فرادرسچرا این‌قدر به فناوری‌های قدیمی علاقه‌مند هستیم؟
تصور می‌شود که در عصر حاضر فلاپی دیسک یک فناوری منسوخ محسوب می‌شود. در واقع اگر نمی‌دانید فلاپی دیسک چیست، باید بگوییم که یک قطعه پلاستیکی سیاه رنگ است که ظرفیت ذخیره‌سازی آن با توجه به استانداردهای امروزی بسیار پایین است. در واقع امروزه آن‌ها تقریباً به جز استفاده‌های تزیینی کاربرد دیگری ندارند.
اما این گفته چندان دقیق نیست، زیرا ایالات‌متحده برای ذخیره‌سازی داده‌های موشک‌های هسته‌ای خود هنوز از فلاپی دیسک استفاده می‌کند. دلیل این کار به احتمال زیاد این است که ارتقا به فناوری‌های مدرن در چنان شرایط سخت و حساسی کار دشواری محسوب می‌شود. گرچه هضم این مسئله دشوار است، اما منطق قضیه تا حدودی قابل درک است.
اما در مورد افرادی که هنوز از سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای قدیمی و خارج از رده استفاده می‌کنند، یا از فناوری‌های جدید احتراز می‌کنند، چه می‌توان گفت؟ انگیزه آن‌ها از این کار چیست؟
چرا هنوز اغلب افراد به فناوری‌های قدیمی وابسته هستند؟
چه چیزی باعث می‌شود که افرادی همانند ما علی‌رغم تهدیدهای امنیتی هنوز از ویندوز ایکس پی استفاده کنند؟ چه انگیزه‌ای موجب می‌شود که افراد هنوز از ایمیل استفاده نمی‌کنند؟ چرا هنوز افرادی هستند که در عصر واتساپ، فیس‌بوک و تلگرام از یاهو مسنجر استفاده می‌کنند؟ چرا هنوز عده‌ای به جای گوشی‌های هوشمند از گوشی‌های قدیمی استفاده می‌کنند؟
همان‌طور که «سلستوس جوما» از اساتید هاروارد و نویسنده کتاب «نوآوری و دشمنانش: چرا مردم در برابر فناوری‌های نوین مقاومت می‌کنند؟» در مقاله‌ای بیان کرده است، رها شدن از شر برخی فناوری‌ها می‌تواند مانند «حذف یک گونه در حال انقراض از محیط‌زیست باشد». مطمئناً انگیزه پشت این علاقه شدید برخی از افراد به فناوری‌های قدیمی، چیزی بیش از نوستالژی صرف است.
راحتی کار با فناوری‌های آشنا
برای بسیاری از افراد این کار به معنی از دست دادن راحتی و عادت استفاده از چیزهای آشنا است و برای آن‌ها عبارت «قدیمی» غالباً به معنی ساده و خوب است، در حالی که در برخی موارد واقعاً این‌طور نیست. این افراد برای استفاده از فناوری‌هایی که برای مدتی با آن‌ها انس گرفته‌اند، نیاز به تفکر ندارند و می‌توانند چشم‌بسته با آن کار کنند. بنابراین عاشق آن هستند و هنگام استفاده از آن حس آرامش دارند.
علاوه بر این کیست که در برابر جذابیت اشیای قدیمی مقاومت کند؟ به همین دلیل است که هنوز از دوربین‌های پولاروید استفاده می‌شود و حتی افرادی که عاشق اینستاگرام هستند نیز با این دوربین‌ها عکس می‌گیرند.
در واقع آشنایی با فناوری‌های موجود، دلیل اصلی افراد برای عدم کناره‌گیری از آن‌ها محسوب می‌شود. اما همچنان که در ادامه خواهیم دید، دلایل دیگری نیز مؤثر هستند.
سری که درد نمی‌کند را دستمال نمی‌بندند
این یک اصل اساسی است که فناوری‌هایی که هنوز کار می‌کنند را تعویض نکنیم. بدین ترتیب می‌توانیم با استفاده از فناوری‌های قدیمی که هنوز پاسخگوی نیازهایمان هستند، پول خود را برای چیزهای بهتر و مفیدتر صرفه‌جویی کنیم و/یا تأثیرات زیست‌محیطی استفاده از فناوری‌های جدید را به کمترین مقدار برسانیم.
