فرادرسشبه پول چیست؟ – به زبان ساده
«شبه پول» (Quasi Money) یک اصطلاح در حوزه اقتصاد مالی است و داراییهای غیرنقدی را توصیف میکند که نقدشوندگی بالایی دارند و به راحتی می‌توانند به پول نقد تبدیل شوند. سپردههای بلندمدت یا برات از جمله این دارایی‌ها هستند که به سرعت می‌توانند به پول نقد تبدیل شوند. در این نوشتار مفهوم شبه پول و تعاریف و مفاهیم مربوط به آن مرور خواهد شد.
شبه پول چیست؟
شبه پول یا «پول نزدیک» (Near Money) اصطلاحی است که تحلیلگران اقتصادی و مالی برای تعیین مقدار نقدینگی یا قابلیت نقد شدنِ داراییهای مالی استفاده میکنند. ملاحظات شبه پول در انواع سناریوهای بازار مشاهده میشود. درک مفهوم و کاربردهای شبه پول در تجزیه و تحلیل صورتهای مالی شرکتها و مدیریت عرضه پول ضروری است. شبه پول همچنین میتواند در مدیریت ثروت مهم باشد، زیرا تجزیه و تحلیل آن فشارسنجی برای نقدینگی و ریسک فراهم میکند.
این مفهوم به طور جامع برای دهه‌ها بر تحلیل‌های مالی و ملاحظات اقتصادی تأثیرگذار بوده است. تحلیلگران مالی به شبه پول به عنوان یک مفهوم بسیار مهم برای آزمون نقدینگی نگاه میکنند. بانک‌های مرکزی و اقتصاددانان از مفهوم شبه‌پول در تعیین سطوح مختلف عرضه پول استفاده میکنند. شبه پول به عنوان معیاری برای طبقه‌بندی دارایی‌ها عمل میکند.
مفهوم شبه پول
شبه پول در مفهومی ساده، شامل داراییهای بسیار نقدشونده است که نقدی نیستند اما به راحتی می‌توانند به پول نقد تبدیل شوند. در طی سه قرن اخیر، آنچه توسط عموم مردم به عنوان پول پذیرفته شده است، از سکه‌های طلا و نقره شروع شد، سپس ابتدا اسکناس و در ادامه سپردههای بانکی قابل انتقال با چک را شامل شد. تا همین اواخر، اکثر اقتصاددانان موافق بودند که پول در آن نقطه متوقف میشود. امروزه چنین توافقی وجود ندارد و تعریف پول متناسب با شرایط زمانی مورد بحث است.
از قرن 18، اقتصاددانان می‌دانستند که مقدار پول در گردش یک متغیر اقتصادی بسیار مهم است. یک ویژگی شبه پول در مقایسه با پول این است که پول و حسابهای کوتاه‌مدت بانکی به صورت فوری قابل خرج کردن هستند اما شبه پول بین مردم مطلوبیت بالایی ندارد و دسترسی به آن دشوار است. از سوی دیگر، شبه‌پول این مزیت را دارد که مانع افزایش نقدینگی در بازار و افزایش سطح عمومی قیمت‌ها و تورم شود.
نحوه محاسبه شبه پول
آگاهی از میزان شبه پول در محاسبات نقدینگی در یک کشور بسیار مهم و حیاتی است. اندازه‌گیری عرضه پول در اقتصاد یک کشور، چالش برانگیز است. به دلیل پیچیدگی مفهوم پول و همچنین اندازه و سطح جزئیات یک اقتصاد، روش‌های متعددی برای اندازه‌گیری عرضه پول وجود دارد. این ابزارهای اندازه‌گیری عرضه پول، به طور معمول با نماد «M» طبقه‌بندی می‌شوند و در امتداد طیفی از مجموعه‌های پولی باریک تا گسترده قرار می‌گیرند.
به طور معمول، نماد «M» از M0 تا M3 طبقه‌بندی میشود. معیار M1 شامل سکه و اسکناس در دست مردم بهاضافه سپردههای دیداری است. معیار M2 به طور معمول، یک اندازه نسبتا گسترده از پول را نشان می‌دهد. معیار M2 از M1 بهاضافه شبه‌پول تشکیل میشود. بنابراین M2 شامل عوامل زیر است.
