فرادرسمستثنی و مستثنی منه در عربی – نحوه تشخیص با مثال و تمرین
در اسلوب استثنا، به کلمه منصوبی که بعد از ادات استثنا می‌آید و بر خارج کردن یک جزء از یک کل دلالت دارد، «مْسْتَثْنَیٰ» گفته می‌شود. به آن اسمی که بر کل دلالت می‌کند و مستثنی از آن خارج شده است، «مْسْتَثْنَیٰ مِنْه» گفته می‌شود. به‌طور مثال در جمله «قَرَأَتِ الطّالِباتُ الدَّرسَ الثّاني إِلّا مَرْیَمَ.»، «الطّالِباتُ» مستثنی منه است و «مَرْیَمَ» به‌عنوان مستثنی آمده است. در این مطلب از مجله فرادرس، در عین حال که کاربردهای مستثنی و مستثنی منه در عربی را با مثال آموزش می‌دهیم، اسلوب استثنا و ساختار آن را هم بررسی می‌کنیم. همچنین مثال‌هایی از استثنا را در زبان عربی بررسی می‌کنیم و تمرین‌هایی را با محوریت این مبحث در اختیارتان می‌گذاریم.
مستثنی و مستثنی منه در عربی چیست؟
«مستثنی» و «مستثنی منه» دو بخش از اسلوب استثنا هستند. با توجه به فرمول اسلوب استثنا که در کادر زیر آمده است، جایگاه و نقش مستثنی و مستثنی منه را بهتر درک میکنید.
مستثنی منه + ادات استثنا + مستثنی
در جدول زیر، ویژگی‌های اصلی مستثنی و مستثنی منه را نشان داده‌ایم.
| مستثنی منه | مستثنی |
| گروهی را نشان می‌دهد که حکمی کلی در مورد آن‌ها صدق می‌کند. | شی‌ء یا فردی است که از حکم کلی خارج می‌شود. |
| قبل از ادات استثنا می‌آید. | بعد از ادات استثنا می‌آید. |
| اعراب آن می‌تواند متفاوت باشد. | معمولاً منصوب است. |
| ممکن است از جمله حذف شود. | از جمله حذف نمی‌شود. |
برای اینکه نقش مستثنی و مستثنی منه در اسلوب استثنا را به‌طور کامل یاد بگیرید، لازم است اسلوب استثنا و ساختار آن را بیاموزید. در بخش بعدی، همین موضوع را با مثال آموزش می‌دهیم. البته قبل از آن، به مخاطبانی که می‌خواهند مستثنی و مستثنی منه را با مثال‌ها و تمرین‌های بیشتری یاد بگیرند، توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس مراجعه کنند. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.
مروری کلی بر اسلوب استثنا
استثنا به این معناست که حکمی کلی را در مورد گروهی از افراد یا اشیاء بیان کنیم و سپس یک یا چند مورد را از آن حکم جدا کنیم. در استثنا، سه جزء حضور دارند که آن‌ها و ترتیب قرار گرفتنشان را در کادر زیر با مثال نشان داده‌ایم.
مستثنی منه + ادات استثنا + مستثنی
مثال: لَعَبَ اللّاعِبون إِلّا أَحْمَدَ.
برای اینکه ساختار بالا را بهتر یاد بگیرید و با اجزای اسلوب استثنا بیشتر آشنا شوید، به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:
- به گروهی که حکم کلی در مورد آن‌ها صدق می‌کند، «مستثنی منه» گفته می‌شود. (در این مثال: اللّاعِبون)
- «ادات استثنا» حرف یا اسمی است که بین مستثنی و مستثنی منه قرار می‌گیرد. (در این مثال: إِلّا)
- «مستثنی» همان یک یا چند موردی است که از حکم کلی خارج می‌شود. (در این مثال: أَحْمَدَ)
- «مستثنی منه» هر اعرابی می‌تواند داشته باشد اما «مستثنی» معمولاً منصوب است. (در این مثال: مستثنی منه مرفوع است اما مستثنی بهصورت منصوب آمده است.)
اسلوب استثنا یکی از موضوع‌های مهم عربی پایه دوازدهم است. چنانچه می‌خواهید این مبحث را با جزئیات بیشتر و همچنین با تمرین‌ها و مثال‌های بیشتری یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم به فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ پایه دوازدهم رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس مراجعه کنید. لینک این فیلم آموزشی را در ادامه مشاهده میکنید.