پاتریک رون، نویسنده و مشاور در حوزه فناوری، این رویکرد مینیمالی و خردمندانه به فناوری را بر مبنای مفهوم «کفایت» می‌داند. وی در طی شش سال اخیر در وبلاگ خود برخی وسایل را معرفی کرده است که با استفاده از فناوری‌های نسبتاً قدیمی می‌توان ساخت. رایانه اولیه خود رون یک مک‌بوک ایر 11 اینچی قدیمی است که 6 سال عمر کرده است. وی حتی زمانی یک پاوربوک 1400 سی. با عمر 13 سال داشته که با آن کار می‌کرده است. او در مورد این کار خود چنین توضیح می‌دهد:
من با یک مدل 64 گیگابایتی پایه، کار خود را آغاز کردم. در آن زمان‌ها حافظه دستگاه در اغلب موارد برای من کافی بود؛ اما سال گذشته حافظه SSD دستگاه را به 128 گیگابایت ارتقا دادم. با این وجود هنوز هم 58 گیگابایت فضای خالی دارم. من به طور عمده با فایل‌های متنی ساده کار می‌کنم و هر جا هم که ممکن باشد از قالب‌های فایل استاندارد بهره می‌گیرم. من همه موسیقی‌ها، عکس‌ها و ویدیوهای خود را بر روی یک مک‌مینی نگه‌داری می‌کنم که به این کارها اختصاص یافته است و بنابراین به فضای ذخیره‌سازی زیادی نیاز ندارم.
با این‌که رایانه رون شش سال عمر کرده است اما وی آن را «بیش از نیاز خود» می‌داند. به‌علاوه وی می‌تواند «تصور کند که رایانه‌اش در طی چند سال آینده نیز همه نیازهای او را برآورده می‌کند.» و اضافه می‌کند:
«می‌دانم که وقتی آن را خریدم آن‌قدر مفید و کاربردی بود که تا چند سال رایانه‌ی اصلی من باشد.»
با فناوری قدیمی می‌توان «ناممکن» را ممکن ساخت
در واقع این یکی دیگر از دلایل علاقه به فناوری‌های قدیمی است. افراد خوش‌فکر معمولاً تلاش می‌کنند از فناوری‌های مختلف به منظوری استفاده کنند که برای آن ساخته نشده‌اند. برخی اوقات این کار به معنی گسترش ظرفیت‌های یک وسیله فناوری است، مثلاً فردی یک رایانه مک مدل 1986 را به اینترنت وصل می‌کند. فقدان منابع نیز می‌تواند انگیزه‌ای برای این‌گونه کارها باشد. مثلاً در یک مورد زنی همه‌چیز را تنها با یک دستگاه قهوه ساز درست می‌کرد.
ترس از یادگیری
یکی دیگر از دلایل این علاقه به فناوری قدیمی این است که افراد حس می‌کنند، قادر به یادگیری چیزهای مدرن نیستند. این افراد از این‌که نمی‌دانند فناوری جدید چه برای آن‌ها به ارمغان خواهد آورد، حس ناخوشایندی می‌یابند. به طور خاص نسل گذشته زمانی که از فناوری‌های جدید صحبت می‌شود، دچار این ترس می‌شوند. ممکن است این ترس بی‌اساس باشد اما به هر حال یک واقعیت است.
همه ما دست‌کم یک نفر را می‌شناسیم که به دلیل عدم علاقه به صفحه لمسی، از گوشی‌های هوشمند استفاده نمی‌کند. اما باید اشاره کرد که صرف‌نظر از سن و سال، همه افراد می‌توانند با اندکی جسارت و خروج از حصار آرامش خودساخته‌شان، با فناوری‌های مدرن آشنا شوند.
فناوری قدیمی همیشه به معنی خارج از رده یا بی‌مصرف نیست
زمانی که از پدیده‌های فناوری صحبت می‌کنیم، به نظر می‌رسد که واژه «قدیمی» یک اصطلاح نسبی است. برای مثال، ایمیل یک فناوری مربوط به نیم قرن پیش است. در هر حال با این‌که فناوری‌های بسیار دیگری که پس از آن آمده‌اند، اکنون محو شده‌اند، اما ایمیل همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این وجود باید به خاطر داشته باشیم که کارکرد داشتن برای یک فناوری به معنی ایمن یا مناسب بودن آن نیست. فناوری‌های قدیمی ممکن است با آسیب‌پذیری‌های امنیتی، بهره‌وری پایین انرژی و عدم پشتیبانی یا پشتیبانی اندک از سوی تولیدکننده همراه باشند.