- M1
- مانده وجوه خرد بازار پول که کمتر از ۵۰ هزار دلار باشد.
- سپردههای پس‌انداز که شامل حسابهای سپرده بازار پول نیز میشود.
- سپردههای بانکی مدتدار که کمتر از صد هزار دلار باشد که گاهی گواهی سپرده نیز نامیده می‌شوند.
شبه پول + M2 = M1
M2 طبقه‌بندی پولیِ گسترده‌تری نسبت به M1 دارد، زیرا شامل دارایی‌هایی است که نقدشوندگی بالایی دارند اما نقدی نیستند. یک مصرف‌کننده یا کسب‌وکار هنگام خرید یا پرداخت قبوض خود از سپردههای پس‌انداز و سایر اجزای غیر M1 استفاده نمی‌کند، اما میتواند شبه پول را در زمان نسبتاً کوتاهی به پول نقد تبدیل کند.
معیار M1 و M2 ارتباط نزدیکی با هم دارند. به عنوان مثال، یک تاجر ممکن است 10000 دلار از یک حساب بازار پول به حساب جاری خود منتقل کند. این انتقال پولی، M1 را افزایش می‌دهد اما شامل وجوه بازار پول نمی‌شود. در این حالت، M2 ثابت مانده است زیرا M2 شامل حسابهای بازار پول است.
شبه‌پول شامل چه مواردی است؟
نمونه‌هایی از داراییهای شبه پول را میتوان به صورت زیر دستهبندی کرد.
- حسابهای پس‌انداز
- گواهی سپرده
- ارزهای خارجی
- حسابهای بازار پول
- اوراق بهادار قابل عرضه در بازار
- اسناد خزانه (اسناد دولتی)
به طور کلی، داراییهای شبه‌پول که در تحلیل‌های پولی گنجانده می‌شوند، بسته به نوع تحلیل متفاوت هستند. شبه پول در بسیاری از موارد نقش تعیین کننده‌ای دارد که در ادامه مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.
شبه پول چه کارکردهایی دارد؟
شبه پول موارد استفاده بسیار گستردهای دارد. مهمترین کارکردهای شبه پول را میتوان به صورت زیر دستهبندی کرد.
- کنترل نقدینگی
- مدیریت ثروت
- مدیریت نقدینگی شرکت
- مدبریت عرضه پول
توانایی بسیاری از شرکتها در زمینه تامین مالی بدهی و درخواست تسهیلات مالی، گاهی با شبه پول یا نسبتهای آن سنجیده میشود. در ادامه کارکردهای مهم شبه پول مرور خواهد شد.
مدیریت ثروت
شبه پول عامل کلیدی در مدیریت ثروت شخصی است و بر تحمل ریسک سرمایه‌گذار تأثیر می‌گذارد.شبه پول تا حد زیادی شامل دارایی‌هایی است که سرمایه‌گذار میتواند به راحتی آن‌ها را ظرف چند روز یا چند ماه به پول نقد تبدیل کند. سرمایه‌گذارانی که به شدت به نقدینگی بالایِ شبه‌پول وابسته هستند، گزینه‌های بسیار کم ریسک و کوتاه‌مدت آن، مانند حسابهای پس‌انداز با بازده بالا و حسابهای بازار پول را انتخاب میکنند.
سرمایه‌گذارانی که ذخایر نقدی بالاتری دارند، می‌توانند انواع دیگری از شبه پول را مورد استفاده قرار دهند که بازدهی بالاتری دارند. همچنین سرمایه‌گذاران، گزینه‌های با ریسک بالاتری مانند سهام نیز برای انتخاب در اختیار دارند. این سرمایه‌گذاری‌ها را میتوان در عرض چند روز از طریق معاملات بازار به پول نقد تبدیل کرد که نقدشوندگی بسیار کوتاه‌مدت دارند.
نقدینگی شرکت
مفهوم شبه‌پول، بخشی جدایی‌ناپذیر از تجزیه و تحلیل صورتهای مالی برای کسب‌و‌کارها است. شبه‌پول در بخش اصلی تحلیل نقدینگی ترازنامه تمامی شرکتها یافت میشود. در صورتهای مالی، شبه‌پول از طریق «نسبت سریع» و «نسبت جاری» نشان داده میشود.
