هزینه نهایی چیست و چگونه محاسبه می شود؟ — به زبان ساده

در علم اقتصاد، «هزینه نهایی» (Marginal Cost | MC) به صورت تغییر در هزینه کل تولید در نتیجه تولید یک واحد اضافی تعریف می‌شود. برای محاسبه هزینه نهایی، تغییر در هزینه‌های تولید را بر تغییر در مقادیر تولیدی تقسیم می‌کنند. هدف از تجزیه و تحلیل هزینه نهایی این است که در چه نقطه‌ای بنگاه می‌تواند به صرفه‌های ناشی از مقیاس برای بهینه‌سازی تولید و عملیات کلی تولید دست پیدا کند. اگر هزینه نهایی تولید یک واحد اضافی، کمتر از قیمت هر واحد باشد، تولیدکننده پتانسیل کسب سود را دارد. در این نوشتار این موضوع بررسی خواهد شد که هزینه نهایی چیست و چگونه محاسبه می‌شود.

هزینه نهایی چیست؟

هزینه نهایی (MC) به هزینه اضافی برای تولید هر واحد تولید اضافی اشاره دارد. به عنوان مثال، ممکن است برای تولید 10 فنجان قهوه، ۱۰ دلار هزینه شود. اگر برای ساخت فنجان یازدهم ۰/۸ دلار هزینه شود، هزینه نهایی تولید یازدهمین فنجان برابر با ۰/۸ دلار خواهد بود. هزینه نهایی، ناشی از هزینه کل تولید است که شامل هزینه‌های ثابت و متغیر می‌شود.

فیلم آموزش اقتصاد خرد در فرادرس

کلیک کنید

در مورد هزینه‌های ثابت، این هزینه‌ها تنها در صورتی محاسبه می‌شوند که برای توسعه تولید لازم باشند. برعکس هزینه‌های متغیر همیشه در هزینه نهایی لحاظ می‌شوند. هزینه نهایی تولید، معیاری اقتصادی است که برای تعیین مقدار تولید و قیمتی که سود را به حداکثر می‌رسانند به کار می‌رود. در جدول زیر هزینه کل (TC) و هزینه نهایی (MC) نشان داده شده است.

در نمودار زیر منحنی هزینه نهایی نمایش داده شده است.

هزینه نهایی تولید چیست ؟

هزینه نهایی، اصطلاحی است که در اقتصاد و گاهی در حسابداری استفاده می‌شود و به هزینه‌های افزایشی مربوط به تولید واحدهای اضافی اشاره دارد. از دیدگاه اقتصادی یک بنگاه همیشه به دنبال آن است که تا جایی تولید کند که در آن هزینه نهایی و درآمد نهایی برابر باشند. به عبارتی دیگر، بنگاه در صدد شناسی این نقطه است، زیرا در این نقطه سود بنگاه حداکثر می‌شود.

فیلم آموزش اقتصاد خرد در فرادرس

کلیک کنید

کلید بهینه‌سازی هزینه‌های تولید، یافتن این نقطه یا سطح تولید در سریع‌ترین زمان ممکن است، زیرا در تولید بالاتر از این نقطه، هزینه تولید یک واحد اضافی، از درآمد ایجاد شده بیشتر خواهد بود. بنابراین اگر بنگاه بخواهد سود خود را به حداکثر برساند و هزینه هر واحد تولید را کاهش دهد، داشتن درک قوی از هزینه‌های نهایی ضروری است. مهم‌ترین نکات کلیدی مربوط به هزینه نهایی را می‌توان به صورت زیر فهرست کرد.

• هزینه نهایی تولید یک مفهوم مهم اقتصادی است، زیرا می‌تواند به بنگاه کمک کند تا تولید خود را از طریق صرفه‌های ناشی از مقیاس بهینه کند.
• شرکتی که به دنبال به حداکثر رساندن سود خود است تا جایی تولید می‌کند که MC برابر با MR باشد.
• هزینه‌های ثابت بدون توجه به سطوح تولید، ثابت هستند. بنابراین تولید بالاتر منجر به کاهش هزینه ثابت در هر واحد می‌شود، زیرا هزینه‌های ثابت کل را به واحدهای بیشتری تخصیص می‌دهد.
• هزینه‌های متغیر بر اساس سطوح تولید تغییر می‌کند، بنابراین تولید واحدهای بیشتر سبب افزایش هزینه‌های متغیر می‌شود.

با توجه به اهمیت مباحث هزینه در درک مفاهیم مرتبط با اقتصاد صنعتی، «فرادرس اقدام به تهیه یک فیلم آموزش حسابداری صنعتی ۱ در ۱۰ ساعت و ۴۰ دقیقه کرده است که لینک آن در ادامه آورده شده است.

