انواع ما در عربی – به زبان ساده + مثال و تمرین
حدود ۱۰ نوع ما در زبان عربی وجود دارد. از این رو، آموختن انواع ما در عربی میتواند ما را در فهم بهتر متون و ارسال پیام به مخاطب عربیزبان کمک کند. برخی از انواع ما اسم هستند و برخی دیگر در خانواده انواع حروف قرار میگیرند. این نوشته، مربوط به بررسی انواع ما، عملکرد آنها در جملات و نکات پیرامون آنهاست. از طریق مثالهای داخل متن میتوانیم به تفاوت آنها پی ببریم و با استفاده از تمرینهای پایانی متن، میزان دریافتمان از این مبحث را میسنجیم.
- خواهید آموخت انواع اصلی «ما» در جملات عربی را تشخیص دهید.
- کاربرد معنایی و دستوری انواع «ما» در متن را بهخوبی یاد میگیرید.
- میآموزید چگونه تفاوتهای ظریف میان مای موصول، استفهام و نافیه را پیدا کنید.
- مهارت خود در شناخت کاربردهای مختلف «ما» در جملههای عربی را افزایش میدهید.
چند نوع ما در زبان عربی وجود دارد ؟
«ما» از جمله کلماتی است که نقش مهمی در زبان عربی بازی میکند. این کلمه دو حرفی با ظاهر شدن در قسمتهای مختلف جمله میتواند معنای کلی آن را تغییر بدهد. با در نظر گرفتن کارکردهای مختلف کلمه در جمله، انواع ما در عربی شامل موارد زیر میشود:
- مای استفهام عربی
- مای موصول عربی
- مای نافیه عربی
- مای شبیه به لیس عربی
- مای کافه عربی
- مای مصدریه عربی
- مای نکره موصوفه عربی
- مای نکره تامه عربی
- مای شرطیه عربی
- مای زائده عربی
در این نوشته تنها تعدادی از انواع ما که در بالا نام برده شد از جمله مای استفهام، مای موصول، مای نافیه، مای شبیه به لیس، مای شرطیه، مای کافه و مای زائده مورد بررسی قرار میگیرد.
مای استفهام
مای استفهام اسمی است که از آن برای پرسش درباره چیستی استفاده میشود و معمولا آن را با کلمه «چه...» ترجمه میکنند. عموما به عنوان اولین کلمه در جملات پرسشی عربی ظاهر میشود اما ممکن است گاهی حرف عطف «و» قبل از آن قرار بگیرد. به مثال زیر توجه کنید.
وَ ما لي لا أَعْبُدُ اَلذي فَطَرَني؟
و مرا چه میشود که کسی که مرا خلق کرده نمیپرستم؟
مای استفهام عموما در ابتدای جملات اسمیه عربی ظاهر میشود. یعنی قبل از مبتدا و خبر میآید. اما گاهی هم در ابتدای جملات فعلیه میتوان اثراتی از این نوع ما دید، یعنی در جملات پرسشی که بلافاصله پس از آنها فعل آمدهباشد. در چنین جملاتی «ما» نقش مفعول مقدم بر فعل و فاعل را بازی میکند. به مثال زیر توجه کنید.
ما تَعبُدونَ مِنْ بَعدي؟
چه کسی را بعد از من پرستش میکنید؟
گاهیاوقات در برخی از جملات پرسشی میان مای استفهام و فعل، کلمه «ذا» قرار میگیرد و کلمه پرسشی «ماذا» را میسازد. در این جملات ما، مبتدای جمله محسوب میشود. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
ماذا تَأْکُلُ الآن؟
الان چه چیزی میخوری؟
همچنین، ممکن است در برخی موقعیتها حرف الف در کلمه مای استفهامی حذف و تلفظ میم آن به صورت مشدد انجام شود. این اتفاق بیشتر در برخورد ما با یکی از حروف یرملون (ی ر م ل و ن) و ایجاد قاعده ادغام اتفاق میافتد. برای درک بهتر به مثال زیر توجه کنید.
عمَّ (عن + ما) یَتَساءَلونْ؟
درباره چه چیز از یکدیگر میپرسند؟
در این آیه حرف نون در انتهای کلمه «عن» حذف شده و با افتادن الف، «ما» میم آن به صورت مشدد به عین چسبیده و تلفظ میشود.
