فرادرسسفته چیست؟ — انواع، قوانین، کاربرد، مزایا و معایب — آنچه باید بدانید
ممکن است در هنگام استخدام، برای ارائه ضمانت جهت انجام تعهدات، سفته‌ای را امضا کرده باشید. یکی از مهم‌ترین کاربردهای سفته ، نقش آن جهت تضمین اجرای تعهدات است. در این مطلب با قوانین سفته به عنوان سندی تجاری، کاربرد‌ها و مزایا و معایب بکارگیری آن آشنا می‌شوید.
تاریخچه ظهور سفته چیست؟
سفته درواقع به علت خطر انتقال پول از مکانی به مکانی دیگر بوجود آمده و از جنبه تاریخی فاقد شکل امروزی خود بوده است. برای مثال، در بازار این امکان وجود داشته که بازرگانی جهت کسب اعتبار، سندی متضمن تعهد به بازگردانی مبلغی معین در موعد مقرر از شریک تجاری خود دریافت و آن‌را به اعتبار شخصیت متعهد وارد گردش کند، فارغ از اینکه طلبی در بین بوده باشد یا خیر. امروزه در اقتصاد، سفته به عنوان یک وسیله اعتباری نقش مهمی در تامین کوتاه‌مدت منابع سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند و شرکت‌های بزرگ با صدور و تنزیل آن نزد بانکها و موسسات مالی و اعتباری مشکلات مالی خود را رفع میکنند.
تاریخچه سفته در ایران چیست؟
سفته در ایران برای اولین بار در ماده ۲۳۰ قانون تجارت مصوب ۱۳۰۴ به طور رسمی مطرح شده است. امروزه در کشور‌ها از این سند بیشتر بجای برات استفاده میکنند. از سفته می‌توان به عنوان وسیله پرداخت در معاملات غیرنقدی استفاده کرد. برای مثال، فروشنده‌ای که کالایی به خریدار می‌فروشد و برای پرداخت قیمت آن به خریداری مهلت می‌دهد و در ازای تحویل کالا از او سفته مطالبه می‌کند.
تعریف سفته چیست؟
در فرهنگ فارسی عمید، «سَفتَه» (Bill of Exchange) در اصطلاح بازرگانی به معنی ورقه چاپ شده‌ای است که بدهکار مبلغ بدهی خود و موعد پرداخت آن‌را می‌نویسد به بستانکار می‌دهد و بستانکار میتواند دریافت وجه آن‌را به شخص دیگر یا به بانک واگذار کند. بانکها و موسسات اعتباری نیز از این سند برای اعطای وام و قسط‌بندی کردن بازپرداخت آن استفاده یعنی در ازای پرداخت وام به مشتری از او سفته مطالبه میکنند. همان‌طورکه بیان شد، سفته وسیله‌ای ارزان و مطمئن برای تضمین اجرای تعهد به شمار می‌رود و استفاده از آن به میزانی در ایران رایج است که قوانین وضع‌شده در مورد برات، بیشتر برای حل‌وفصل اختلافات ناشی از صدور سفته بکار گرفته میشود.
پیشینه سفته در جهان
درج دستور پرداخت در یک سند، قدمت تاریخی دارد. قبل از بوجود آمدن برات، این نوع دستور پرداخت در اسناد وجود داشت و بانکها از آن استفاده می‌کردند. از آن‌جایی‌که، سفته سند تجاری ذاتی نیست و امکان تبادل آن بین تاجر و غیرتاجر و بین غیرتاجر با غیرتاجر هست، با وجود قدمت بیشتر از برات، به اندازه آن مورد اعتماد نبوده است.
طبق نظر حقوق‌دانان فرانسه «سفته» (Billets de Change) قبل از برات مورد استفاده قرار می‌گرفته است و بانک‌داران از این سند برای پرداخت مبالغ مندرج در برات استفاده می‌کردند. در فرانسه از سفته برای بازپرداخت وام استفاده می‌شده است. بعد‌ها که ارزش وام و نقش اقتصادی آن مورد تائيد قرار گرفت، سفته ارزش خود را بازیافت و قانون تجارت فرانسه، برای اولین بار مقررات ویژه‌ای را به این سند تجاری اختصاص داد.
