جدول اوزان شعر فارسی با مثال و توضیح
اوزان شعر فارسی، عوامل ایجاد کننده موسیقی و آهنگ در شعرهای فارسی هستند. یعنی ترتیب چینش هجاهای کوتاه و بلند در مصراع شعرها، وزن عروضی آنها را مشخص میکند. این اوزان عروضی، از قبل تعیینشده هستند و تعداد زیادی دارند اما فقط برخی از آنها در زبان فارسی کاربرد زیادی دارند. برای مثال، وزن «فاعلاتُن فاعلاتُن فاعلاتُن فاعلاتُن» از پرکاربردترین وزنهای عروضی شعر فارسی است. در این مطلب از مجله فرادرس، وزن شعر فارسی را یاد میگیریم و جدول اوزان شعر فارسی را برای انواع وزن های عروضی با مثال توضیح میدهیم. جدول نام وزن ها و خط عروضی هرکدام را نیز قرار دادهایم. همچنین روشهای تشخیص وزن شعر را با مثال بررسی میکنیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای طرح کردهایم تا با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را ارزیابی کنید.
جدول اوزان شعر فارسی
موسیقی شعر کهن فارسی و قالبهای شعری کلاسیک، از وزن عروضی ساخته میشود. وزنهای عروضی، قالبهای از پیش تعیینشدهای هستند که شاعر باید واژهها و هجاهای کوتاه و بلند واژههای شعر خود را به گونهای بسراید که مطابق با این اوزان عروضی باشد. واحد وزن عروضی در شعر فارسی نیز، مصراع است. یعنی شاعر بعد از سرودن مصراع اول، باید بقیه شعر را نیز مطابق با وزن عروضی همان مصراع اول بسراید. در این مطلب، اوزان عروضی شعر فارسی را با مثال، با خط عروضی و با نام، در جدولهای مختلف، بررسی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری اوزان شعر فارسی، فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۱ پایه دهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آوردهایم.
جدول انواع وزن های عروضی با مثال
در جدول زیر، پرکاربردترین وزنهای عرضی شعر فارسی را با مثال آوردهایم تا آنها را بهتر درک کنید. اگر هرکدام از این مصراعها را بخوانید میبینید که آهنگ خواش آنها کاملاً مانند آهنگ خوانش وزن عروضی آنها است.
وزنهای پرکاربرد | مثال |
مفاعلُن فَعَلاتُن مفاعِلُن فَعْلُن | که زندگانی بیعشق زندگانی نیست (رهی معیری) |
مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلُن | با عاشقان نشین و همه عاشقی گزین (رودکی) |
فاعلاتُن فاعلاتُن فاعلاتُن فاعِلُن | باد نوروزی زمین را جامه از دیبا کند (قطران تبریزی) |
فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعْلُن | ای خردمند نگه کن که جهان بر گذر است (ناصرخسرو) |
فَعَلاتُن مفاعِلُن فَعْلُن | خرد و داد و راستی، کرم است (ملکالشعرا بهار) |
مفاعیلُن مفاعیلُن مفاعیلُن مفاعیلُن | نگارینا دلم بردی، خدایم بر تو داور باد (سنایی) |
مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فَعولُن | خیزید و خز آرید که هنگام خزان است (منوچهری) |
مفاعیلُن مفاعیلُن فَعولُن | که صد دشمن نمیارزد به یک دوست (صابر همدانی) |
فَعولُن فَعولُن فَعولُن فَعولُن | به دردم به دردم که اندیشه دارم (سنایی) |
فَعولُن فعولُن فَعولُن فَعَل | به نام خداوند جان و خرد (فردوسی) |
فاعِلاتُن فاعِلاتُن فاعِلاتُن فاعِلاتُن | من ز مِی ننگی ندارم، میپرستم میپرستم (عطار) |
فاعِلاتُن فاعِلاتُن فاعِلُن | محتسب مستی به ره دید و گریبانش گرفت (پروین اعتصامی) |
فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعَلاتُن | ملکا ذکر تو گویم که تو پاکی و خدایی (سنایی) |
فَعَلاتُن فَعَلاتُن فَعْلُن | ای خرد در طلب غایت تو (ظهیر فاریابی) |
فَعَلاتُ فاعِلاتُن فَعَلاتُ فاعِلاتُن | به کسم مکن حواله، که به جز تو کس ندارم (ابوسعید ابوالخیر) |
مفعولُ مفاعیلُن مفعولُ مفاعیلُن | حاشا که مرا جز تو در دیده کسی باشد (خاقانی) |
مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل | صد بار اگر توبه شکستی بازآ (ابوسعید ابوالخیر) |
مفعولُ مفاعِلُن فَعولُن | ای خواجه دل تو شادمان باد (مسعود سعد سلمان) |
مفعولُ مفاعِلُن مفاعیلُن | دود از دل و جان من برانگیزد (عسجدی) |
مُستَفعِلُن مُستَفعِلُن مُستَفعِلُن مُستَفعِلُن | ای ساربان آهسته ران کآرام جانم میرود (سعدی) |
مُستَفعِلُن مُستَفعِلُن مُستَفعِلُن | هرجا روم با من روی با من روی (مولانا) |