• برای مشاهده فیلم آموزش حسابداری صنعتی ۱ + اینجا کلیک کنید.

هزینه نهایی چگونه محاسبه می‌شود ؟

هزینه نهایی را می‌توان از نسبت تغییرات در هزینه کل به تغییرات در تولید کل محاسبه کرد. در هر سطح از تولید و طی هر دوره زمانی، هزینه‌های تولید ممکن است افزایش یا کاهش یابند. اگر تولید واحدهای اضافی، مستلزم استخدام نیروی کار جدید و استفاده بیشتر از مواد اولیه باشد، در این صورت هزینه کل تولید تغییر خواهد کرد. همچنین با سطوح مختلف نیروی کار و افزایش مواد اولیه، تولید نیز تغییر خواهد کرد.

فیلم آموزش اقتصاد خرد در فرادرس

کلیک کنید

فرمول محاسبه هزینه نهایی

فرمول محاسبه MC به صورت زیر است.

$$MC= \frac{\text{d}C}{\text{d}Q}$$

متغیرهای مربوط به فرمول بالا را می‌توان به صورت زیر تعریف کرد.

«MC»: هزینه نهایی

«dC»: تغییر در هزینه کل

«dQ»: تغییر در تولید

مثال 1

کسب‌و‌کاری را در نظر بگیرید که جواهرات مهره‌ای می‌سازد. هر دستبند یا گردنبند تولید شده به 2 دلار مهره و ریسمان نیاز دارد. ریسمان و مهره‌ها، هزینه‌های متغیر در نظر گرفته می‌شوند. کارخانه جواهرات هزینه‌هایی دارد که معادل حدود 1500 دلار هزینه ثابت در ماه است. اگر کارگاه جواهرسازی ماهیانه 500 دستبند و گردنبند بسازد، هر قطعه جواهر، 3 دلار هزینه ثابت (FX) دارد که به صورت زیر محاسبه می‌شود:

$$FX=\frac{1500}{500}=3$$

بنابراین هزینه کل (TC) هر دستبند و گردنبند در مجموع 5 دلار (3 دلار هزینه ثابت به‌ازای هر واحد به اضافه 2 دلار هزینه متغیر) خواهد بود. اگر سازنده جواهر بخواهد حجم تولید خود را به 1000 دستبند در ماه افزایش دهد، در این صورت هر قطعه جواهرات 1/50 دلار هزینه ثابت به صورت زیر خواهد داشت.

$$FX=\frac{1500}{1000}=1.5$$

هزینه کل هر جواهر تولیدی نیز به 3/50 دلار کاهش می‌یابد (1/50 دلار هزینه ثابت به‌ازای هر واحد به‌اضافه 2 دلار هزینه متغیر). در این مثال افزایش حجم تولید باعث کاهش MC شده است.

مثال 2

یک شرکت تولیدی فرضی Z، سالانه 12000 عدد تشک تولید می‌کند که هزینه تولید آن 4 میلیون دلار است. پیش‌بینی شده است که بازار در سال آینده تقاضای بیشتری برای تشک دارد. برای جبران افزایش تقاضا، نیاز به تولید واحدهای بیشتری است. این امر مدیریت را بر آن می‌دارد که پرسنل بیشتری استخدام کند و مواد اولیه بیشتری تهیه کند. این تقاضا منجر به افزایش هزینه کل تولید به 8 میلیون دلار، برای تولید 20000 عدد تشک در سال آینده می‌شود. تحلیل‌گر مالی هزینه نهایی را در این مثال به صورت زیر محاسبه می‌کند.

$$MC=\frac{4000000$}{8000$}=500$$

بنابراین با توجه به فرمول بالا، هزینه نهایی تولید، 500 دلار خواهد بود.

انواع هزینه

دراین بخش «هزینه‌های ثابت» (Fix Cost)، «هزینه متغیر» (Variable Cost) و «هزینه کل» (Total Cost) توضیح داده خواهد شد.

هزنیه های ثابت

هزینه‌های ثابت (FC) مستقل از کیفیت کالا یا خدمات تولید شده هستند. به عبارتی این هزینه‌ها ارتباطی با تولید ندارند و مقداری ثابت هستند. از جمله این هزینه‌ها می‌توان به هزینه ساختمان‌ها و ماشین‌آلات اشاره کرد. هزینه‌های ثابت (یا هزینه‌های سربار ) معمولاً هزینه‌های مربوط به زمان، از جمله حقوق و دستمزد یا هزینه‌های اجاره ماهانه اشاره دارد. نمونه‌ای از هزینه ثابت می‌تواند هزینه اجاره انبار برای یک دوره خاص باشد. با این‌حال، هزینه‌های ثابت دائمی نیستند. این هزینه‌ها فقط در رابطه با مقدار تولید، برای یک دوره زمانی مشخص ثابت هستند. در بلندمدت، هزینه تمام نهاده‌ها متغیر است.