فقدان انگیزه یا زمان
بسیاری از افراد هنوز از ویندوز 7 استفاده می‌کنند. ممکن است دلیل آن عدم وجود داده‌های مهم بر روی رایانه‌ها و عدم تمایل به مواجهه با مشکلات زمان ارتقا باشد. با این‌که مایکروسافت به دارندگان ویندوز 7 ارتقای رایگان را پیشنهاد کرده بود؛ اما بسیاری از افراد از آن صرف‌نظر کردند. طرز فکر آن‌ها شاید چنین بوده است که چند سال دیگر از رایانه‌ی قدیمی خود استفاده می‌کنند و بعد آن را فرمت کرده و به یک مرکز خیریه اهدا می‌کنند. برخی نیز فکر می‌کنند که ویندوز 7 بهتر از ویندوز 10 است و نیازهای آن‌ها را کاملاً تأمین می‌کند.
افراد مختلف دلایل متفاوتی برای عدم ارتقای ویندوز 10 دارند. مایکروسافت از تاکتیک‌های مختلفی برای واداشتن افراد به ارتقای ویندوز استفاده کرده است. اما چندان موفق نبوده است و به همین دلیل است که ویندوز 7 هنوز سال‌هاست که بر سر جای خود استوار است و جایی نمی‌رود. البته به نظر می‌رسد که ویندوز ایکس پی هم هنوز کاملاً زنده است و در جاهای مختلف با آن مواجه می‌شویم. مایکروسافت تنها شرکتی نیست که به این وضع مبتلاست. و همین نکته ما را به دلیل دیگر تمایل کاربران به فناوری قدیمی رهنمون می‌کند.
حفظ حریم خصوصی
هر چه وسایل و خانه‌های ما هوشمندتر می‌شوند، دولت‌ها نیز کنجکاوتر می‌شوند و در این میان همچنان فناوری قدیمی به نظر نجات دهنده می‌رسد.
برای مثال مجله کاغذی که در پشت کابینت اتاق خود پنهان کرده‌اید، تا زمانی که کسی همه خانه را نگردد، جایش امن خواهد بود. در مواردی که واقعاً لازم باشد، آن را نابود کنید، می‌توانید آن را آتش زده یا حتی ببلعید. هر چند ممکن است از این کار حالت تهوع بگیرید؛ ولی در هر حال مطمئن هستید که رازهایتان محفوظ مانده‌اند.
احترام به اسطوره‌ها و حفظ سنت‌ها
حتی افراد کمتر احساساتی نیز به ندرت ممکن است فناوری‌های قدیمی را چیزهای به درد نخوری بدانند. افراد زیادی هستند که دستگاه‌های پخش ویدیو یا مجموعه نوارهای موسیقی را نگه داشته‌اند و یا ساعت‌های قدیمی یادگاری را از پدر به پسر در خانواده منتقل می‌کنند. در نسل جدید نیز شاید گوشی‌های اپل و یا نام‌های دامنه به عنوان یادگاری در بین اعضای خانواده‌ها منتقل شوند.
آیا عدم بهره‌وری مشکلی ایجاد نمی‌کند؟
جورج آر. آر. مارتین کسی که با نوشتن داستان سریال «بازی تاج و تخت» توجه همه دنیا را جلب کرد، رمان‌های خود را با استفاده از نرم‌افزار واژه‌پرداز (WordStar 4.0) که مربوط به اواخر دهه 1980 میلادی است، تایپ کرده است. البته باید اشاره کرد که سیستم‌عامل رایانه وی نیز DOS بوده است.
نویسنده، فیزیکدان و استاد دانشگاه MIT، آلن لایتمن با تحقیقاتش مسیر جدیدی در رشته آکادمیک خود گشود و همه این کارها را بدون استفاده از ایمیل انجام داد.
بازیگر، فیلم‌ساز و کمدین مشهور، وودی آلن همه نوشته‌های خود را با استفاده از یک ماشین تایپ قدیمی مربوط به اواخر دهه 1950 میلادی تایپ کرده است. او این ماشین تایپ به نام «الیمپیا پرتابل SM-3» را زمانی خریده که تنها 16 ساله بوده است.