مستفعلُن مستفعلُن | از عقل و دین بیگانهام (حبیب خراسانی) |
مُفتَعِلُن مَفاعِلُن مُفتَعِلُن مَفاعِلُن | تا اثر جهان بوَد، باد جهان به نام تو (فلکی شروانی) |
مَفاعِلُن فَعَلاتُن مَفاعِلُن فَعَلاتُن | ز من مپرس که بی من زمانه چون گذرانی (انوری) |
مَفاعِلُن فَعَلاتُن مَفاعِلُن فَعْلُن | به عشق زنده شدم تا که جاودان مانم (شهریار) |
مَفعولُ فاعِلاتُن مَفعولُ فاعِلاتُن | تا زندهای چنین کن، دلهای ما حزین کن (کسایی) |
مَفعولُ فاعِلاتُ مَفاعیلُن | مستی کنیم از پی مستوری (ایرج میرزا) |
مُفتَعِلُن فاعِلُن مُفتَعِلُن فاعِلُن | چون تو نمودی جمال، عشق بتان شد هوس (میبدی) |
مُفتَعِلُن مُفتَعِلُن فاعِلُن | جان من از عشق تو لرزان شده (ادیب صابر) |
مُفتَعِلُن فاعِلاتُ مُفتَعِلُن فَع | تازه جوانم ز غصه شدم پیر (میرزاده عشقی) |
فَعَلاتُن مَفاعِلُن فَعْلُن | خسته از دست روزگار شدم (عارف قزوینی) |
جدول اوزان شعر فارسی به خط عروضی
در جدول زیر، وزنهای عروضی شعر فارسی را آوردهایم و آنها را به خط عروضی نیز نوشتهایم تا برای تشخیص وزن اشعار بتوانید از این جدول استفاده کنید.
برای یادگیری وزن شعر فارسی و خط عروضی، میتوانید فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۲ پایه یازدهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
اوزان شعر | خط عروضی |
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن | (U - U -) (U U - -) (U - U -) (- -) |
مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن | (- - U) (- U - U) (U - - U) (- U -) |
فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن | (- U - -) (- U - -) (- U - -) (- U -) |
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن | (U U - -) (U U - -) (U U - -) (- -) |
فعلاتن مفاعلن فعلن | (U U - -) (U - U -) (- -) |
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن | (U - - -) چهار بار |
مفاعیلن مفاعیلن فعولن | (U - - -) (U - - -) (U - -) |
مفعول مفاعیل مفاعیل فعولن | (- - U) (U - - U) (U - - U) (U - -) |
فعولن فعولن فعولن فعولن | (U - -) چهار بار |
فعولن فعولن فعولن فعل | (U - -) (U - -) (U - -) (U -) |
فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن | (- U - -) چهار بار |
فاعلاتن فاعلاتن فاعلن | (- U - -) (- U - -) (- U -) |
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن | (U U - -) چهار بار |
فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن | (- - U -) (U - U U) (- - U -) (U - U U) |
فعلاتن فعلاتن فعلن | (U U - -) (U U - -) (- -) |
مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن | (- - U) (U - - -) (- - U) (U - - -) |
مفعول مفاعیل مفاعیل فعل | (- - U) (U - - U) (U - - U) (U -) |
مفعول مفاعلن فعولن | (- - U) (U - U -) (U - -) |
مفعول مفاعلن مفاعیلن | (- - U) (U - U -) (U - - -) |
مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن | (- - U) (- U - -) (- - U) (- U - -) |
مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن | (- - U) (- U - U) (U - - U) (- U -) |
مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن | (- - U -) چهار بار |
مستفعلن مستفعلن مستفعلن | (- - U -) سه بار |
مستفعلن مستفعلن | (- - U -) دو بار |
مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن | (- U U -) (U - U -) (- U U -) (U - U -) |
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن | (U - U -) (U U - -) (U - U -) (- -) |
مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن | (- U U -) (- U -) (- U U -) (- U -) |
مفتعلن مفتعلن فاعلن | (- U U -) (- U U -) (- U -) |
مفتعلن فاعلات مفتعلن فع | (- U U -) (- U - U) (- U U -) (-) |
فعلاتن مفاعلن فعلن | (U U - -) (U - U -) (- -) |
جدول نام اوزان شعر فارسی
در جدول زیر، اوزان شعر فارسی را با نامهای هرکدام از آنها آوردهایم. دقت کنید که در ابتدای نام هرکدام از این وزنها یک «بحر» نیز وجود دارد.
