوتیک‌‌های قوی، مانع از استفاده بدن از آپاندیس می‌شود و یکی از دلایل خطر استفاده مکرر از آنتی بیوتیک‌ها را می‌توان جلوگیری از عملکرد آپاندیس در نظر گرفت.

بیماری‌های آپاندیس

از نظر پزشکی، آپاندیس به دلیل این که محلی برای تجمع باکتری‌ها به شمار می‌آید، مستعد عفونت باکتریایی است و از این رو بسیار اهمیت دارد. عفونت باکتریایی آپاندیس می‌تواند به التهاب آپاندیس، معروف به «آپاندیسیت» (Appendicitis) منجر شود. آپاندیست شایع‌ترین بیماری آپاندیس است. این بیماری اغلب بین افراد ۱۰ تا ۲۵ سال دیده می‌شود، اما ممکن است در سنین بزرگسالی نیز این بیماری بروز کند. علاوه بر این، شیوع آپاندیست در مردان دو برابر زنان است.

بیماری دیگر مربوط به آپاندیس، سرطان آپاندیس نامیده می‌شود که بسیار نادر است و فقط یک مورد از هر 200 مورد از کل بدخیمی‌های دستگاه گوارش را در بر می‌گیرد. شایع‌ترین نوع آن تومور کارسینوئیدی است که در مرحله پیشرفته به آدنوکارسینوم (تومور بدخیم) تبدیل می‌شود.

دلایل ایجاد آپاندیسیت

همان طور که در بالا اشاره شد، هنگامی ‌که زائده آپاندیس ملتهب می‌شود، به آن آپاندیسیت گفته می‌شود. این التهاب معمولاً در اثر عفونت باکتریایی ایجاد می‌شود. عفونت ممکن است از معده شروع شده و به آپاندیس منتقل شود. التهاب آپاندیس همچنین ممکن است از انسداد در لوله‌های روده‌ای ایجاد شود.

علائم آپاندیس

علائم آپاندیسیت می‌تواند متفاوت باشد. از جمله این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• درد در قسمت پایین سمت راست شکم
• استفراغ
• تب
• بی‌اشتهایی

اگر التهاب آپاندیس در زمان مناسب تشخیص داده نشود و فورا تحت درمان قرار نگیرد، می‌تواند منجر به پارگی آپاندیس در شکم و انتشار عفونت در سراسر بدن شود که ین امر خطر مرگ را به همراه دارد.

تشخیص و درمان آپاندیسیت

در مورد آپاندیسیت تقریباً همه موارد منجر به برداشتن زائده ملتهب، به دو روش لاپاراتومی‌ و لاپاراسکوپی می‌شوند. در صورت عدم درمان این وضعیت، آپاندیس دچار پارگی خواهد شد و منجر به پریتونیت یا التهاب صفاق و سپس شوک عفونی در بدن می‌شود و در صورت ادامه این شرایط و عدم درمان، بیمار در خطر مرگ قرار می‌گیرد.

فیلم آموزش هیستولوژی و پاتولوژی پایه – آناتومی بدن در فرادرس

کلیک کنید

علائم اصلی درد شکم است که در ابتدا می‌تواند مبهم و موضعی باشد. درد غالباً در مرکز شکم جایی که پوشش معده تحریک می‌شود، شروع شده و با پیشرفت وضعیت بیماری، درد به پایین و سمت راست شکم منتقل می‌شود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که این امر باعث می‌شود، تشخیص بیماری در مراحل اولیه دشوار باشد زیرا تنها به روش MRI می‌توان این بیماری را در مراحل اولیه تشخیص داد.

آپاندیسیت به عنوان دردی در ربع زیرین راست شکم با حساسیت به بازگشت (درد هنگام برداشتن فشار از موضع آپاندیس ایجاد می‌شود) شناسایی می‌شود. به طور معمول، درد مربوط به آپاندیسیت تا زمانی که صفاق ملتهب نشود، وجود ندارد. تب و پاسخ سیستم ایمنی نیز مشخصه آپاندیسیت است. به دلیل این که اولین مشخصه این بیماری با درد معده آغاز می‌شود، بنابراین در صورت بروز هر گونه درد در این ناحیه باید به پزشک مراجعه کرد.

تشخيص آپاندیسیت به قدری دشوار است كه بسياری از آپاندیس‌های برداشته شده تاکنون به منظور درمان آپاندیسیت، سالم بوده‌اند. در حالی که تشخیص با پیشرفت التهاب آپاندیس آسان‌تر انجام می‌شود، این تاخیر در تشخیص، همچنین خطر ترکیدگی آپاندیس را افزایش می‌دهد.

جراحی برداشتن آپاندیس، آپاندیکتومی‌ (Appendicectomy) یا آپاندکتومی (Appendectomy) نامیده می‌شود. این روش معمولاً در شرایطی که بیمار از آپاندیسیت حاد رنج می‌برد، به عنوان یک روش اورژانسی انجام می‌شود. در صورت عدم وجود جراحی، از آنتی بیوتیک‌‌های داخل وریدی برای تأخیر یا جلوگیری از بروز عفونت منتشر استفاده می‌شود. امروزه محققان به این نتیجه رسیده‌اند که بسیاری از موارد آپاندیست در صورت عدم انجام عمل جراحی برطرف می‌شوند.