ممکن است فکر کنید که این افراد مشهور برای این‌که بهره‌وری خود را حفظ کنند، بهتر بود رفاهی که فناوری‌های جدید عرضه می‌کنند را نادیده نگیرند. واقعیت این است که آن‌ها این فناوری‌ها را نادیده گرفته‌اند و همچنان نیز می‌گیرند و با این حال چهره‌های مشهور و موفقی محسوب می‌شوند.
مشخص است که فناوری‌های مدرن باعث بهتر شدن زندگی ما از هر لحاظ نشده‌اند. این ایده غالباً وجود دارد که موفقیت به استفاده از فناوری مرتبط است و نه افرادی که از آن استفاده می‌کنند، که ایده‌ی نادرستی است. ما می‌دانیم که این شیوه استدلال نادرست است، اما همچنان به آن پایبند هستیم.
کِنتارو تویاما نویسنده کتاب «تغییر عقیده علاقه‌مندان فناوری: نجات تغییرات اجتماعی از دست فناوری» به عنوان کسی که یکی از بنیان‌گذاران مرکز تحقیقات مایکروسافت در هند برای ایجاد توسعه اجتماعی با استفاده از فناوری است، یک چشم‌انداز روشن و منطقی از نقش واقعی فناوری به ما می‌دهد:
«تأثیر اساسی فناوری، تقویت نیروهای انسانی است. فناوری همچون یک اهرم می‌تواند ظرفیت‌های انسان را در جهت نیت‌های وی تقویت کند.»
مارگارت اَتوود نویسنده‌ای کانادایی است. وی بر این باور است که ما باید اجازه دهیم فناوری الهام‌بخش ما باشد؛ ولی نباید بگذاریم بر کار، خلاقیت و ارتباط‌های ما سلطه یابد. او از لایک‌های توییتر و واتپد (نرم‌افزار شبکه اجتماعی نویسندگان و خوانندگان) استقبال می‌کند و حتی یک دستگاه امضا از راه دور به نام LongPen را نیز پیشنهاد کرده است. اما او در یک پروژه نیز مشارکت دارد که منتهی به یک فناوری می‌شود که به نظر غالب افراد آینده آن نامشخص است. این پروژه «کتابخانه آینده» نام دارد. هدف این پروژه آن است که کتاب‌های نوشته شده از سوی نویسنده‌های مختلف را هر ساله گردآوری کرده و صد سال دیگر، یک گلچین ادبی بسازد.
رویکرد کنونی ما چه ایرادی دارد؟
گجت‌های مسخره زیادی وجود دارند که برای حل یک مشکل ساخته شده‌اند و در وقع بی‌مصرف هستند. در بازارهای مختلف می‌توان کلی وسایل گوناگون را مشاهده کرد که در عمل برای منظوری که طراحی شده‌اند، مناسب نیستند.
شاید همه افراد موافق نباشند که فناوری‌های مدرن باعث احمق‌تر شدن ما شده‌اند. اما آیا می‌توان انکار کرد که این روزها فرایند حل مسئله غالباً معکوس عمل کرده و خود مسائل جدیدی ایجاد می‌کند؟ به همین دلیل ما به دنبال مشکلاتی هستیم که بتوانیم آن‌ها را حل کنیم، چون فناوری‌هایی داریم که برای رفع آن مشکل، طراحی شده‌اند. ممکن است مواردی باشند که ما از فناوری تنها به این دلیل استفاده می‌کنیم که وجود دارد و نه به این خاطر که یک نیاز واقعی است.
البته نمی‌توان انکار کرد که فناوری، جنبه‌های سرگرم‌کننده‌ای نیز دارد و لازم نیست ما از آن تنها برای حل مشکلات استفاده کنیم و یا فرایند تجربه کردن را کنار بگذاریم. زمانی که از فناوری صحبت می‌کنیم هم برای سرگرمی، مضحک بودن و بیهوده بودن جا وجود دارد و هم برای خلق فناوری‌های مشکل‌گشا. با این حال ما باید در مورد فناوری‌هایی که به زندگی خود راه می‌دهیم، اندیشمندانه‌تر عمل کنیم.