نام اوزان شعر | وزنهای عروضی |
رمل مثمن سالم | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن |
رمل مثمن محذوف | فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن |
رمل مثمن مخبون | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن |
رمل مثمن مخبون محذوف | فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعْلن |
رمل مثمن مشکول | فعلاتُ فاعلاتن فعلاتُ فاعلاتن |
رمل مسدس محذوف | فاعلاتن فاعلاتن فاعلن |
رمل مسدس مخبون محذوف | فعلاتن فعلاتن فعْلن |
هزج مثمن سالم | مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن |
هزج مثمن مکفوف محذوف | مفاعیلُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن |
هزج مثمن اخرب مکفوف محبوب | مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فَعَل |
هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف | مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن |
هزج مثمن اخرب | مفعولُ مفاعیلن مفعولُ مفاعیلن |
هزج مسدس محذوف | مفاعیلن مفاعیلن فعولن |
هزج مسدس اخرب مقبوض محذوف | مفعول مفاعلن فعولن |
رجز مثمن سالم | مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن |
رجز مثمن مطوی | مفتعلن مفتعلن مفتعلن مفتعلن |
رجز مثمن مطوی مخبون | مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن |
متقارب مثمن سالم | فعولن فعولن فعولن فعولن |
متقارب مثمن محذوف | فعولن فعولن فعولن فَعَل |
مضارع مثمن اخرب | مفعول فاعلاتن مفعول فاعلاتن |
مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف | مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن |
منسرح مثمن مطوی مکشوف | مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن |
منسرح مثمن مطوی منحور | مفتعلن فاعلاتُ مفتعلن فَع |
منسرح مسدس مطوی مکشوف | مفتعلن مفتعلن فاعلن |
خفیف مسدس مخبون | فعلاتن مفاعلن فعْلن |
یادگیری اوزان شعر فارسی با فرادرس
تا اینجا جدول اوزان شعر فارسی از نظر خط عروضی و نام را با مثال بررسی کردیم و با وزن عروضی و انواع آن آشنا شدیم. برای یادگیری درست وزن شعر فارسی، باید مفاهیم پایهای زبان فارسی مانند هجاها، هجابندی، صامت و مصوتهای زبان فارسی و... را به خوبی یاد گرفته باشیم. همچنین باید با ویژگیهای دیگر شعر فارسی مانند قافیه و ردیف نیز آشنا باشیم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلمهای آموزشی فرادرس را آوردهایم که در یادگیری وزن و تمام مباحث مربوط به آن، مفید و کاربردی هستند.
- فیلم آموزش رایگان وزن شعر فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان صامت و مصوت در فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ۱ پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ۲ پایه یازدهم فرادرس
- فیلم آموزش علوم و فنون ۳ پایه دوازدهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان روشهای تشخیص ردیف و قافیه در شعر فارسی در فرادرس
همچنین برای یادگیری کامل کل مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، میتوانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
تشخیص وزن شعر
برای تشخیص وزن هر شعر، باید مراحلی را به ترتیب طی کنیم تا بتوانیم تشخیص دهیم که شعر، در کدام یک از وزنهای عروضی سروده شده است. در این بخش، ابتدا این مراحل را به صورت خلاصه بیان میکنیم و سپس هرکدام را روی یک مثال بررسی میکنیم.