نکته: مای استفهام از جمله کلمات «مبنی» و «نکره» است.
مای موصول
فلسفه استفاده از کلمات موصول عربی این است که دو جمله را به وسیله این اسمها به یکدیگر وصل کنیم. مای موصول از جمله حروف پرکاربرد موصول است که برای اشیاء و عوامل بیجان در جمله به کار گرفته میشود. مای موصول را معمولا به صورت حرف اضافه «که» یا «آنچه که» در فارسی ترجمه میکنند. به مثال زیر توجه کنید.
إتَّبِعْ ما أُوحِیَ إِلَیْکَ.
از آنچه که بر تو وحی شده تبعیت کن.
به جملههایی که بعد از اسمهای موصول میآیند «جملههای صله» میگویند. این جمله، نقش خاصی در کلیت متن ندارد و تنها با همان عنوان جمله صله شناخته میشود. معمولا در جمله صله یک ضمیر عربی یافت میشود که مرجع آن اسم موصول است. با توجه به آن میتوان به تفاوت مای موصول و مای استفهام پی برد و این دو را از یکدیگر تشخیص داد.
نکته: مای موصول از جمله کلمات معرفه و مبنی است.
اگر بعد از کلمه «کلَّ» یک کلمه ما به آن اضافه شود، باید آن را به عنوان مای موصول در نظر بگیریم. مثال این نکته را نیز در ادامه میخوانید.
کُلَّ ما عَرَفتُهُ عَنکَ کانَ حَقیقَةْ.
همه آنچه را که درباره تو دانستم عین حقیقت بود.
هّلْ تَعَلَّمُ مَنْ نَجَحَ في الصَفِّ مِنْ بَینِنا؟
آیا میدانی چه کسی از کلاس، در بین ما موفق شدهاست؟
مای نافیه
مای نافیه قبل از فعل ماضی مطلق یا ماضی ساده عربی استفاده میشود. کاربردش برای این است که معنی فعل را منفی کنیم. همچنین حضور آن قبل از فعل ماضی تغییری در ساختار آن فعل ایجاد نمیکند. به مثال زیر توجه کنید.
ما رَأَیتُ إِلا جَمیلاً.
به جز زیبایی چیزی ندیدم.
اگر چه بعد از مای نافیه همیشه فعل میآید اما به این معنا نیست که هر مای قبل از فعل، مای نافیه باشد. ممکن است آن ما، از نوع موصولی باشد. برای تشخیص آنها از یکدیگر میتوانیم از ترجمه جملات استفاده کنیم. به مثال زیر توجه کنید.
فَلَهُنَّ ثُلثاً ما تَرَكَ
پس برای آنها یک سوم از چیزی که باقی گذاشته (قرار دهید)
(در این جمله «ما ترک» آنچه که باقی گذاشته ترجمه شد. در نتیجه ما نمیتواند از نوع نافیه باشد.)
گاهیاوقات از مای نافیه برای منفی کردن جمله اسمیه نیز استفاده میشود.
مای شبیه به لیس
این «ما» نیز از جمله کلماتی است که معنی منفی به جمله میبخشد با این تفاوت که به جای فعل ماضی مطلق، بر سر جملات اسمیه عربی ظاهر میشود و به لحاظ عملکرد همانند فعل ناقصه عربی «لیس» عمل میکند. یعنی مبتدا را مرفوع و خبر را منصوب میکند. به مثال زیر توجه کنید.
ما هَذَا بَشَراً.
این یک انسان نیست.
همانند لیس، هرگاه خبر مای شبیه به لیس، یک کلمه یا عبارتی کوتاه باشد، یک «ب» جر اضافی قبل از آن میآید تا بر جنبه منفی جمله تاکید کند. برای فهم بهتر مثال زیر را در نظر بگیرید.
ما أَنَا عَلَیْکُمْ بِحَفیظْ.
من اصلا مسئول اعمال شما نیستم.