پاتریک رون در این خصوص چنین می‌گوید: «چالش‌های [کار به عنوان مشاور فناوری] این است که همیشه سعی کنم به مشتریان خود در مورد داشتن رویکرد معقول و خردمندانه نسبت به نیازهای فناوری‌شان کمک کنم.» وی همچنین می‌افزاید:
ارتقا به «جدیدترین و بهترین» فناوری، گاهی اوقات هزینه‌ها و مشکلات بیشتری را تحمیل می‌کند. بهره‌وری شخصی، زمان و تجربه همگی، هزینه‌هایی هستند که باید در مورد این موقعیت‌ها در نظر گرفت. همچنین برای فناوری‌هایی که جایگزین می‌شوند نیز باید به جای این‌که آن‌ها را به بخش بازیافت بفرستیم، موقعیت‌ها و کاربردهایی بیابیم.
حفظ تعادل بین فناوری‌های قدیم و جدید
برای این‌که فناوری‌های قدیمی را احیا کنیم، لازم نیست خود را به دردسر بیندازیم. از طرفی لازم نیست همچنان به استفاده از فناوری‌هایی که پاسخگوی نیازهای ما نیستند، ادامه بدهیم. بلکه باید آن فناوری‌هایی را که به کار ما نمی‌آیند و به درد جرز لای دیوار می‌خورند را دور بیندازیم. ما باید در مورد انتخاب و استفاده از فناوری‌های جدید، راحت‌تر و منطقی‌تر تصمیم بگیریم.
اینک زمان آن است که در مورد فناوری‌هایی که وارد زندگی‌مان می‌شوند، چند سؤال مهم از خود بپرسیم. چگونه می‌توانیم انتخاب‌های فناوری بهتری داشته باشیم؟ پاتریک رون در این خصوص چنین استدلال می‌کند:
باید در نظر گرفت که فناوری انتخابی به‌سادگی قابل ارتقا یا قابل تعمیر است یا نه. یکی از دلایل این‌که من هنوز می‌توانم از لپ‌تاپ مک‌بوک ایر مدل 2010 خود استفاده کنم، این است که به راحتی قابل ارتقا است و می‌توان اجزای آن را تغییر داد و شرکت‌های زیادی قطعات آن را عرضه می‌کنند. همچنین وب سایت‌های مختلفی وجود دارند که راهنمایی‌ها و ابزارهای تعمیر محصولات فناوری را ارائه می‌دهند.
رون در مورد نرم‌افزار نیز استدلال می‌کند که «باید پیش از ارتقای نرم‌افزارها، به خصوص سیستم‌عامل، کمی صبر کنید تا ارائه‌دهندگان، باگ‌های نرم‌افزار را بهبود دهند و چند نسخه اصلاحی مختلف ارائه بکنند. سپس بررسی کنید که ارتقای نرم‌افزار ارزش دارد یا نه.» وی همچنین پیشنهاد می‌کند که «هر جا که ممکن است از فرمت‌های باز استفاده کنید، چون در این صورت اگر یک نرم‌افزار با تغییر مخربی مواجه شود، راحت‌تر می‌توانید فایل‌های خود را باز کرده یا به جای دیگری انتقال دهید.»
چگونه می‌توان عادت‌ها و مهارت‌های قدیمی را با فناوری‌های جدید تطبیق داد؟
برنامه‌های طراحی و بازی‌هایی که مهارت‌های مالی را به کودکان آموزش می‌دهند، روش این کار را به ما نشان می‌دهند.
اِستِیسی گودمن که هنرمند و آموزگاری در ایالت کالیفرنیا است در مقاله‌ای با عنوان «استفاده از فناوری‌های جدید برای کشف مجدد روش‌های سنتی یادگیری» با ظرافت اشاره می‌کند که چگونه فناوری دیجیتال «می‌تواند به معلمان و دانش آموزان کمک کند تا روش‌های سنتی یادگیری را با استفاده از فناوری، حرکت، صدا و تصویر مجدداً کشف کنند.»
استفاده همزمان از فناوری‌ها و رویکردهای قدیمی و جدید، اگر به طور صحیحی انجام بگیرد، به خصوص در حوزه آموزش می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. پروژه آموزگاری به نام سوگاتا میترا با عنوان «مدرسه‌ای روی ابرها» نمونه عالی از همین مفهوم است. روش‌های خودآموزی و متد سقراطی آموزش، مفاهیم جدیدی محسوب نمی‌شوند. با این حال آقای میترا با ترکیب کردن این مفاهیم با شبکه‌ای مبتنی بر اسکایپ از واسطه‌های داوطلب (مادربزرگ‌ها) برای کودکان فقیرتر امکان خودآموزی را فراهم ساخته است.