- خوانش و نگارش درست
- تقطیع هجایی
- تقطیع ارکان
- بررسی اختیارات شاعری
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری وزن شعر و تشخیص آن، فیلم آموزش رایگان وزن شعر فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
جدول مراحل تشخیص اوزان شعر
در جدول زیر، مراحل تشخیص وزن شعر فارسی را آوردهایم و درباره هرکدام، توضیحی کوتاه دادهایم.
مراحل تشخیص وزن | توضیح |
درست خواندن و نوشتن شعر مطابق با خوانش درست | نوشتن هر مصراع از شعر، همانطور که خوانده میشود نه مطابق رسمالخط نوشتاری |
تقطیع هجایی | بخشکردن مصراع و مشخص کردن بلندی و کوتاهی هجاهای آن |
تقطیع ارکان | تطبیق ارکان مصراع با ارکان اوزان عروضی شعر فارسی |
بررسی اختیارات شاعری | بررسی تغییرات مجاز در ارکان عروضی اصلی |
در ادامه، همه این مراحل را با مثال بررسی کرده و توضیح دادهایم. اما مبحث تشخیص وزن شعر، دارای نکات ریز زیادی است که همه آنها را در مطلب زیر از مجله فرادرس، با دقت و با مثال بررسی کردهایم.
مرحله خوانش و نگارش درست مصراع
در این مرحله باید آنچه در مصراع شعر وجود دارد را همانطور که میخوانیم، بنویسیم. در کادر زیر، نمونهای از انجام این مرحله را مشاهده میکنید.
عقل میخواست کز آن شعله چراغ افروزد
(حافظ)
خوانش درست: عَقل میخاست کَزان شُعلِ چِراغَفروزد
مرحله تقطیع هجایی
در این مرحله، مصراعی که درست نوشتهایم را مانند بخش کردن واژهها و جملهها در دبستان، بخشبندی و هجابندی میکنیم. سپس کیفیت هر هجا یعنی بلندی، کوتاهی یا کشیده بودن آنها را مشخص میکنیم. در کادر زیر، نمونهای از این مرحله را انجام دادهایم.
ای بر همه میران جهان یافته شاهی
(رودکی)
تقطیع هجایی: ای (-) / بر (-) / هَ (U) / مِ (U) / می (-) / را (-) / نِ (U) / جَ (U) / هان (-) / یاف (- U) / تِ (U) / شا (-) / هی (-)
نکته: علامتهای موجود در پرانتزهای بالا، نشانه و نمادهایی برای نشان دادن هجای کوتاه و بلند هستند. به این نمادها، خط عروضی میگوییم. علامت (U) نشاندهنده هجای کوتاه، علامت (-) نشانگر هجای بلند و علامت (-U) نشاندهنده هجای کشیده است.
مرحله تقطیع ارکان
در این مرحله باید ترتیب هجاهای بلند و کوتاه مصراع را با یکی از ارکان عروضی از پیش مشخصشده، مطابقت دهیم. این ارکان را در جدول زیر آوردهایم و خط عروضی آنها را نیز نوشتهایم.