انواع استثنا در عربی
در ادامه، انواع استثناها را با مثال آموزش می‌دهیم.
استثنای متصل و منقطع
در بخش‌های قبل با اسلوب استثنا و اجزای آن آشنا شدید. در این بخش، با انواع آن آشنا خواهید شد. فقط کافی است به جدول زیر دقت کنید.
| انواع استثنا | تعریف | مثال |
| استثنای متصل | درصورتیکه جنس مستثنی و مستثنی منه یکی باشد. |
خَرَجَ الطّالِبونَ إِلّا خالِدَ. (همه دانش‌آموزان به غیر از خالد خارج شدند.) |
| استثنای منقطع | درصورتیکه جنس مستثنی و مستثنی منه متفاوت باشد. |
قامَ النّاسُ إِلّا جَمَلاً. (همه مردم، به غیر از یک شتر برخاستند.) |
برای اینکه مثال‌های جدول بالا را بهتر یاد بگیرید، به نکته‌های زیر دقت کنید.
- در مثال «خَرَجَ الطّالِبونَ إِلّا خالِدَ.» هم مستثنی (خالِدَ) و هم مستثنی منه (الطّالِبونَ) از جنس انسان و دانش‌آموز هستند.
- در مثال «قامَ النّاسُ إِلّا جَمَلاً» مستثنی منه (النّاسُ) از جنس انسان است اما مستثنی (جَمَلاً) از جنس حیوان است.
استثنای مفرغ و غیرمفرغ
علاوه‌بر تقسیم‌بندی بالا، مستثنی را می‌توان به دو نوع مُفَرَّغ و غیرمُفَرَّغ (یا تام) هم دسته‌بندی کرد. آن‌ها را در جدول زیر و با مثال معرفی کرده‌ایم.
| انواع مستثنی | تعریف | مثال |
| استثنای مُفَرَّغ | درصورتیکه مستثنی منه در جمله نیامده باشد. |
قَرَأْتُ الکُتُبَ إِلّا «اَلْجَريمَةَ وَ الْعِقابَ». (همه کتاب‌ها را خواندم، به غیر از «جنایت و مکافات».) |
| استثنای غیرمُفَرَّغ (تام) | درصورتیکه مستثنی منه در جمله حاضر باشد. |
قَرَأتُ إِلّا «اَلْجَريمَةُ وَ الْعِقابُ». (همه را به‌جز «جنایت و مکافات» خواندم.) |
در مورد استثنای مُفَرَّغ و غیرمُفَرَّغ حتماً به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:
- اگر استثنا از نوع مُفَرَّغ باشد، اعراب مستثنی در واقع، اعراب همان مستثنی منه محذوف است.
- اگر استثنا مُفَرَّغ باشد و جمله هم بهصورت منفی آمده باشد، جمله را می‌توان بهصورت مثبت و مؤکد (با استفاده از «فقط» و «تنها») ترجمه کرد. (مثل: «اَلطِّفْلُ لایَشْرَبُ إلّا الْحَلیبَ» به معنی «کودک فقط شیر می‌نوشد.»)
ادات استثنا
ادات استثنا اسم یا حرفی است که بین مستثنی و مستثنی منه قرار می‌گیرد و از وجود استثنا در جمله خبر می‌دهد. پرکاربردترین ادوات استثنا عبارتند از:
- إِلّا
- غَیْر
- سِوَی
توجه داشته باشید که از بین ادات فهرست بالا، «إِلّا» نوعی حرف است اما «غَیْر» و «سِوَی» اسم هستند. مثال‌هایی از کاربرد این ادات را در ادامه آورده‌ایم.
مثال اول ادات استثنا
در مثال زیر، ادات استثنای «إِلّا» بین مستثنی منه (کُلُّ) و مستثنی (تِلْکَ) آمده است و اسلوب استثنا را در جمله نشان می‌دهد.
أَعْرِفُ کُلُّ الضُّیوفِ إِلّا تِلْکَ الرَّجُل.
همه مهمانان را می‌شناسم، به‌جز آن مرد.
مثال دوم ادات استثنا
در مثال زیر، «غَیْرَ» نقش ادات استثنا را به عهده دارد و بین مستثنی منه (أَفْلامَ) و مستثنی (فِلْمٍ) قرار گرفته است.