پاتریک رون بیان می‌کند که
همسر من یک مشاور غیرانتفاعی مدیریت هنر است و بسیاری از مشتریان وی که کسب‌وکارهای کوچک هستند، خوشحال می‌شوند که ببینند وسایلی که دیگر برایشان کاربرد ندارد به سازمان‌های غیرانتفاعی و/یا هنری که همسرم در آن‌ها مشغول به کار است، هدیه می‌شود تا همچنان از آن‌ها استفاده شود. این کار برای آن‌ها هزینه‌ای ندارد و برای وظایفی که انجام می‌دهند، کاملاً مناسب است.
وسایلی که برای شما دیگر استفاده‌ای ندارند، می‌تواند فرد دیگری را کاملاً خوشحال کنند. دختر من از یک آیپد نسل اول استفاده می‌کرد و سال پیش آیپد نسل چهار خودم را به او دادم. دخترم از این جایگزینی بسیار خوشحال شد. دختر من هشت‌ساله است و به همین دلیل یک دستگاه با عمر سه یا چهار سال نیز برای او کاملاً جدید محسوب می‌شود.
شما به جدیدترین چیزها نیاز ندارید
واقعاً هم چنین است. یک یا دو نسل می‌توانند از یک فناوری (یا هر چیزی) استفاده بکنند و آن فناوری همچنان کارایی مناسبی داشته باشد. مردم در گذشته هم دقیقاً همین کار را می‌کردند. آن‌ها از ابزارهای خود مراقبت کرده و به آن‌ها افتخار می‌کردند. زمانی که افراد به تعویض ابزارهای فرسوده خود فکر می‌کردند به دنبال یک ابزار بودند که یک عمر برای آن‌ها کار کند و نه یک فصل. آیا زمان احیای این نوع تفکر رسیده است؟ آیا هنوز می‌توان چنین رویکردی داشت؟ آیا چنین تفکری در عصری که برای کهنه شدن برنامه ریزی شده است و وسایل طوری ساخته می‌شوند که زیاد دوام نیاورند ممکن است؟
تداوم استفاده از یک فناوری که جامعه آن را خارج از رده می‌داند، شاید دشوارتر از استفاده از فناوری‌هایی باشد که عملاً بی‌استفاده شده‌اند، اما غیر ممکن نیست. ما ممکن است افرادی را بشناسیم که همچنان از یخچال‌های 70 سال پیش استفاده می‌کنند.
در مسیر تداوم استفاده از فناوری‌های قدیمی که همچنان کارآمد هستند، نباید از عدم استفاده از فناوری‌های جدید شرم داشت. در هر صورت فناوری قدیمی که اینک برای ما جذاب است، نیز زمانی جدید بود است. استفاده از فناوری‌های قدیمی همان‌قدر می‌تواند مورد انتقاد قرار بگیرد که فناوری‌های جدید به خاطر «غیرضروری بودن»، «نفوذ به حریم خصوصی» و «داشتن تأثیر مخرب زیست‌محیطی» مورد ملامت قرار می‌گیرند.
آیا شما نیز هنوز از برخی فناوری‌های قدیمی استفاده می‌کنید؟ در این صورت قدیمی‌ترین فناوری که همچنان از آن استفاده می‌کنید، چیست؟ هنگام ارتقای فناوری بزرگ‌ترین دغدغه‌های شما کدام هستند؟ ایده و دیدگاه‌های خود را در مورد شیوه استفاده همزمان از فناوری‌های قدیم و جدید در بخش نظرات با ما و خوانندگان عزیز فرادرس در میان بگذارید.
اگر به این مطلب علاقه‌مند بوده‌اید، مقالات زیر نیز احتمالاً مورد توجه شما واقع خواهند شد:
- پیاده‌سازی فناوری‌های جدید در سازمان — بخش اول
- ۱۰ سریال برتر با موضوع هک و تکنولوژی
- مروری کوتاه بر تاریخچه ذخیره‌سازی اطلاعات از دیروز تا امروز
==