همچنین ممکن است در برخی مواقع بعد از مای شبیه به لیس و قبل از مبتدا، حرف جر «من» قرار بگیرد. این مورد همانند مورد بالا برای ایجاد تاکید بر جنبه منفی جمله است. در چنین جملاتی معمولا خبر عربی حذف میشود. به مثال زیر توجه کنید.
و ما مِنْ دابَّةِ إِلا هُوَ أَخَذَ بِناصِیَتِها.
هیچ جنبندهای (وجود ندارد) مگر آنکه خداوند پیشانی او را گرفته باشد.
(در این جمله خبر که کلمه «موجودة» هست حذف شدهاست.)
مای شرطیه
برای ایجاد شرط درباره بیجان در جملات شرطیه عربی از مای شرطیه استفاده میکنیم. نحوه ظهور آن در جملات به این صورت است که در جمله باید با دو فعل همراه شود. فعل اول که بلافاصله بعد از آن میآید فعل شرط و مجزوم و فعل دوم، مربوط به جواب شرط و مجزوم است. در ترجمه آن به فارسی از لفظ «هر چه» و «هر آنچه که» استفاده میکنیم. به مثال زیر توجه کنید.
ما تُنفِقُوا مِنْ خَیْرٍ یَعَلمْهُ اللهُ.
هر آنچه که از خیر انفاق کنید خدا به آن آگاه است.
مای کافه
حروف مشبهه بالفعل را در نظر بگیرید. با وارد شدن بر سر جملات اسمیه، مبتدا را به اسم حروف مشبهه بالفعل با اعراب منصوب و خبر را به خبر حروف مشبهه بالفعل و مرفوع تبدیل میکنید.
حالا تصور کنید به این حروف، کلمه ما بچسبد و إنَّ و أنَّ را تبدیل به «إنّما» و «أنّما» کند. به این ما، مای کافه میگویند. کارکردش این است که هر وقت به این حروف اضافه شود و تغییرات آنها را خنثی میکند و باعث میشود مبتدا و خبر به سیک و سیاق قبلی خودشان در جملات ظاهر شوند. به مثال زیر توجه کنید.
قُلْ إِنَّما أَنا بَشَرٌ مِثلكُم.
بگو من تنها انسانی مثل شما هستم.
نکته: چسبدن مای کافه به حروف مشبهه بالفعل آن را تبدیل به حرف حصر تبدیل میکند که به صورت «فقط، تنها و منحصرا» ترجمه میشود.
مای زائده
مای کافه را در نظر بگیرید. آن ما به نوعی مای زائده به حساب میآید. اما نوع دیگری از مای زائده نیز وجود دارد که غیر کافه است. یعنی زائده و در عین حال حضورش در جمله بیتاثیر است.
در زبان عربی قاعدهای وجود دارد که میگوید «کلَّ ما بعد إذا زائدةٌ» یعنی هر مایی بعد از کلمه إذا بیاید از نوع زائده (و البته غیر کافه) محسوب میشود. به مثال زیر توجه کنید.
وَ لا يَأْبَ الشُهَداءْ إِذا ما دَعَوا.
و گواهان هر وقت به گواهی دعوت شدند نباید که امتناع ورزند.
جدول انواع ما در عربی
در جدول زیر خلاصه انواع ما در عربی و معنی آنها در جملات به صورت خلاصه نمایش داده شدهاست.
| انواع ما در عربی با معنی | |
| نوع ما | معنی در جمله |
| مای استفهام | چه چیز...؟ |
| مای موصول | چیزی که... |
| مای نافیه | مفهوم ماضی مطلق را منفی میکند. |
| مای شبیه به لیس | به جمله مفهوم منفی میدهد. |
| مای شرطیه | هر چیزی که.... |
| مای کافه | فقط، تنها، قطعا |
| مای زائده | در جمله اضافی است و ترجمه ندارد. |
سوالات متداول درباره انواع ما در عربی
در این قسمت به برخی از سوالات پر تکرار درباره مبحث انواع ما در عربی به اختصار پاسخ میدهیم.
چند نوع ما در زبان عربی وجود دارد؟
حدود ۱۰ نوع ما در زبان عربی وجود دارد که مای استفهام، مای موصول، مای نافیه، مای شبیه به لیس، مای شرطیه، مای کافه و مای زائده پر کاربردترین آن هستند.