سند تجاری چیست؟
برای تعریف بهتر سفته ابتدا باید به تعریف اسناد تجاری بپردازیم. در اصطلاح حقوقی سند به معنی هر نوشته‌ای است که در مقام دعوا یا دفاع، قابل استناد باشد. اسناد از لحاظ اعتبار و قدرت اجرایی و تشریفات به دو گروه اسناد رسمی و اسناد عادی تقسیم می‌شوند. اسناد عادی را می‌توان در دو دسته اسناد تجاری و اسناد عادی غیرتجاری تقسیم‌بندی کرد. بنابراین، سند تجاری یکی از انواع اسناد عادی به شمار می‌رود. سند تجاری به معنای عام، هر سند یا نوشته‌ای است که در امر تجارت، کاربرد داشته باشد.
از این نظر، اسنادی مانند چک، سفته، برات، اوراق سهام، اوراق قرضه، اعتبارات اسنادی، ضمانت‌نامه بانکی، انواع بارنامه، شامل بارنامه هوایی، دریایی، ریلی، زمینی، رسید پستی، بیمه‌نامه، قبض انبار و سهام شرکت‌ها، اسناد تجاری به شمار می‌روند. سند تجاری به معنای خاص شامل برات، چک و سفته است. طبق ماده ۳۰۷ قانون تجارت ایران، سفته یا فته طلب، سندی است که به موجب آن امضاکننده تعهد می‌کند مبلغی در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد آن شخص، کارسازی نماید.
فته طلب چیست؟
سفته را فته طلب نیز می‌نامند. کلمه فته معرب واژه «پته» به معنای جواز و فته طلب - اسم مرکب - همان پته طلب به معنای جواز مطالبه طلب است.
کاربرد سفته چیست؟
به صورت کلی، برای فته طلب ۳ کاربرد در نظر گرفته میشود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
- وسیله پرداخت
- وسیله کسب اعتبار
- وسیله تضمین اجرای تعهدات
که عموماً سومین راه مرسوم‌ترین روش بکارگیری فته طلب در ایران است.
اجزای سفته چه هستند؟
فته طلب، عموماً دارای موارد زیر است یعنی اگر سفته تهیه کنید، موارد زیر قابل مشاهده خواهند بود. منتشرکنندگان فته طلب ممکن است، سفته‌هایی با ساختار‌های ظاهری متفاوت بوجود بیاورند.
- امضا یا مهر صادرکننده سفته
- تاریخ صدور سفته
- مبلغ سفته به حروف یا رقم یا هردو
- نام گیرنده سفته
سررسید سفته چگونه تعیین میشود؟
تاریخ فته طلب ممکن است به یکی از دو شکل زیر تعیین شود.
- موعد معین
- عندالمطالبه
توجه داشته باشید که ممکن است مواردی به صورت اختیاری در فته طلب درج شوند.
تفاوت چک با سفته چیست؟
در ادامه، به مهم‌ترین مواردی که موجب تمایز بین فته طلب و چک می‌شوند، اشاره کرده‌ایم.
- سفته صرفاً حقوقی است و مورد حمایت کیفری قانون‌گذار به شمار نمی‌رود.
- سفته مانند چک جزو اسناد بانکی در نظر گرفته نمی‌شود.
مزایای استفاده از سفته چیست؟
در ادامه به مهم‌ترین مزایای بکارگیری فته طلب اشاره می‌کنیم.
- در دسترس بودن منابع مالی
- سهولت بیشتر
- بکارگیری جهت خرید‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری‌ها
استفاده از سفته چه معایبی دارد؟
یکی از مهم‌ترین معایب بکارگیری فته طلب، انتقال‌پذیر بودن آن است. این مورد، همانند چک سفید امضا شده میتواند معضلاتی را برای فرد صادرکننده فته طلب بوجود بیاورد.