ارکان عروضی | خط عروضی |
مُستَفعِلُن | - - U - |
مُستَفعِلُ | - - U U |
فاعِلاتُن | - U - - |
فَعَلاتُن | U U - - |
مُفتَعِلُن | - U U - |
مَفاعیلُن | U - - - |
مَفاعِلُن | U - U - |
مفاعیلُ | U - - U |
مَفاعِلُ | U U - U |
فاعِلاتُ | - U - U |
فَعَلاتُ | U - U U |
مَفعولُن | - - - |
مَفعولُ | - - U |
فاعِلُن | - U - |
فَعولُن | U - - |
فَعلان | - -U |
فَعَلُن | U U - |
فَعْلُن | - - |
فَعَل | U - |
فَع | - |
مرحله بررسی اختیارات شاعری
شاعر میتواند در خود لفظها و صامت و مصوتهای شعر یا در وزنهای عروضی تغییراتی ایجاد کند که با وجود ایجاد تغییر در وزنهای عروضی، مجاز هستند و اختیارات شاعری محسوب میشوند. این اختیارات شاعری زبانی و وزنی را در جدول زیر آوردهایم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری اختیارات شاعری، فیلم آموزش علوم و فنون ادبی ۳ پایه دوازدهم همراه با حل نمونه سؤال در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
اختیارت شاعری | توضیح |
حذف همزه | امکان حذف همزه (اَ، اِ، اُ و آ) در جایی که قبل از آن یک صامت وجود دارد. |
تغییر مصوتها | بلند خواندن مصوت کوتاه |
تبدیل مصوت بلند به مصوت کوتاه به خاطر وجود قرینه در مصراع دیگر | |
تبدیل هجای پایانی به هجای بلند | تبدیل هجای کوتاه یا کشیده در پایان مصراع به هجای بلند |
ابدال | تبدیل دو هجای کوتاه به یک هجای بلند یا برعکس (در میان مصراع) |
قلب | عوض شدن جای هجای بلند و هجای کوتاه که کنار هم هستند. |
تبدیل «فعلاتن» به «فاعلاتن» در ابتدای مصراع | استفاده از هجای بلند در ابتدای وزن «فَعَلاتن» |
نمونه سؤال جدول اوزان شعر فارسی
حالا که جدول اوزان شعر فارسی را با مثال یاد گرفتیم، میتوانید در تمرین زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین که یک آزمون ده پرسشی است، باید گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس روی «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای مطالعه توضیحاتِ سؤالهای دارای جواب تشریحی نیز، کافی است همین مراحل را انجام دهید. با ثبت هر یک پاسخ درست در این آزمون، یک امتیاز دریافت میکنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت جواب همه پرسشها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.
۱. اوزان شعر فارسی بر چه اساسی ساخته شدهاند؟
کمیت و کیفیت هجاهای واژههای به کار رفته در مصراع شعرها
بر اساس کوتاهی و بلندی هجاهای موجود در واژههای مصراعها
بر اساس تعداد هجاها (بخش) در مصراعها
بر اساس نوع نوشتار مصراعها
۲. اگر دو هجای ابتدایی یک مصراع شعر، هجای کوتاه باشند، وزن آن مصراع میتواند کدامیک از گزینههای زیر باشد؟
مستفعلن مستفعلن مستفعلن مستفعلن
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن
مفعولُ مفاعیلن مفعولُ مفاعیلن
از بین گزینههای این سؤال، فقط گزینه دوم است که دو هجای ابتدایی آن، هجای کوتاه هستند. کیفیت دو هجای ابتدایی گزینههای دیگر را در فهرست زیر، مشخص کردهایم.
- گزینه اول: مُس (-) / تَف (-)
- گزینه سوم: مَف (-) / عو (-)
- گزینه چهارم: مَف (-) / عو (-)
۳. در کدامیک از وزنهای عروضی زیر، رکن عروضی (U - - -) چهار بار تکرار میشود؟
مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلاتن
فعولن فعولن فعولن فعولن
مفعول مفاعیلن مفعول مفاعیلن
در فهرست زیر، گزینههای دوم تا چهارم این سؤال را به خط عروضی نوشتهایم.
- گزینه دوم: (U U - -) چهار بار
- گزینه سوم: (U - -) چهار بار
- گزینه چهارم: (- - U) (U - - -) (- - U) (U - - -)
۴. اگر ترتیب هجاهای یک مصراع، به صورت زیر باشد، وزن عروضی آن در کدام گزینه آمده است؟
(هجای بلند، هجای کوتاه، هجای کوتاه، هجای بلند / هجای بلند، هجای کوتاه، هجای بلند) ۲ بار
مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلن
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن
مفعولُ فاعلاتن مفعولُ فاعلاتن
۵. تقطیع هجایی کدامیک از وزنهای عروضی زیر، به درستی انجام نشده است؟
مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (بلند، بلند، کوتاه / بلند، کوتاه، بلند، کوتاه / کوتاه، بلند، بلند، کوتاه / بلند، کوتاه، بلند)
مفتعلن مفاعلن مفتعلن مفاعلن (بلند، کوتاه، کوتاه، بلند / کوتاه، بلند، کوتاه، بلند / بلند، کوتاه، کوتاه، بلند / کوتاه، بلند، کوتاه، بلند)
مستفعلن مستفعلن مستفعلن (بلند، بلند، کوتاه، بلند / بلند، بلند، کوتاه، بلند / بلند، بلند، کوتاه، بلند / بلند، بلند، کوتاه، بلند)
مفعول مفاعلن فعولن (بلند، بلند، کوتاه / کوتاه، بلند، کوتاه، بلند / کوتاه، بلند، بلند)
۶. در نام کدامیک از وزنهای عروضی زیر، اصطلاح «مثمن» وجود دارد؟
مفاعیلن مفاعیلن فعولن
مفعول مفاعلن فعولن
فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
فعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن
۷. در چه صورتی در نام وزنهای عروضی، اصطلاح «سالم» وجود دارد؟
اگر وزنی با رکن عروضی «مفعولُ» شروع شود، حتماً در نام آن، «سالم» وجود خواهد داشت.