أَمْسِ ما شاهَدْتُ أَفْلامَ غَیْرَ فِلْمٍ كوميدي.
دیروز فیلمی ندیدم، به غیر از فیلمی کمدی.
در مطلب زیر از مجله فرادرس، تمامی ادات استثنا و قواعد آن‌ها آموزش داده شده است.
اعراب مستثنی و مستثنی منه
در این بخش، اعراب مستثنی و مستثنی منه را با مثال بررسی می‌کنیم.
انواع اعراب مستثنی
اعراب مستثنی به نوع ادات استثنا بستگی دارد. در جدول زیر، اعراب مستثنی را در حالت‌های مختلف نشان داده‌ایم.
| حالت‌های مستثنی | اعراب | مثال |
| بعد از «إِلّا» بیاید | منصوب | حَضَرَ المُوَظَّفونَ إِلّا ماهِرَ. |
| بعد از «غَیْر» قرار بگیرد | مجرور | حَضَرَ المُوَظَّفونَ غَیْرَ رَجُلٍ. |
| بعد از «سِوَی» قرار بگیرد | مجرور | حَضَرَتِ المُوَظَّفاتُ سِوَی زَهْراءِ. |
نکته: اگر مستثنی منه از جمله حذف شده باشد، مستثنی اعراب آن را می‌گیرد. در این حالت، اعراب مستثنی به اعراب مستثنی منه محذوف بستگی دارد.
انواع اعراب مستثنی منه
مستثنی منه متناسب با نقشی که در جمله دارد، می‌تواند بهصورت مرفوع، منصوب و مجرور بیاید. در این مورد، به مثال‌های جدول زیر دقت کند.
| انواع اعراب مستثنی منه | مثال |
| مرفوع | یَعْمَلُ السّائِقونَ إلّا مُصْطَفَیٰ. |
| منصوب | البائِعُ یَبیعُ الْقُمْصانَ إلّا قَمیصاً أَسْوَد. |
| مجرور | جَلَسْتُ في کُلِّ الغُرَفِ إِلّا تِلکَ الْغُرْفَة. |
چطور همه منصوبات عربی را با فرادرس بیاموزیم؟
در زبان عربی، اعراب کلمه‌ها اهمیت زیادی دارد. تا جای که نقش‌های دستوری کلمه‌ها را براساس اعراب آن‌ها دسته‌بندی می‌کنند، مانند: دسته منصوبات، دسته مرفوعات و... . کلمه‌هایی مثل مستثنی که معمولاً منصوب هستند، در دسته منصوبات قرار می‌گیرند. البته کلمه‌هایی مانند «منادا»، «مفعول‌ها» و... نیز به همین دسته تعلق دارند. جالب اینکه برخی از مهمترین منصوبات عربی، همگی در کتاب عربی دوازدهم آموزش داده شده‌اند. برای اینکه هم منصوبات عربی را به‌خوبی یاد بگیرید و هم به‌طور کامل، قواعد کتاب عربی دوازدهم را بیاموزید، می‌توانید به فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید.
- فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس
- فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس
- فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ به همراه حل سؤالات کنکور از فرادرس
- فیلم آموزش صرف و نحو کاربردی ۳ فرادرس
در مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر نیز نکته‌های مهمی در مورد سایر قواعد زبان عربی، اصول ترجمه عربی و... بیان شده است. برای دسترسی به ده‌ها نکته کاربردی آموزشی، فقط لازم است روی لینک‌های زیر کلیک کنید.
- مجموعه فیلم‌های آموزش عربی دوره متوسطه فرادرس
- مجموعه فیلم‌های آموزش زبان عربی مقدماتی تا پیشرفته فرادرس
مثال مستثنی و مستثنی منه در عربی
در بخش‌های قبلی با کاربرد مستثنی و مستثنی منه در عربی آشنا شدید و به ساختار اسلوب استثنا پی بردید. در این بخش، برای اینکه مطالب را به‌خوبی یاد بگیرید، مثال‌هایی از استثنا را ارائه می‌کنیم و آن‌ها را با هم بررسی می‌کنیم. مستثنی و مستثنی منه در عربی یکی از مباحث اصلی کتاب عربی دوازدهم است. برای اینکه مثال‌های بیشتری را در مورد این موضوع یاد بگیرید، می‌توانید از فیلم آموزش عربی زبان قرآن ۳ رشته‌های تجربی و ریاضی فرادرس کمک بگیرید. لینک دسترسی به این فیلم آموزشی را در ادامه قرار داده‌ایم.