کدامیک از انواع ما در زبان عربی اسم و کدامها حرف هستند؟
از انواع ما، فقط مای موصول، اسم و معرفه است. مابقی آنها حرف و نکره هستند.
تمرین انواع ما در زبان عربی
برای ارزیابی عملکرد خود در رابطه با انواع ما در عربی ، میتوانید از تمرینهایی که در ادامه در اختیار شما قرار گرفته است استفاده کنید. آزمون شامل ۷ سوال تشریحی است. پس از پاسخ دادن به تمامی پرسشها و میتوانید در قسمت جواب، پاسخ صحیح این سوالات را ببینید و نتیجه عملکردتان را تخمین بزنید.
جملات زیر را با توجه به حضور انواع ما در آنها ترجمه کنید.
سوال۱: ما فعلتْ مریم لینقُصَ وزنها؟
جواب: مریم برای کم کردن وزنش چه کاری انجام داد؟
سوال۲: المریضُ ما شَعرَ بألمٍ شدیدة في معدته.
جواب: بیمار در معدهاش احساس درد نداشت.
سوال ۳: لِلّهِ ما في السماوات و ما في الأرضِ.
جواب: هر آنچه که در آسمان و زمین است برای خداست.
سوال۴: مَا تُقدِّموا لانفُسکم تَجِدوه.
جواب: هر چه را از خوبیها برای خودتان تقدیم کنید آن را نزد خداوند خواهید یافت.
سوال۵: إنَّما التَلامیذُ في الصفِ أصدقاءٌ.
جواب: دانشآموزان کلا قطعا با هم دوست هستند.
سوال۶: ويقولون هو من عند الله وما هو من عند الله.
جواب: و گویند که این از جانب خدا نازل شده، در صورتی که هرگز از خدا نیست.
سوال۷: قال عما قليل ليُصبحنّ نادمين.
جواب: گفت: اندک زمانی نمیگذرد که سخت پشیمان میشوند.
جمعبندی
در این نوشته انواع ما و نقش آنها در جملات عربی را بررسی کردیم. فهمیدیم که حدود ۱۰ نوع ما در این زبان وجود دارد که مای استفهام، مای موصول، مای نافیه، مای شبیه به لیس، مای شرطیه، مای کافه و مای زائده از جمله پر کاربردترین انواع ما در عربی محسوب میشود. از میان آنها مای موصول اسم موصول و معرفه است. مابقی انواع ما در دسته حروف نکره قرار میگیرد. همچنین یاد گرفتیم برخی از انواع ما در عربی، میتوانند عملکرد برخی کلمات مثل حروف مشبهه بالفعل را خنثی کنند.
آزمون انواع ما در عربی
۱. کدام ویژگی دستوری باعث میشود بتوان «ما» موصول را در جمله تشخیص داد؟
حضور جمله صله بلافاصله بعد از «ما»
تاکید با حرف جر «ب» یا «من» در ترکیب
تغییر نقش فعل در جمله به منفی
قرار گرفتن «ما» قبل از فعل ماضی برای نفی
«حضور جمله صله بلافاصله بعد از ما» نشانه دستوری است که فقط در ما موصول دیده میشود و به کمک آن دو جمله به هم متصل میشوند. سایر انواع ما مانند منفیکننده یا شبیه به لیس چنین ویژگیای ندارند و نشانههایی مثل تغییر نقش فعل یا تاکید با حروف جر، صرفا در ساختار دیگر انواع ما دیده میشود. بنابراین تنها «حضور جمله صله بعد از ما» موجب تشخیص ما موصول خواهد بود.
۲. در کدام ساختار جمله عربی، «ما» شبیه به «لیس» معمولا نقش منفیکنندگی خود را انجام میدهد؟
در جملات فعلیه
در ترکیب با افعال ناقصه
در جملات اسمیه
در عبارتهای شرطی
استفاده از «ما شبیه به لیس» به طور خاص برای منفی کردن معنای جمله در جملات اسمیه انجام میشود و در این ساختار، مبتدا مرفوع و خبر معمولاً منصوب میشود. کارکرد منفیکنندگی آن در جملات فعلیه یا ترکیب با افعال ناقصه و همچنین در جملات شرطی مطرح نیست. این نوع «ما» خصوصیتش شباهت معنایی با فعل «لیس» است و توجه به ساختار اسمی جمله نشانه اصلی تشخیص آن است.