- نسبت سریع: این نسبت به دارایی‌هایی با کوتاه‌ترین دوره نقدشوندگی (معمولاً 90 روزه) اشاره دارد. این دارایی‌ها شامل معادل‌های نقدی، اوراق بهادار قابل فروش و حسابهای دریافتنی هستند. تقسیم ترکیب این داراییهای سریع، بر بدهی‌های جاری، نسبت نقدشوند‌ه‌ترین داراییهای یک شرکت به بدهی‌های جاری آن را فراهم میکند. نسبت سریع وضعیت نقدینگی شرکت را به شکلی محافظه‌کارانه‌تر از نسبت جاری محاسبه میکند، به این معنی که موجودی مواد و کالا به دلیل نقدشوندگی کمتر، از داراییهای جاری کسر میشود. بالاتر بودن این نسبت از عدد یک، نشانه‌ای از وضعیت مناسب نقدینگی شرکت است
- نسبت جاری: نسبت جاری با دارایی‌هایی که نقدشوندگی کمتری نسبت به داراییهای سریع دارند، اشاره دارد. این دارایی‌ها طی یک سال قابلیت تبدیل به پول نقد را دارند. اما دوره نقدشوندگی آن‌ها از داراییهای مربوط به نسبت سریع بیشتر است. نسبت جاری، نقدینگی یک شرکت را در یک افق زمانی یک ساله با تقسیم تمام داراییهای جاری شرکت بر بدهی‌های جاری آن بررسی میکند. تا زمانی که شرکت پول کافی برای پرداخت بدهی خود داشته باشد، بدون مشکل میتواند به فعالیت خود ادامه دهد. اما اگر شرکتی پول کافی برای انجام تعهدات خود نداشته باشد، منجر به افزایش ریسک نقدینگی در شرکت خواهد شد.
عرضه پول
بانک‌های مرکزی به طور عمده سه اهرم تاثیرگذار برای کنترل عرضه پول در اختیار دارند. این اهرم‌ها را به صورت زیر میتوان فهرست کرد.
- عملیات بازار باز
- نرخ وجوه فدرال
- نرخ ذخیره قانونی بانکی
استفاده از یک اهرم یا تمامی آن‌ها میتواند بر عرضه پول و سطوح مختلف آن تأثیر بگذارد، بنابراین سطوح مختلف عرضه پول میتواند در تحلیل جامع سیاست بانک مرکزی مهم باشد. هنگام تصمیم‌گیری بانک مرکزی، اقتصاددانان فدرال معمولاً پیامدهای انواع مختلف عرضه پول را در نظر می‌گیرند. M1 بر پول نقد تمرکز میکند و شبه پول را حذف میکند. معیار M2 نیز با ورود شبه پول، گسترش می‌یابد. بنابراین بانک مرکزی در اجرای سیاست‌های پولی از طریق هر یک از ابزارهای در دسترس خود، باید شبه پول و حجم را آن را در نظر داشته باشد تا بتواند عرضه مناسبی از پول در جامعه ایجاد کند.
تفاوت پول و شبه پول
پول شامل سکه و اسکناس در دست مردم بهاضافه سپردههای دیداری است. اما شبه‌پول شامل داراییهای مالی مانند سپردههای مدتدار، برات، اوراق قرضه، سهام و غیره میشود که نقد نیستند اما دارای درجه نقدشوندگی بالایی هستند. بنابراین درجه نقدینگی شبه‌پول نسبت به پول کمتر است. تفاوت بین پول و شبه‌پول در ارزیابی‌های مربوط به سیاست پولی و همچنین پایه پولی بسیار مهم است. همان‌طور که بیان شد، پول شامل وجه نقد در دست مردم یا وجه نقد نگهداری شده در بانک است که در صورت تقاضا برای استفاده به عنوان یک وسیله مبادله، به سادگی قابل دسترس است.