مثال اول
در جمله زیر از اسلوب استثنا استفاده شده است. «الطُّلّابُ» گروهی است که حکمی کلی در مورد آن بیان شده و «أَحْمَدَ» نیز فردی است که از حکم کلی خارج شده است.
یَدْرُسُ الطُّلّابُ إِلّا أَحْمَدَ.
دانش‌آموزان درس می‌خوانند، به غیر از احمد.
ارکان این استثنا را در ادامه نشان داده‌ایم:
- مستثنی منه: الطُّلّابُ
- ادات استثنا: إِلّا
- مستثنی: أَحْمَدَ
مثال دوم
در جمله زیر، اسلوب استثنا به کار رفته است. ابتدا حکمی کلی در مورد «الضُّیوفُ» مطرح شده و سپس «خالِدَ» از آن حکم خارج شده است.
ما حَضَرَ الضُّیوفُ إلّا خالِدَ.
هیچ مهمانی حاضر نشد، مگر خالد.
اجزای این استثنا و اعراب آن‌ها را در ادامه نشان داده‌ایم:
- مستثنی منه: الضُّیوفُ
- ادات استثنا: إِلّا
- مستثنی: خالِدَ
مثال سوم مستثنی و مستثنی منه در عربی
جمله زیر مثالی از کاربرد اسلوب استثنا است. در این جمله، ابتدا حکمی کلی بیان شده است، سپس در مرحله بعد، «مَصابیحَ» از این حکم جدا شده است.
لا یَبیعُ البائِعُ إلّا مَصابیحَ.
فروشنده فقط چراغ می‌فروشد.
اجزای این استثنا را در ادامه مشخص کرده‌ایم:
- مستثنی منه: محذوف
- ادات استثنا: إلّا
- مستثنی: مَصابیحَ
نکته: از آنجا که جمله منفی است و مستثنی منه هم حذف شده است، این جمله را بهصورت مثبت و با استفاده از کلمه «فقط» ترجمه کرده‌ایم.
مثال چهارم
در جمله زیر، ابتدا حکمی کلی در مورد «التَّلامِذُ» بیان شده است و سپس «الکَسولِ» از آن حکم خارج شده است.
نَجَحَ التَّلامِذُ غَیْرَ الْکَسولِ.
همه دانش‌آموزان، به غیر از دانش‌آموز بسیار تنبل موفق شدند.
اجزای این استثنا را در ادامه مشخص کرده‌ایم:
- مستثنی منه: التَّلامِذُ
- ادات استثنا: غَیْرَ
- مستثنی: الْکَسولِ
مثال پنجم
در این مثال، حکم کلی در مورد «کُلَّ» بیان شده است و در مرحله بعد، «الْبَصَلِ» از این حکم کلی خارج شده است.
طَبَختُ کُلَّ الْخَضْراواتِ سِوَی الْبَصَلِ.
همه سبزیجات را به غیر از پیاز پختم.
اجزای تشکیل‌دهنده این استثنا عبارتند از:
- مستثنی منه: کُلَّ
- ادات استثنا: سِوَی
- مستثنی: الْبَصَلِ
مثال ششم مستثنی و مستثنی منه در عربی
در مثال زیر، گروهی که حکم کلی در مورد آن صدق می‌کند، از جمله حذف شده است. «الدَّرْسَ» آن کلمهای است که از حکم کلی خارج شده است.
ما قَرَأَ إِلّا الدَّرْسَ الثّالِث.
فقط درس سوم را خواند.
این استثنا از اجزای زیر تشکیل شده است:
- مستثنی منه: محذوف
- ادات استثنا: إِلّا
- مستثنی: الدَّرْسَ
مثال هفتم
در این جمله، «الفَواکِهَ» مفعول‌به و کلمهای است که حکمی کلی در مورد آن صدق می‌کند. درحالی‌که «المِشْمِش» از این حکم خارج شده است.
أُحِبُّ الفَواکِهَ غَیرَ المِشْمِش.