سفته سفید امضا چیست؟
فته طلب مانند سایر اسناد تجاری (چک و برات) قابل انتقال به غیر است. فته طلب سفید امضا مانند چک سفید امضا به شمار می‌رود. یعنی صادر شدن آن بدون امضا و تاریخ میتواند برای فرد بدهکار ضرر به همراه داشته باشد.
سفته ضمانت چیست؟
فته طلب درواقع از انواع اسناد تجاری خاص به شمار می‌رود. اسناد تجاری خاص، برات، چک و سفته (فته طلب) هستند. فته طلب مانند برات و چک، وسیله پرداخت است اما تحویل آن به طلبکار موجب پرداهت بدهی نیست. به عبارتی، این ۳ نوع سند تجاری وسیله کسب اعتبار هستند. فرد تجارت‌کننده، با دادن اسناد تجاری مدت‌دار و پذیرش آن‌ها از سوی فروشندگان، اعتبار کسب می‌کند.
انواع سفته چه هستند؟
فارغ از کاربرد فته طلب، باید توجه داشته باشید که قوانین وضع‌شده بر آن ثابت باقی خواهند ماند. در کشور‌های دیگر، سفته‌های بهره‌دار نیز صادر می‌شوند و فته‌طلب تنها نقش ضمانت را ایفا نمی‌کند و برای تجارت نیز استفاده میشود. در نتیجه، با توجه به کاربردهای فته طلب در این کشور‌ها، می‌توان انواع آن‌را در دسته‌بندی‌های متنوع‌تری تقسیم‌بندی کرد.
ارزش سفته چیست؟
ارزش فته طلب به میزان مبلغی است که در آن درج شده است. فته طلب معمولاً دارای عمر کوتاهی است. هر شخصی که در فته طلب دخالت کند، در مقابل دارنده فته طلب مسئولیت از نوع تضامنی دارد.
قوانین سفته چه هستند؟
توجه داشته باشید که بااینکه استفاده از برات بین تجار ایرانی رایج نیست اما چک و فته طلب از قوانین برات تبعیت میکنند. درواقع، طبق ماده ۳۰۹ قانون تجارت، تمام مقررات راجع به برات، در مورد فته طلب نیز صدق می‌کند اما در این مورد باید تفاوت‌های فته طلب و برات را نیز مورد توجه قرار داد. صادر کننده می‌توان فته طلب را با مهر یا امضای خود صادر نماید. در فته طلب دو طرف داریم که عبارتند از صادرکننده یا متعهد فته طلب و دارنده فته طلب.
ظهور فته طلب در ایران به سال ۱۳۰۴ هجری شمسی برمی‌گردد. در کشور‌هایی که فته طلب بر سایر اوراق تجاری مقدم به شمار می‌رود، مقرراتی مستقل در این‌باره وضع شده است. در ایران این مقررات وجود ندارند و در نتیجه، از قوانین برات برای بکارگیری فته طلب استفاده میشود. یعنی طبق موادی از قانون تجارت برای سفته و برات، در صورت پرداخت نشدن مبلغ اصلی، دارنده این اسناد تجاری با توجه به سررسید آن در بازه زمانی معینی، امکان اعتراض دارد.
تفاوت سفته و برات چیست؟
فته طلب و برات یک تفاوت عمده دارند. برات متکی به وجود ۳ نفر (برات‌کش، برات‌گیر و دارنده) درحالی‌که فته طلب به دو نفر (صادرکننده و دارنده) نیاز دارد.
مندرجات سفته چه هستند؟
مندرجات فته طلب به دو دسته اختیاری و اجباری تقسیم می شوند. یعنی صادرکننده فته طلب میتواند علاوه بر موارد الزامی تشکیل دهنده آن، موارد دیگری را نیز به ساختار آن بیفزاید.