افراد و مشاغل، برای انجام تعهدات فوری، باید پول نقد در دسترس داشته باشند. شبه‌پول‌ها در واقع پول نیستند، بلکه دارایی‌هایی هستند که به راحتی می‌توانند به پول نقد تبدیل شوند. بسته به نوع مطالعه، دامنه داراییهای شبه‌پول می‌توانند متفاوت باشند. شبه‌پول عامل مهمی در هنگام اتخاذ انواع تصمیمات مالی خواهد بود. به عبارتی سیاست‌گذاران پولی و مالی در هنگام اجرای و مالی به شبه‌پول به عنوان یک عامل موثر در تحلیل خود نگاه میکنند.
کارت‌های اعتباری می‌توانند به عنوان وسیله‌ای برای خرید یا دسترسی به پیش‌پرداخت نقدی عمل کنند اما این کارت‌ها جزء شبه‌پول در نظر گرفته نمی‌شوند. دلیل اصلی این است که کارت‌های اعتباری اگرچه می‌توانند نقدینگی درک شده را فراهم کنند اما یک بدهی چرخشی هستند و شبه‌پول محسوب نمی‌شوند.
تبدیل شبه پول به پول
شبه پول نوعی دارایی مالی است که شباهت زیادی به پول دارد، اما قدرت نقدشوندگی کمتری نسبت به آن دارد. هدف اصلی شبه پول این است که با سهولت و چابکی بتوان آن را به پول جاری تبدیل کرد و با آن معامله کرد. ریسک قابل انتصاب به این نوع دارایی مالی صفر یا یا بسیار کم است و در شرایط خاص به ذخیره ارزش یا ابزار مبادله تبدیل میشود. با این‌حال باید به این نکته اشاره کرد که شبه پول خود روشی برای پرداخت است اما هنوز رواج زیادی ندارد و با استقبال کمی مواجه شده است. نمونه‌هایی از شبه پول که میتوان به جای پول از آن‌ها استفاده کرد به صورت زیر است
- حسابهای پس انداز
- گواهی سرمایهگذاری
- برات
- سفته
شبه پول چه به عنوان ابزار مبادله و چه به عنوان ذخیره ارزش، به روش‌های مختلفی در اقتصاد یافت میشود. با این‌حال، این نوع دارایی به عنوان پول در نظر گرفته نمی‌شود بلکه به عنوان یک مجموع پولی یا عرضه پول منبسط شده محسوب میشود. تفاوت آن با پول معمولی این است که پول معمولی کارکرد وسیله پرداخت دارد اما شبه پول این کارکرد را ندارد.
مزیت اصلی استفاده از شبه پول این است که در بیشتر موارد به آن سود پرداخت میشود، زیرا برای این نوع پول، شرایط بازده و سررسید وجود دارد. با این‌حال، هر زمان که مایل باشیم، می‌توانیم این دارایی مالی را بدون تغییر ارزش آن، با پول نقد معاوضه کنیم. به همین دلیل است که این نوع دارایی مالی به شبه پول معروف است.
معایب افزایش شبه پول چیست؟
شبه پول علیرغم مزایا و کاربردهای زیادی که دارد، میتواند معایب بزرگی برای اقتصاد نیز داشته باشد. از جمله مهمترین معایب شبه پول این است که گاهی افراد، بخش بزرگی از پولهای خود را در حسابهای مدت‌دارِ دارای بازدهی نگهداری میکنند تا از مزایای بهرهای آن استفاده کنند. افزایش بیش از حد شبه پول در جامعه میتواند سبب کاهش تقاضا، کاهش سرعت پول و در نتیجه ایجاد رکود اقتصادس شود.
در چنین مواردی دولتها و بانک مرکزی برای تشویق مردم به سرمایهگذاری و کاهش حجم شبه پول در نظام بانکی، بر حسابهای بانکی مدتدار مالیاتهایی وضع میکنند. وضع مالیات برای سپردههای مدتدار سبب کاهش سودآوری این حسابها و خارج کردن این پولها از حسابهای مدتدار میشود که ممکن است سبب تحریک تقاضا و افزایش رشد اقتصادی شود.