همه میوه‌ها را دوست دارم، به‌جز زردآلو.
اجزای این استثنا را در ادامه مشخص کرده‌ایم:
- مستثنی منه: الفَواکِهَ
- ادات استثنا: غَیرَ
- مستثنی: المِشْمِش
مثال هشتم
در مثال زیر، حکم «نشستن روی صندلی» در مورد همه اعضای گروه «أَصْدِقاء» صدق می‌کند و فقط «عَدْنانَ» از این حکم خارج شده است.
جَلَسَ أَصْدِقائی عَلَی الکَراسيّ إِلّا عَدْنانَ.
همه دوستانم روی صندلی‌ها نشستند، مگر عدنان.
بخش‌های تشکیل‌دهنده این استثنا عبارتند از:
- مستثنی منه: أَصْدِقاء
- ادات استثنا: إِلّا
- مستثنی: عَدْنانَ
مثال نهم مستثنی و مستثنی منه در عربی
در مثال زیر، حکمی کلی در مورد گروه «أَقارِب» مطرح شده است. البته «عَمّ» از این حکم کلی خارج شده است.
زُرْتُ أَقارِبي سِوَی عَمّي.
همه خویشاوندانم را به‌جز عمویم ملاقات کردم.
اجزای سازنده این استثنا را در ادامه مشاهده میکنید:
- مستثنی منه: أَقارِب
- ادات استثنا: سِوَی
- مستثنی: عَمّ
مثال دهم
در این مثال، حکمی کلی در مورد «کُلَّ» صدق می‌کند. البته «الْمُعْجَمِ» که زیرمجموعه همین کلمه به شمار می‌آید، از آن حکم کلی خارج شده است.
لَیْلَیٰ إِشْتَرَتْ کُلَّ أَقْلامِ غَیْرَ الْمُعْجَمِ.
لیلا همه اقلام را به غیر از فرهنگ لغت خرید.
اجزای سازنده استثنای این جمله را در ادامه مشخص کرده‌ایم:
- مستثنی منه: کُلَّ
- ادات استثنا: غَیْرَ
- مستثنی: الْمُعْجَمِ
تشخیص و ترجمه مستثنی و مستثنی منه
در این بخش، نشان می‌دهیم که هرگاه در جمله با اسلوب استثنا مواجه شدید چگونه باید آن را ترجمه کنید و اصولاً چطور باید مستثنی و مستثنی منه را از یکدیگر تشخیص بدهید.
روش تشخیص مستثنی و مستثنی منه
برای اینکه بتوانید مستثنی و مستثنی منه را به‌آسانی از یکدیگر تشخیص بدهید، لازم است نکته‌های زیر را به خاطر بسپارید:
- برای تشخیص مستثنی و مستثنی منه، اول باید ادات استثنا را پیدا کنید. به یاد داشته باشید که مستثنی منه قبل از ادات استثنا می‌آید اما مستثنی بعد از ادات استثنا قرار می‌گیرد.
- مستثنی معمولاً منصوب است اما گاهی ممکن است مجرور هم باشد.
- مستثنی منه می‌تواند منصوب، مجرور یا حتی مرفوع باشد.
- مستثنی منه بر یک گروه دلالت دارد اما مستثنی بر یک یا چند مورد از آن گروه دلالت دارد.
برای اینکه کاربرد نکته‌های بالا را در تشخیص مستثنی و مستثنی منه در عربی بیاموزید، به مثال زیر توجه کنید. در این مثال، ابتدا باید ادات استثنا را پیدا کنیم. با یک نگاه سریع به کلمه‌های این جمله، به‌سرعت متوجه می‌شویم که «إِلّا» نقش ادات استثنا را به عهده دارد. در مرحله بعد، باید کلمهای را پیدا کنیم که بر معنای یک گروه از افراد یا پدیده‌ها دلالت دارد و قبل از «إِلّا» آمده است. «الکُتُب» چنین حالتی دارد و مستثنی منه جمله به شمار می‌آید. برای پیدا کردن مستثنی باید به دنبال کلمهای منصوب باشیم که بعد از «إِلّا» قرار دارد. «کَتاباً» دقیقاً چنین حالتی دارد.
وَجَدتُ الکُتُبَ في الْمَکْتَبَةِ إِلّا کِتاباً تاریخيّاً.