هزینه های متغیر

هزینه متغیر (VC) با توجه به مقدار کالا یا خدمات تولید شده تغییر می‌کند. این هزینه شامل ورودی‌هایی مانند نیروی کار و مواد خام است. هزینه‌های متغیر همچنین مجموع هزینه‌های نهایی در تمامی واحدهای تولید شده است. به عنوان مثال، در مورد تولید‌کننده لباس، هزینه‌های متغیر شامل هزینه مواد مستقیم (پارچه) و نیروی کار خواهد بود. میزان مواد و نیروی کار مورد نیاز برای هر پیراهن به نسبت تعداد پیراهن‌های تولید شده، افزایش می‌یابد. هزینه متغیر با توجه به سطح تولید متفاوت است.

هزینه کل

در علم اقتصاد، هزینه کل (TC) شامل کل هزینه‌های اقتصادی مربوط به تولید است. هزینه کل از هزینه‌های متغیر و هزینه‌های ثابت تشکیل شده است. هزینه کل مجموع هزینه فرصت هر عامل تولید به عنوان بخشی از هزینه‌های ثابت یا متغیر آن است.

منحنی هزینه نهایی

همان‌طور که اشاره شد، بنگاه اقتصادی همواره به دنبال حداکثر کردن سود خود است. زمانی که منحنی‌های MC و درآمد نهایی (MR) همدیگر را قطح می‌کنند، سود کل بنگاه حداکثر خواهد شد. MC در مقادیر پائین تولید، تا حد زیادی بالا است سپس با افزایش تولید، MC کاهش می‌یابد و به حداقل مقدار خود می‌رسد و سپس افزایش می‌یابد. منحنی MC در بیشتر موارد به شکل «U» است. منحنی MC و درآمد نهایی (MR) در نمودار زیر نشان داده شده است.

فیلم آموزش اقتصاد خرد در فرادرس

کلیک کنید

نکات مربوط به نمودار بالا را می‌توان به صورت زیر فهرست کرد.

• وقتی هزینه متوسط (ATC) در حال کاهش است، هزینه نهایی کمتر از هزینه متوسط است.
• وقتی هزینه متوسط (ATC) در حال افزایش است، هزینه نهایی بیشتر از هزینه متوسط است.
• وقتی هزینه متوسط (ATC) ثابت بماند (در نقاط حداقل یا حداکثر باشد)، هزینه نهایی برابر با هزینه متوسط است.
• در نقطه‌ای که منحنی MC و درآمد نهایی (MR) همدیگر را قطع می‌کنند، سود بنگاه حداکثر می‌شود.

کتاب هزینه نهایی صفر

کتاب «هزینه‌ نهایی صفر» (Zero Marginal Cost) اثر «جرمی ریفکین» (Jeremy Rifkin) است که در سال ۲۰۱۵ توسط انتشارات معرف «آمازون» (Amazon) چاپ و منتشر شد. جرمی ریفکین، نویسنده پرفروش نیویورک تایمز، در انجمن هزینه‌های نهایی صفر، توضیح می‌دهد که چگونه اینترنت، اشیاء در حال ظهور ما را به عصر کالاها و خدمات تقریباً رایگان سوق می‌دهد و باعث افزایش بی‌سابقه یک گروه مشترک جهانی سرمایه‌داری می‌شود. در ادامه مروری مختصر بر چارچوب و موضوع کتاب  هزینه نهایی صفر خواهیم انداخت.

جرمی ریفکین در کتاب هزینه نهایی صفر بیان می‌کند که چگونگی نگاه به مشکلات اقتصادی و زیست‌محیطی که گریبان‌گیر کشورهای مختلف است مهم است. در اصل آن‌ها انوع مختلفی از هزینه‌ها را در بر می‌گیرند که همزمان در حال افزایش و سرعت گرفتن هستند. این افزایش هزینه‌ها را می‌توان در موارد زیر نشان داد.