تنزیل سفته چیست؟
این امکان وجود دارد که دریافتکننده فته طلب قبل از فرارسیدن تاریخ سررسید آن به وجه نقد احتیاج داشته باشد. در این زمانها، فرد میتواند فته طلب خود را به دیگران واگذار نماید. درواقع، فته طلب یک سند قابل انتقال است و طبق ماده ۲۴۵ قانون تجارت ایران، مالکیت آن میتواند از طریق پشتنویسی (ظَهرنویسی) به سهولت از فردی به فرد دیگر منتقل شود. تنزیل فته طلب همان واگذاری و فروش فته طلب است که در ایران اغلب از طریق بانکها انجام میشود. در تنزیل سفته، فته طلب قبل از سررسید آن به بانک (موسسه مالی) واگذار و وجه آن پس از کسر مبلغی به عنوان هزینه تنزیل از بانک دریافت میشود.
تنزیل سفته در صورت نکول آن به چه صورت انجام میشود؟
بانک در تاریخ سررسید فته طلب تنزیل شده برای وصول مبلغ آن به صادرکننده فته طلب مراجعه می‌نماید اما اگر فته طلب در تاریخ سررسید نکول شود، شخص تنزیل‌کننده فته‌طلب نزد بانک، موظف به پرداخت وجه است.
چگونه هزینه تنزیل سفته را محاسبه کنیم؟
هزینه تنزیل به صورت زیر محاسبه میشود.
مدت تنزیل × نرخ تنزیل × مبلغ اسمی سفته = هزینه تنزیل
توجه داشته باشید که نرخ تنزیل با توجه به توافق صورت‌گرفته با بانک تعیین میشود و مدت تنزیل نیز از طریق اندازه‌گیری فاصله زمانی بین تاریخ تنزیل و تاریخ سررسید بدس فته طلب بدست می‌آید.
نکول سفته چیست؟
اگر صادرکننده فته طلب در تاریخ سررسید فته طلب، وجه آن‌را پرداخت نکند، فته طلب توسط صادرکننده آن نکول یا واخواست شده است. نکول فته طلب یعنی صادرکننده آن توانایی پرداخت وجه سفته را در زمان سررسید ندارد. واخوا فته طلب ست شده، ارزش بازاری قبلی را ندارد و اعتبار خود را به عنوان سند تجاری از دست می‌دهد. برای وصول مبلغ فته طلب‌های واخواست شده باید به مراجع قانونی مراجعه کنید.
از دیدگاه حسابداری، نکول فته طلب در دفاتر صادرکننده ثبتی ندارد، زیرا از نظر صادرکننده بدهی او، همچنان یک سند تجاری تلقی میشود. حساب‌داران در هنگام نکول فته طلب، اسناد تجاری را به مطالبات عادی تغییر شکل می‌دهند و مبلغ فته طلب را از اسناد دریافتنی خارج و به حساب‌های دریافتنی منتقل می‌نمایند.
سررسید سفته چیست؟
تاریخی که صادرکننده موظف به پرداخت وجه آن باشد را، سررسید فته طلب می‌نامند. سررسید فته طلب ممکن است به یکی از اشکال زیر باشد.
- عندالمطالبه: صادرکننده سفته موظف است به محض مراجعه صاحب سفته، مبلغ را پرداخت کند.
- در تاریخی معین: تاریخ سررسید سفته، با ذکر روز و ماه و سال در آن درج شده است.
- پس از مدتی معین از تاریخ صدور سفته: تاریخ سررسید به صورت مدت‌دار و براساس ماه و روز بیان میشود. برای مثال، سفته دوماهه یا ۴۵ روزه.
چگونه تاریخ سررسید سفته را حساب کنیم؟
زمانی که سررسید فاه طلب بر حسب ماه باشد، سررسید در همان روز از ماه صادر شده است. به عنوان مثال، تاریخ سررسید فته طلب سه‌ماهه‌ای که در ۱۱ آذر صادر شده، ۱۱ اسفند ماه است. اگر تاریخ سررسید به روز باشد، باید روز‌ها را بشماریم. باید توجه داشته باشید که در این حالت، روز صدور فته طلب را در شمارش، به حساب نمی‌آوریم.