همه کتاب‌ها را به‌جز کتابی تاریخی، در کتاب‌خانه پیدا کردم.
روش ترجمه مستثنی و مستثنی منه در عربی
برای ترجمه مستثنی و مستثنی منه یا به‌طور کلی ترجمه استثنا، به نکته‌های زیر دقت کنید:
- اگر جمله منفی باشد و مستثنی منه از جمله حذف شده باشد، می‌توانیم جمله را بهصورت مثبت و همراه با کلمه‌های «فقط» یا «تنها» ترجمه کنیم.
- توجه داشته باشید که اگر جمله منفی باشد اما مستثنی منه حذف نشده باشد، دیگر نمی‌توانیم از روش بالا استفاده کنیم.
- برای ترجمه ادات استثنا از این کلمه‌ها استفاده می‌شود: به‌جز، به غیر از، مگر و... .
در ادامه، مثال‌هایی از روش ترجمه استثنا را آورده‌ایم. همان‌طور که ملاحظه میکنید، در مثال اول، چون جمله بهصورت مثبت آمده و مستثنی منه هم در آن حضور دارد، امکان ترجمه جمله را بهصورت مثبت و مؤکد نداشته‌ایم. برعکس، در مثال دوم، ازآنجایی‌که جمله بهصورت منفی آمده است و مستثنی منه نیز حذف شده است، جمله را بهصورت مثبت و مؤکد، همین‌طور همراه با کلمه «فقط» ترجمه کرده‌ایم.
مثال اول: فَتَحتُ النَّوافِذَ إِلا نافِذَةَ غُرْفَتي.
همه پنجره‌ها را به غیر از پنجره اتاقم باز کردم.
مثال دوم: ما فَتَحتُ إِلا نافِذَةَ غُرْفَتي.
فقط پنجره اتاقم را باز کردم.
سؤالات متداول
با خواندن بخش‌های قبلی، مهمترین نکته‌ها را در مورد مستثنی و مستثنی منه در عربی یاد گرفتید. در این بخش، با سؤالات متداول در مورد این مبحث آشنا می‌شوید و نکته‌های تکمیلی را نیز می‌آموزید.
مستثنی در عربی چیست؟
به کلمهای که بعد از ادات استثنا می‌آید و از حکم کلی جمله خارج می‌شود، «مستثنی» می‌گویند. این کلمه معمولاً منصوب است.
مستثنی منه چیست؟
به گروهی از افراد، اشیاء یا پدیده‌هایی که حکم کلی در مورد آن‌ها بیان می‌شود، «مستثنی منه» می‌گویند. مستثنی منه قبل از ادات استثنا می‌آید.
مستثنی متصل و منقطع چیست؟
به مستثنی‌ای که هم‌جنس با مستثنی منه باشد، «مستثنی متصل» گفته می‌شود. چنانچه مستثنی با مستثنی منه هم‌جنس نباشد، «منقطع» نامیده می‌شود.
تمرین مستثنی و مستثنی منه در عربی
برای اینکه قواعد عربی را به‌خوبی یاد بگیرید، راهی ندارید جز اینکه آن‌ها را بارها تمرین و تکرار کنید. به همین علت، در این بخش، تمرین‌هایی را بهصورت چهارگزینه‌ای و در مورد مستثنی و مستثنی منه در عربی ارائه کرده‌ایم. برای جواب دادن به هر سؤال، فقط لازم است روی یکی از گزینه‌ها کلیک کنید. بعد از جواب دادن به هریک از سؤال‌ها می‌توانید با کلیک روی گزینه «مشاهده پاسخ صحیح»، جواب درست آن را ببینید.
برخی از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی هم هستند که با کلیک روی گزینه «پاسخ تشریحی» آن‌ها را مشاهده خواهید کرد. بعد از اینکه به همه سؤال‌ها پاسخ دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایی را که در این آزمون کسب کرده‌اید، مشاهده خواهید کرد.
۱- مستثنی را در جمله زیر مشخص کنید.
«قَدُ سافَرْتُ إِلی البُلْدانِ غَیْرَ تونُس.»
