فرادرسصحبتهای دکتر مصطفی کلامی هریس در نشست مجازی آینده آموزش در جهان
به مناسبت فرا رسیدن بیست و چهارم ژانویه؛ روز جهانی آموزش، نشست مجازی صمیمانه‌ای با حضور تعدادی از فعالان حوزه آموزش کشور از طریق کلاب‌هاوسِ «آینده آموزش» به اشتراک گذاشته شد.
به گزارش روابط عمومی مجموعه «فرادرس»، نشست مجازی «آینده آموزش در جهان» در ساعت 20 چهارم بهمن‌ماه، همزمان با روز جهانی آموزش و با حضور جمعی از فعالان و دغدغه‌مندان آموزش در کلاب‌هاوس «آینده آموزش» برپا شد. در این نشست که با همکاری نشریه فلسفه آموزش، مدرسه بازتاب، مدرسه پژواک، نشریه فرهیزش، مجموعه حیاط، گروه گریز، روستاتیش و با حضور مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار مجموعه «فرادرس» برپا شده بود، 9 تن از دغدغه‌مندان حوزه آموزش حضور یافته و به بحث و تبادل نظر پرداختند.
براساس این گزارش دکتر سید مصطفی کلامی هریس؛ مدیرعامل و هم‌بنیان‌گذار مجموعه «فرادرس» به ایراد سخنانی حول محور «آموزش و انقلاب صنعتی چهارم» پرداخت.
ما در ابتدای انقلاب صنعتی چهارم به سر می‌بریم
او در این نشست مجازی ضمن اشاره به اینکه ما در ابتدای انقلاب صنعتی چهارم به سر می‌بریم، گفت: این اتفاق که با اختراع موتور بخار شروع شد و برای ما قدرت ماهیچه مصنوعی (Artificial Power) را به ارمغان آورد، الآن برای بشر هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) را به ارمغان می‌آورد.
او در ادامه با تاکید بر فعالیت 13 ساله مجموعه «فرادرس» و تبدیل این مجموعه به بزرگترین مجموعه آموزش آنلاین ایران گفت: ما توانسته‌ایم تا امروز به بیش از 2 میلیون و 700هزار دانشجو و کاربر خدمات آموزشی ارائه کنیم. دکتر کلامی هریس اضافه کرد: برای تولید آموزش‌ها تا به حال با بیش از 1400 مدرس و متخصص در حوزه‌های مختلف همکاری داشته‌ایم و 4600 عنوان آموزش تولید کرده‌ایم که مجموعا 18 هزار ساعت آموزش را شامل می‌شوند.
مدیر عامل مجموعه «فرادرس» گفت: «ما در آستانه انقلاب صنعتی چهارم، یک مسئله مشخص در مورد آموزش داریم و آن این است که آموزش به عنوان یکی از وجوه تمدن بشری از قافله تغییر جا مانده است. می‌توانیم اینطور تصور کنیم که آموزش مانند یک جراح زبردست، همه و به‌ویژه دانشگاه و افراد برآمده از دانشگاه، صنعت، حمل و نقل، سفر را جراحی کرده به طوری که همه جا تغییر کرده است. ولی آموزش کم‌وبیش مثل 100 یا 200 سال پیش و شاید پیشتر از آن اجرا می‌شود.»
دکتر کلامی هریس افزود: «با مشاهده فعالیت‌های محیط دانشگاه، مدرسه و مراکزِ دیگر لزوما شاهد یک آموزش و یادگیری موثر نیستید. به این ترتیب که هزینه‌های فراوانی صرف می‌شود و پس از جمع‌آوریِ مالیات، این آموزش‌ها تحت عنوان آموزش عمومی رایگان در بسیاری از کشورها در اختیار افراد قرار می‌گیرد. ولی آموزش موثری اتفاق نمی‌افتد و خروجی، لزوما کارآمد نیست. خروجی دانشگاه‌ها با آنچه در صنعت و محیط کار مورد نیاز است، همخوانی ندارد. و این نشاندهنده آن است که ما یک مشکل اساسی داریم.»
مدیرعامل مجموعه «فرادرس» اظهار کرد: «آموزش به زعم من یکی از وجوه نرم‌افزاری بسیار مهم تمدن بشری است. حتی به نظر من سیستم عامل این تمدن است، به طوری که بدون آن هیچ چیز دیگری به وجود نمی‌آمد. یعنی می‌توان مطمئن بود که بدون آموزش، پیشرفت و توسعه‌ای ایجاد نمی‌شد. اما مشکل بزرگ نظام‌های آموزشی در تمام دنیا این بود که بسیار مقاوم بودند و به‌ویژه در مراحل ابتدایی آموزش تمایل داشتند افراد را شکل بدهند. به عبارت دیگر هیچ نظام آموزشی خودش را به شکل افراد و نیازهای آنان درنیاورده و بیشتر تلاش کرده به افراد شکل بدهد.»