• توقیف مسکن (به دلیل عدم پرداخت اقساط)
• افزایش قیمت انرژی
• افزایش قیمت مواد غذایی
• غیر قابل دسترس بودن مراقبت‌های بهداشتی
• انباشت بدهی افراد
• افزایش کمک‌های مالی و معیشتی به افراد
• افزایش ارزش دلار آمریکا
• کسری بودجه
• افزایش بیکاری
• گرمایش جهانی
• کاهش منابع طبیعی

جرمی ریفکین این سوال را مطرح می‌کند که در برابر این موج افزایش هزینه‌‌ها چه باید کرد؟ وی پاسخ می‌دهد که باید این هزینه‌های بزرگ را با اجرای مفهوم اقتصادی «هزینه صفر»، کاهش و یا به صفر برسانیم. این طرح می‌تواند به هر کشوری در جهان بدون توجه به شرایط خاص اقتصادی و زیست‌محیطی آن خدمت کند. هدف نهایی اقتصاد بدون هزینه یا هزینه نهایی صفر، ایجاد یک اقتصاد بدون هزینه و بی دغدغه است.

در چنین حالتی امنیت اقتصاد برقرار و اقتصاد بی دغدغه خواهد شد. مفهوم هزینه صفر با محیط زیست و همچنین کاربردهای جهانی آن سازگار است. بنابراین، هدف اصلی این دیدگاه، ایجاد یک دولت آگاه و مسئول است. دولت‌ها اگر دغدغه برخورداری از امنیت، عمومی، رفاه و صلح بشریت را دارند، باید از مفهوم اقتصاد بدون هزینه با جدیت حمایت کنند.

معرفی فیلم آموزش آموزش حسابداری صنعتی ۱

با توجه به اهمیت بحث هزینه و انواع آن در مباحث هزینه‌یابی و به ویژه در صورت‌های مالی که کاربردی بسیار گسترده دارد، فرادرس اقدام به تهیه یک فیلم آموزشی 10 ساعت و ۴۰ دقیقه‌ای در زمینه آموزش حسابداری صنعتی ۱ کرده است. این فیلم شامل ۹ درس است.

در درس اول کلیاتی در زمینه حسابداری صنعتی و آشنایی با آن ارائه شده است. درس دوم در ارتباط با مبحث هزینه‌ها است که در آن انواع هزینه‌ها، و عناصر تشکیل دهنده بهای تمام شده یک محصول شرح داده شده است. درس سوم  به فرآیند انجام حسابداری صنعتی در شرکت‌های خدماتی اختصاص دارد. در س چهارم فرایند حسابداری صنعتی در شرکت‌های بازرگانی و درس پنجم نیز حسابداری صنعتی در کارخانه‌های تولیدی را پوشش می‌دهد.

در درس ششم نیز، حسابداری اقلام بهای تمام شده کالا در نظام دائمی حسابداری شرکت‌های تولیدی بحث و بررسی شده است. سه فصل پایانی این فیلم آموزشی نیز مباحث کلیدی «شناخت هزینه‌های تولید در اخذ سفارش»، «سیستم هزینه‌یابی مرحله‌ای» و «حسابداری انحرافات مواد، دستمزد و سربار» را پوشش می‌دهند. در مجموع این فیلم آموزشی، توضیحاتی کامل در زمینه درس اقتصاد صنعتی ۱ ارائه کرده است و خواننده می‌تواند با مشاهده آن بخش بسیار بزرگی از مفاهیم مربوط به این درس را یاد بگیرد.

• برای مشاهده فیلم آموزش حسابداری صنعتی ۱ + اینجا کلیک کنید.

جمع‌بندی

در این نوشتار به تعاریف و مفاهیم مرتبط با هزینه نهایی پرداختیم. بیان شد که MC برابر با تغییر در هزینه کل تقسیم بر تغییر در تولید است. مفهوم هزینه نهایی یک بخش مهم در زمینه هزینه‌یابی و تحلیل هزینه‌های شرکت است. از طرفی نشان داده شد که هزینه‌های شرکت شامل دو بخش ثابت و متغیر است که بخش ثابت ارتباطی با تولید ندارد و همواره مقداری ثابت است. بخش متغیر نیز با افزایش و کاهش مقدار تولید، تغییر می‌کند.

از طرفی با افزایش تولید، هزینه‌های ثابت هر واحد به دلیل سرشکن شدن آن بر روی واحدهای بیشتر تولید، کاهش می‌یابد. منحنی هزینه نهایی شرکت نیز به دلیل ساختار و رفتار هزینه‌های شرکت در بیشتر موارد، U شکل است. در پایان نیز مروری مختصر بر کتاب معروف هزینه نهایی صفر اثر جرمی ریفکین شد. در این کتاب دیدگاه‌های وی برای ایجاد اقتصادی با هزینه نهایی صفر در عصر اینترنت توضیح داده شده است.