البُلْدانِ
غَیْرَ
تونُس
سافَرْتُ
اجزای این استثنا را در ادامه نشان داده‌ایم:
- البُلْدانِ: مستثنی منه
- غَیْرَ: ادات استثنا
- تونُس: مستثنی
۲- کدام کلمه در جمله زیر، نقش مستثنی منه را به عهده دارد؟
توجَدُ الْحَیَواناتُ في الغابَةِ إلّا القِطَّةَ.
الْحَیَواناتُ
الغابَةُ
إلّا
القِطَّةَ
۳- کدام گزینه در مورد مستثنی و مستثنی منه در عربی نادرست است؟
مستثنی منه قبل از ادات استثنا می‌آید اما مستثنی بعد از آن قرار می‌گیرد.
مستثنی منه منصوب است اما مستثنی هر اعرابی می‌تواند داشته باشد.
حکم کلی در مورد مستثنی منه صدق می‌کند، درحالی‌که مستثنی از حکم خارج می‌شود.
مستثنی منه ممکن است از جمله حذف شود اما مستثنی از جمله حذف نمی‌شود.
در واقع، مستثنی معمولاً منصوب است اما مستثنی منه می‌تواند هر اعرابی داشته باشد.
۴- اعراب مستثنی را در جمله زیر مشخص کنید.
کان المَلابِس غالیةٌ غَیْرَ الفُستان.
منصوب
مرفوع
مجرور
مجزوم
«الفُستان» مستثنی جمله است و بعد از «غَیْر» آمده است. بنابراین، اعراب آن «مجرور» است.
۵- کدام گزینه در مورد جمله زیر درست است؟
هُوَ یَشْرَبُ عَصائِر إِلّا عَصیرَ الْعِنَبِ.
«عَصائِر» مستثنی جمله است.
«الْعِنَبِ» مستثنی منه جمله است.
«عَصیرَ» نقش مستثنی جمله را به عهده دارد.
در این جمله، مستثنی منه حذف شده است.
۶- مستثنی منه را در جمله زیر مشخص کنید.
قَدْ قَطَفتُ الفَواکِهَ إلّا التُّفاحَ.
الفَواکِهَ
التُّفاحَ
إلّا
قَطَفتُ
۷- کدام گزینه در مورد استثنای جمله زیر درست است؟
اَلْأَطْفالُ ناموا سِوَی طاهِر.
استثنای مفرّغ است.
نوعی استثنای تام به شمار می‌آید.
استثنای غیرمتصل است.
مستثنی منه آن از جمله حذف شده است.
۸- جمله زیر چگونه ترجمه می‌شود؟
ما تَکَلَّمَ إِلّا رَجُلاً.
فقط مردی سخن گفت.
هیچ مردی سخن نگفت.
همه مردها سخن گفتند، جز یک مرد.
فقط یک مرد سخن می‌گوید.
۹- همه گزینه‌ها در مورد مستثنی و مستثنی منه درست هستند، به‌جز...
گاهی اعراب مستثنی به مستثنی منه محذوف بستگی دارد.
گاهی اعراب مستثنی به ادات استثنا بستگی دارد.
مستثنی منه همیشه منصوب است.
مستثنی ممکن است مجرور باشد.
۱۰- نقش کلمه «خُبزاً» در جمله زیر چیست؟
في الثَّلّاجَةِ ما یوجَدُ إلّا خُبزاً.
مستثنی منه
مستثنی
مفعول‌به
حال
جدول خلاصه مستثنی و مستثنی منه در عربی
در این مطلب از مجله فرادرس، مستثنی و مستثنی منه در عربی را بررسی کردیم. همچنین ساختار استثنا و نکته‌های آن را توضیح دادیم. خلاصه‌ای مهمترین نکته‌های این مطلب را می‌توانید در جدول زیر مطالعه کنید.
| اجزای استثنا ↓ | |
| مستثنی منه + ادات استثنا + مستثنی | |
| ویژگی‌های مستثنی ↓ | |
| دلالت بر کسی یا چیزی که از حکم خارج شده است. | بعد از ادات استثنا |
| منصوب | عدم امکان حذف |
| ویژگی‌های مستثنی منه ↓ | |
| دلالت بر گروه | قبل از ادات استثنا |
| اعراب متفاوت | امکان حذف |
| ادات استثنا ↓ | |
| إِلّا، غَیْر، سِوی | |
| انواع استثنا ↓ | |
| متصل یا منقطع | مفرغ و غیرمفرغ |