او با اشاره به اینکه چنین روشی نادرست و غیرمنعطف است، گفت: همین عدم انعطاف مانع ایجاد تغییرات لازم در آنها شده است.
دکتر کلامی هریس در ادامه با ذکر یک مثال اضافه کرد: اگر در حال حاضر از یک فارغ‌التحصیل دانشگاه بپرسید: «تحصیل شما در این رشته و کسب مدرک به چه دردی می‌خورد؟»، متاسفانه بسیاری از دانشجویان به این نتیجه رسیده‌اند که تحصیل در رشته‌شان به هیچ دردی نمی‌خورد.
او اضافه کرد: ارزش اعتباری مدارک تحصیلی و دانشگاهی رفته‌رفته زیر سوال می‌رود. مدرس و عضو هیئت علمی مجموعه «فرادرس»، علت این موضوع را تنوع روزانه نیازهای آموزشی عنوان کرد و گفت: علاوه بر این ما نیازهایی داریم که در سرفصل‌های آموزشیِ هیچ رشته‌ای طرح نمی‌شود، درحالیکه بیرون از فضای آموزشی موردنیاز انسان است. یعنی به جای آن‌که نیاز باشد فردی چهار سال از عمر خود را در دانشگاه صرف کند، شاید با یک سال آموزش مشخص و شخصی‌سازی‌شده بتواند شغل خوبی اختیار کند.
هم‌بنیان‌گذار «فرادرس» در مورد قدمت برنامه‌های آموزشی افزود: «یا برنامه‌های ما آن‌قدر قدیمی هستند که به کارِ انسان نمی‌آیند یا اساسا موضوعات جدیدی هستند که ما نمی‌توانیم به آنها برسیم. هر روز موضوع جدیدی مطرح می‌شود و هر روز مهارت جدیدی موردنیاز است برای آن‌که بتوانیم به صورت فعالانه در محیط کار حضور داشته باشیم. اما این مهارت یادگیری و تشخیص هم در ما وجود ندارد. مهمترین چیزی که نظام آموزشی باید به دانش‌آموز و دانشجو یاد می‌داد، همین یاد گرفتن است. به این معنا که خود یاد گرفتن، یاد گرفتنی است. و این مهمترین چیزی است که ما در این برهه از زمان لازم داریم. چراکه انسان‌ها باید بتوانند با نیازهای زمانه خود سازگار شوند و به سرعت خود را بالا بکشند.
علت چیست؟ چون برای اولین بار در تاریخ بشریت موجوداتی در حال ظهور هستند که هوشمندی آنها طی بیست سال آینده می‌تواند با هوشمندی ما هماوردی کند. این موجودات، همان موجودات سیلیکونی هستند که به واسطه هوش مصنوعی، به مراتب هوشمندتر از موجودات دیگری هستند که همراه ما روی این سیاره خاکی زندگی می‌کردند. ما برای اولین بار یکسری رقیب در حوزه هوش داریم و از آنها عقب هستیم.»
دکتر مصطفی کلامی هریس ضمن اشاره به اینکه طی 30-40 سال اخیر الگوریتم‌های طراحی این سیستم‌های هوشمند توسعه پیدا کرده، سوال کرد: آیا نظام آموزشی انسان‌ها هم هزاران برابر بهتر شده‌اند؟ او ضمن یادآوری پاسخ منفی به این سوال گفت: «مطلقا اینطور نیست. بنابراین ما در این بخش کم‌کاری کرده‌ایم و ممکن است از این موجودات سیلیکونی عقب بیفتیم.
واقعیت است که ما دیگر نمی‌توانیم مانند 50، 20 یا حتی 10 سال پیش عمل کنیم. مثلا زمانی درباره امکانات آموزشی، موبایل، تبلت و ... صحبت می‌شود. این‌ها شرایط لازم هستند، اما کافی نیستند. واقعیت اینجاست که کارآمدی در شیوه‌های آموزش و نظام آموزش وجود ندارد و باید روی این موضوع کار شود تا فرصت‌های آموزشی ما به طور مساوی در اختیار همگان قرار گیرد. اما مهمتر از همه چیز این است که آموزش‌ها باید شخصی‌سازی‌شده باشد. شما نمی‌توانید یک نسخه بنویسید و انتظار داشته باشید 3 میلیون دانش‌آموز در یک مقطع خاص بتوانند با آن یک نسخه راه خود را پیدا کنند.