سفته‌بازی چیست؟
«سفته‌بازی» (Speculation) برخلاف عنوانش ارتباطی به فته طلب ندارد و به معنی کسب سود توسط معامله‌گرانی است که دارایی یا سهامی را در قیمتی پایین خریداری میکنند و در قیمتی بالاتر می‌فروشند. در این نوع تراکنش، ضرر قابل‌توجهی وجود دارد اما همزمان، امکان کسب مقدار چشم‌گیر سود نیز فراهم میشود.
در سفته‌بازی، ضرر از دست دادن بیشتر از مقداری است که توسط سود احتمالی قابل جبران باشد. معامله‌گری که سرمایه‌گذاری سفته‌بازانه انجام می‌دهد، بر نوسانات قیمتی تمرکز می‌کند. با وجود بالا بودن ریسک سرمایه‌گذاری در سفته‌بازی، توجه سرمایه‌گذار به کسب سود بر پایه تغییرات ارزش بازاری آن سرمایه‌گذاری است و نه سرمایه‌گذاری بلندمدت.
زمانی که سفته بازی شامل خرید ارز‌های خارجی باشد، سفته‌بازیِ ارز نامیده میشود. در این نمونه، سرمایه‌گذار با هدف افزایش قیمت ارزی، آن‌را خریداری می‌کند. این عمل، در جهت مقابل فعالیت فردی است که ارز را می‌خرد تا واردات کالا و خدمات انجام دهد یا منابع مالی یک سرمایه‌گذاری خارجی را تامین کند.
بدون وجود سود چشم‌گیر، انگیزه برای انجام سرمایه‌گذاری‌های سفته‌بازانه، اندک است. ممکن است تمایز قائل شدن بین سفته‌بازی و سرمایه‌گذاری ساده دشوار بنظر برسد. تعیین سفته بازی یا سرمایه‌گذاری به صورت کلی به عوامل اندازه‌گیری کننده ماهیت دارایی، مدت زمان نگهداری آن و اهرم بکار برده شده بستگی دارد.
سخن پایانی
تاریخچه شکل‌گیری اسناد تجاری تاحدودی به تاریخچه پول گره خورده است. علت شکل‌گیری و رواج استفاده از این اسناد این بود که با بالا رفتن حجم مبادلات پول از شدن این حجم بکاهند. در ایران از میان اسناد تجاری فته طلب و چک بیشتر از برات جهت پرداخت دین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در قرارداد‌های شرکت‌ها و موسسات اداری از فته طلب به عنوان وسیله‌ای ارزان و مطمئن برای تضمین اجرای تعهدات استفاده میکنند. ابزار‌های پرداخت هم، با توجه به توسعه روزافزون روابط افراد و افزایش حجم معاملات، گسترش یافته و از انحصار اسکناس خارج شده است.
معرفی فیلم آموزش حقوق تجارت ۳ - اسناد تجاری (چک، سفته، برات)
برای آشنایی بیشتر با تعاریف و کاربردهای اسناد تجاری می‌توانید به دوره آموزشی تدوین شده توسط «فرادرس» مراجعه کنید. این دوره، از ۳ سرفصل اصلی چک، فته طلب و برات تشکیل شده و ۶ ساعته است. توجه داشته باشید که پیش‌نیاز شرکت در این دوره، دوره‌های حقوق تجارت ۱ و آموزش حقوق تجارت هستند. این فیلم آموزشی برای دانشجویان اقتصاد و حقوق بسیار مناسب به شمار می‌رود و تماشای آن برای سایر علاقه‌مندان خالی از لطف نیست.
- جهت مشاهده فیلم آموزش حقوق تجارت ۳ - اسناد تجاری (چک، سفته، برات) + کلیک کنید.