اگر آخرین رکن یک وزن عروضی، «فعولن» باشد، حتماً اصطلاح «سالم» را در نام خود، خواهد داشت.
اگر یک رکن، دقیقاً و بدون حذف صامت یا مصوتی تکرار شود، اصطلاح «سالم» در نام آن وجود خواهد داشت.
در صورتی که یک رکن در ابتدای وزن، دوبار تکرار شود، در نام آن، «سالم» وجود دارد.
۸. وزن عروضی مصراع اول و مصراع دوم بیت زیر در کدام گزینه آمده است؟
به دام زلف تو دل مبتلای خویشتن است
بکش به غمزه که اینش سزای خویشتن است
(حافظ)
مفاعلن مفاعلن مفاعلن فعلن
مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلن
مفاعلن مفاعلن فعولن / مفاعلن فعلاتن فعلن
مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلن
۹. کدام گزینه نادرست است؟
واحد وزن در شعر فارسی، مصراع است.
برای تشخیص وزن شعر، باید ابتدا آن را درست بخوانیم و همانطور که میخوانیم، بنویسیم.
تقطیع ارکانی مصراعها، برای تطبیق ارکان موجود در مصراعها با ارکان عروضی است.
مصراعهای شعرهای کلاسیک فارسی، میتوانند دارای ارکان نامساوی باشند.
۱۰. ایجاد تغییر زبانی یا وزنی در وزن عروضی شعرها در چه صورتی درست است؟
ایجاد تغییر در وزنهای عروضی، به هیچ وجه درست نیست.
اگر این تغییرات زبانی و لفظی در حیطه اختیارات شاعری باشند، مجاز و صحیح هستند.
فقط ایجاد تغییرات زبانی در واژههای مصراع شعرها، درست است.
حذف همزه و جابهجایی هجای کوتاه و بلند، تنها تغییر درست و مورد پذیرش در اوزان عروضی است.
جدول خلاصه نکات جدول اوزان شعر فارسی
در این مطلب از مجله فرادرس، جدول اوزان شعر فارسی را با مثال بررسی کردیم و وزن عروضی در شعر فارسی را یاد گرفتیم. جدول انواع وزن شعر با خط عروضی و نام وزنها را نیز به طور جداگانه قرار دادیم. همچنین روشهای تشخیص وزن شعر را با مثال توضیح دادیم. در انتهای مطلب نیز سؤالهایی چهارگزینهای قرار دادیم تا با پاسخ دادن به آنها تمرین کنید و میزان یادگیری خود را افزایش دهید. در جدول زیر، مهمترین نکتههای بیان شده در این مطلب را آوردهایم اما پیشنهاد میکنیم برای یادگیری درست و کامل این مبحث، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
۱. جدول انواع وزن شعر با مثال | برای هر وزن پرکاربرد در شعر فارسی، یک مصراع نمونه آوردیم. |
۲. جدول اوزان شعر فارسی با خط عروضی | کیفیت و کمیت هجاهای وزنهای عروضی را به خط عروضی (U و -) نوشتهایم. |
۳. جدول وزن عروضی با نام | نام وزنهای پرکاربرد در شعر فارسی |
۴. تشخیص وزن شعر | خوانش درست مصراع و نگارش آن مطابق با همان خوانش |
بخشبندی و مشخص کردن هجاهای کوتاه و بلند مصراع | |
تطبیق ارکان مصراع با ارکان عروضی از پیش مشخصشده | |
بررسی اختیارات زبانی و وزنی مجاز در شعر |