معرفی فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری
این نوشتار در زمینه مفهوم شبه پول و تفاوت آن با پول بود. مباحث مرتبط با پول از جمله مهمترین موضوعات در حوزه اقتصاد کلان و اقتصاد پولی هستند. سیاست‌گذاران پولی و مالی در اجرای سیاست‌های پولی و مالی همواره به متغیرهای پولی به عنوان یک عامل تاثیرگذار بر سیاست‌ها نگاه میکنند. با توجه به اهمیت بحث پول در اقتصاد پول و بانکداری، فرادرس اقدام به تهیه یک فیلم آموزشی ۲ ساعت و ۵۳ دقیقه‌ای در زمینه آموزش مروری بر پول و بانکداری کرده است. این فیلم آموزشی در ۱۱ درس تنظیم شده است.
در درس اول تا سوم این فیلم آموزشی، ضرورت مطالعه پول، ماهیت و کارکردهای پول در اقتصاد و جامعه تدریس میشود. درس چهارم و پنجم نیز به مبحث نرخ بهره، انواع نرخ بهره (شامل نرخ بهره اسمی و واقعی) و عوامل موثر بر آن پرداخته است. تاریخچه سیستم بانکی و همچنین بانک مرکزی ایران در درس ششم بررسی شده است. در درس هفتم ابزارهای سیاست پولی و همچنین مروری مختصر بر تاریخچه سیاست پولی تدریس میشود.
اهدف سیاست پولی، تضاد بین این اهداف و همچنین انتخاب هدف بهینه برای سیاست پولی در درس هشتم ارائه شده است. درس نهم تقاضای پول و نظریات مربوط به آن را از نظریه کینز تا نظریه مقداری جدید فریدمن مرور میکند. درس دهم نیز وارد مبحث بسیار مهم منحی‌های IS-LM و کاربردهای آن در تحلیل‌های اقتصاد کلان میشود. درس پایانی نیز در ارتباط با پول و تورم و تاثیرات سیاست پولی بر تورم با استفاده از نظریات و رویکردهای مختلف است.
- برای مشاهده فیلم آموزش مروری بر پول و بانکداری + اینجا کلیک کنید.
جمع‌بندی
این نوشتار در زمینه مفهوم شبه پول، تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با پول بود. در این زمینه بیان شد که شبه‌پول نوعی از دارایی است که به صورت فوری، قابل انتقال است و ممکن است برای تسویه برخی از بدهی‌ها استفاده شود. شبه‌پول به اندازه اسکناس، سکه و سپردههای دیداری، قدرت نقدشوندگی ندارد. به بیانی دیگر شبه‌پول اصطلاحی است که برای اشاره به داراییهای با نقدشوندگی بالا استفاده میشود. شبه پولها داراییهای غیرنقدی هستند که می‌توانند به سرعت و بدون از دست دادن ارزش، به پول نقد تبدیل شوند.
شبه‌پول، پول نقد نیست اما ویژگی ذخیره ارزش پول را در خود دارد. از طرفی حسابهای شبه پول معمولاً سود دریافت میکنند، در حالی که پول نقد سودی ندارد. از سوی دیگر، نرخ بهره حسابهای شبه پول پایین است زیرا ریسک ضرر در آن‌ها حداقل است و صاحبان آن می‌توانند به سرعت آن را به پول نقد تبدیل کنند. تبدیل شبه پول به پول نقد گاهی هزینه دارد و کارمزدهایی بابت آن دریافت میشود. شبه پول گاهی به عنوان معیاری از سلامت اقتصادی، در تحلیل‌های کلان مورد استفاده قرار می‌گرد.
شبه‌پول همچنین نقش مهمی در سطح کلان برای اقتصاددانان، بانک مرکزی و سایر تحلیلگران مالی دارد. همچنین در زمینه تعاریف مربوط به پول، در صورت اضافه کردن شبه پول به M1 تعریف گسترده پول یا نقدینگی به دست خواهد آمد. اهمیت شبه‌پول زمانی بیشتر میشود میشود که خاصیت ضد تورمی آن آشکار میشود.
به همین دلیل سیاست‌گذاران پولی و مالی، پیش از اجرای سیاست‌های پولی و مالی خود، شبه پول را به عنوان یک عامل کلیدی در محاسبات خود وارد میکنند. همچنین شبه‌پول نقشی بسیار گسترده در صورتهای مالی شرکتها و ارزیابی توان پرداخت بدهی آن‌ها بازی میکند. این معیار توسط سرمایه‌گذاران نیز به شیوه‌های مختلفی برای مدیریت ریسک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