درست است که معلم و مدرسه با ارتباطات شخصی خود در مدرسه بوده و پیگیر حل این مسایل نیز هستند، ولی واقعیت این است که نسخه‌پیچی برای آموزش، دقیقا مانند این است که خیاط یک لباس را به قامت یک شخص می‌دوزد. چنین کاری لازم و ضروری است و اگر انجام نشود نمی‌توانیم افراد را آماده کنیم تا در اقتصاد 20 یا 30 سال آینده نقش مفید و موثری داشته باشند.»
آموزش با گذشت هر روز از ماده و مکان بیشتر جدا می‌شود
دکتر کلامی هریس بیان کرد: «آموزش با گذشت هر روز از ماده و مکان جدا شده و وابستگی آن به ماده و مکان کمتر می‌شود. اتفاقا شیوع کووید19 یک ضربه به بشریت وارد کرد. چون ویروس کرونا یک وجه مشترک با ما داشت و آن‌هم فیزیک و مکان است. به همین خاطر هم ناچار شدیم خانه‌نشین شویم. البته این یک توفیق اجباری شد. با این حال قبل از این (طی 5 یا 10 سالِ گذشته) در هر جلسه‌ای حضور یافتم، یادآور شده‌ام که ما باید هر روز این حرکت را انجام دهیم. این موضوع جدیدی نبود و صرفا در دوره کرونا کاتالیز شد. آموزش ارزان و شخصی‌سازی شده یک انتخاب لوکس نیست، بلکه ضرورت است. بنابراین نمی‌توان گفت که اگر انجام شد، شد و اگر انجام نشد ایرادی ندارد. این نهایتا ما راه به دو موضوع می‌رساند:
- اول: یادگیری که در تمام عمر در جریان است. (Life Long Learning)
- دوم: آنچه بر حسب نیاز آموزش می‌بینیم. (Learning On Demand)
این را افراد حاضر در محیط کار می‌بینند. برای یک معلم، متخصص و... لازم است. مهمتر از آن این است که بشر به مرحله‌ای رسیده که احتمالا فرزندان ما یا فرزندانِ فرزندانِ ما عمرهای بسیار طولانی خواهند داشت. آیا ما توانسته‌ایم که این افراد را برای یک عمر 150 ساله آماده کنیم؟ آموزشی ببینند که حتی با وجود عمرهای بسیار طولانی در اقتصاد آن دوران نقش‌های موثری داشته باشند؟ پاسخ منفی است. نظام آموزشی فعلی مستقل از امکانات، مطلقا این آمادگی را ندارد.»
عضو هیئت علمی مجموعه «فرادرس» در ادامه سخنان خود گفت: «ما باید با استفاده از فناوری هوش مصنوعی، آموزش آنلاین و توزیع محتوا به شکل هوشمند، قطعه‌بندی شده و شخصی‌سازی شده، افراد را برای شناسایی نیاز دقیق آموزشی خودشان آماده کنیم. چون بسیاری از افراد این را نمی‌دانند.
در مرحله دیگر باید مطمئن باشیم که برنامه‌ای که به صورت شخصی برای افراد نوشته شده، توسط سیستم اجرا می‌شود و طبیعتا درکنار آن معلم، مرشد، مدرس و استاد هم نیاز است تا افراد را همراهی کند که مطمئن باشیم این فرآیند به درست‌ترین شکل ممکن پیش می‌رود. اما به هر حال این یک ضرورت است و خوشبختانه الان فرصت داریم، اما معلوم نیست طی 5 یا 10 سال آینده چنین فرصتی اساسا وجود داشته باشد یا خیر.»
لازم به ذکر است سایر فعالان حاضر در این نشست مریم پیرو، سید محمد بنایی، محمدرضا نیک‌نژاد، بابک خوشنویسان، مینا کامران، سمیه شهریسوند، محمد صادق رمضانی و یکی از اعضای مدرسه بازتاب نیز طی سخنانی در حوزه آموزش به تبادل نظر پرداختند. بر همین اساس عناوینی همچون «یونسکو و آموزش در جهان آینده»، « تدریس مبتنی بر بازی»، «نقش معلمان در آینده آموزش»، «ایران، توسعه پایدار و آموزش»، «کرونا و ترک تحصیل دختران»، «دسترسی زنان به آموزش»، «آموزش راه‌حل محور کودکان» و «دسترسی به محتوای آموزشی» محورهای گفت‌وگو در این نشست قرار گرفتند.