۳. در جملهای که با «ما» آغاز میشود و بلافاصله پس از آن فعل ماضی میآید، بر چه اساسی میتوان تشخیص داد که «ما» نافیه است یا موصول؟
با توجه به نقش منفی «ما» در جمله و ترجمه فارسی آن
بر اساس وجود حرف جر قبل از «ما»
صرفا با استفاده از شکل ظاهری جمله بدون نیاز به ترجمه
تنها بر اساس جایگاه فعل پس از «ما»
وقتی «ما» در ابتدای جمله و قبل از فعل ماضی قرار میگیرد، تشخیص اینکه آن، نافیه یا موصول است فقط با نقش منفیدهنده آن و ترجمه فارسی جمله ممکن میشود. زیرا اگر «ما» نافیه باشد معنی جمله منفی است، اما اگر موصول باشد معنای «آنچه» یا «که» دارد. جای فعل یا شکل جمله همیشه تمایز قطعی را نشان نمیدهد. ترجمه تنها راه تفکیک است. وجود حرف جر نیز نقشی در این تفاوت ندارد.
۴. برای بیان یک معنای مشروط درباره اشیاء یا غیرذویالعقول در زبان عربی، کدام نوع «ما» کاربرد درست دارد و ساختار استفاده از آن چگونه است؟
استفاده از «ما موصول» برای ارتباط شرط و جواب
بهکار بردن «ما نافیه» قبل از فعل برای منفی کردن شرط
استفاده از «ما شرطیه» در ابتدای جمله با دو فعل مجزوم
بهکار بردن «ما کافه» همراه با حروف مشبهه بالفعل برای شرط
برای بیان مفهوم شرطی درباره اشیا یا غیرذویالعقول در عربی، باید از «مای شرطیه» استفاده کرد که در ابتدای جمله میآید و با آن دو فعل مجزوم (یکی مربوط به شرط و دیگری مربوط به جواب شرط) ساخته میشود. گزینههایی مثل «مای نافیه» فقط نقش منفیکننده دارد و شرطی نمیسازد، «مای موصول» برای ربط جملات و نه ساخت شرط است و «مای کافه» هم تنها نقش خنثیسازی اثر اعرابی برخی حروف را دارد و مناسب شرطیسازی نیست.
۵. در مقایسه جدول انواع ما، چه تفاوتی بین نقش ما کافه و ما زائده از نظر تاثیر بر معنای جمله وجود دارد؟
هر دو نوع مای کافه و مای زائده تاثیر ساختاری دارند اما به جمله معنای ویژه اضافه میکنند.
مای کافه همیشه بعد از اذا میآید اما مای زائده در ترکیب با حروف مشبهه بالغعل قرار میگیرد.
مای کافه و مای زائده هر دو فقط برای منفی کردن فعل ماضی استفاده میشوند.
مای کافه باعث تاکید و معنای حصر در جمله میشود ولی مای زائده تاثیری بر معنا ندارد.
«مای کافه» با اضافه شدن به حروف مشبهه بالفعل مانند «انّ» ساختار جمله را به معنای حصر و تاکید تغییر میدهد و معادل عباراتی مانند «فقط» یا «تنها» در جمله قرار میگیرد. در مقابل، «مای زائده» حضورش به ساختار جمله محدود میشود و هیچ گونه تاثیر معنایی یا تاکیدی بر جمله ندارد. بنابراین بر خلاف نقش معنابخش «مای کافه»، مای زائده تنها از نظر دستوری وارد جمله شده و حذف یا اضافهشدنش تغییری در معنی ایجاد نمیکند. گزینههای دیگر یا نقش معنایی اشتباه توصیف کردهاند یا موقعیتهای کاربردی انواع را برعکس نمایش دادهاند.
سلام
خیلی عالی بود.
تفسیر قرآن می خواندم .سخن از مای موصوله و نافیه آمده بود.
جستجو کردم مطالب شما خواندم اطلاعاتم فراتر از آنی که می خواستم زیاد شد.
تشکر