ماضی مستمر چیست؟ – توضیح به زبان ساده با مثال و تمرین
ماضی مستمر یا ملموس فعلی است که از ترکیب «بن کمکی «داشت» + شناسه + می + بن ماضی فعل اصلی + شناسه» ساخته میشود و در حال انجام بودن کاری همزمان با کار دیگر یا در شرف انجام بودن کاری را در زمان گذشته نشان میدهد. برای مثال، «داشتند میرسیدند» در جمله «خواهر و برادرم داشتند میرسیدند.» فعل ماضی مستمر است. در این مطلب از مجله فرادرس یاد میگیریم ماضی مستمر چیست و فرمول ماضی مستمر و کاربرد آن را با مثال توضیح میدهیم. روش مجهول کردن و منفی کردن این فعل فارسی را نیز بیان میکنیم. همچنین فرق ماضی مستمر و استمراری را با مثالهای مختلف بررسی میکنیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای طرح کردهایم که با استفاده از آنها میزان یادگیری خود را بسنجید.
ماضی مستمر چیست؟
ماضی مستمر یا ملموس فعلی است که با فرمول «ماضی ساده از «داشتن» + ماضی استمراری از بن فعل اصلی» ساخته میشود و در شرف وقوع بودن انجام کاری در زمان گذشته یا در حال وقوع بودن انجام کاری همزمان با انجام عملی دیگر را نشان میدهد. برای مثال، فعل جمله «داشتم به خانه برمیگشتم.»، ماضی مستمر است. نکته مورد توجه در این فعل این است که هم فعل کمکی و هم بخش اصلی فعل ماضی مستمر، صرف میشوند.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری فعل ماضی مستمر، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
فرمول ماضی مستمر
فرمول ماضی مستمر، «صرف فعل ماضی ساده از بن «داشت» + می + صرف ماضی ساده از بن اصلی فعل» است. در کادر زیر، حالت سادهتر ساختار این فعل را آوردهایم.
بن کمکی «داشت» + شناسه + می + بن ماضی فعل اصلی + شناسه
مثال ماضی مستمر
در جدول زیر، چند جمله با فعل ماضی مستمر را آوردهایم تا با ساختار و مفهوم این فعل، بیشتر آشنا شوید.
مثال | فعل ماضی مستمر |
او داشت میرفت. | داشت + می + رفت |
من و تو داشتیم به خانه میرسیدیم. | داشت + ـیم + می + رسید + ـیم |
آنها داشتند صحبت میکردند. | داشت + -َند + صحبت + می + کرد + -َند |
من هم داشتم همین را میگفتم. | داشت + -َم + می + گفت + -َم |
داشتی میآمدی؟ | داشت + ی + می + آمد + ی |
داشتید کجا میرفتید؟ | داشت + ـید + می + رفت + ـید |
نکته: مانند مثالهای موجود در ردیف دوم، چهارم و ششم جدول بالا، ممکن است بخش کمکی موجود در ساختار فعل ماضی مستمر، یعنی فعل ساختهشده از مصدر «داشتن»، از بخش اصلی فعل فاصله بگیرد. این موضوع، هیچ اشکالی در ساختار این فعل به وجود نمیآورد.
صرف فعل ماضی ملموس
در جدول زیر، فعل ماضی مستمر از مصدر «گفتن» را برای شش صیغه فعل فارسی صرف کردهایم. مصدر این فعل، «گفتن» است.
شخص و شمار | صرف فعل ماضی مستمر |
اول شخص مفرد | داشتم میگفتم |
دوم شخص مفرد | داشتی میگفتی |
سوم شخص مفرد | داشت میگفت |
اول شخص جمع | داشتیم میگفتیم |
دوم شخص جمع | داشتید میگفتید |
سوم شخص جمع | داشتند میگفتند |
تا اینجا بررسی کردیم ماضی مستمر چیست و ساختار و صرف این فعل را توضیح دادیم. در ادامه، کاربردهای این فعل و تفاوت آن با ماضی استمراری را بررسی میکنیم.
کاربرد ماضی مستمر
کاربرد فعل ماضی مستمر، بیان در شرف اتفاق بودن کاری در زمان گذشته یا در حال اتفاق افتادن کاری در زمان گذشته همزمان با وقوع کاری دیگر است. در این بخش، کاربردهای این فعل را با مثال توضیح میدهیم.
- در شرف وقوع بودن انجام کاری
- در حال وقوع بودن کاری همزمان با وقوع کاری دیگر
در ادامه این دو کاربرد را با مثال بررسی کردهایم. پیش از آن میتوانید با تماشای فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس، با ماضی مستمر و دیگر فعلهای ماضی و مضارع آشنا شوید. فیلم این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
در شرف وقوع بودن کاری
از فعل ماضی مستمر برای بیان در شرف وقوع بودن کاری در گذشته استفاده میکنیم. یعنی بیان میکنیم که در زمان گذشته، انجام کاری، بسیار نزدیک به وقوع بوده است. در کادر زیر، نمونهای از این کاربرد ماضی مستمر را آوردهایم.
داشتم برای مسافرت آماده میشدم.
در مثال بالا، عمل «آماده شدن» هنوز انجام نشده اما بسیار نزدیک به وقوع است.
در حال وقوع بودن کاری همزمان با کاری دیگر
ممکن است از فعل ماضی مستمر برای بیان انجام کاری در زمان گذشته همراه با وقوع کاری دیگر، استفاده کنیم. در کادر پایین، مثالی از این کاربرد فعل ماضی مستمر را آوردهایم.
داشتیم میرفتیم که سارا به خانه رسید.
در مثال بالا، عمل «رفتن» همزمان با وقوع عمل «رسیدن» در حال انجام بوده است.
تا اینجا دانستیم ماضی مستمر چیست و ساختار، کاربرد و صرف آن را با مثال بررسی کردیم. در ادامه مطلب، فرق ماضی مستمر و استمراری و روش منفی کردن و مجهول کردن ماضی مستمر را توضیح میدهیم.
یادگیری انواع فعل ماضی با فرادرس
تا اینجا یاد گرفتیم ماضی مستمر چیست و ساختار و کاربردهای آن را با مثال بررسی کردیم. این فعل، یکی از انواع فعلهای ماضی است و انواع دیگری چون ماضی ساده، استمراری، بعید، ابعد و... نیز وجود دارند که هرکدام از آنها، ساختار و کاربرد مخصوص به خود را دارا هستند. پس برای یادگیری درست ماضی مستمر و تشخیص درست آن، باید با دیگر انواع فعل، خصوصاً انواع فعل ماضی و کاربرد و ساختار آنها آشنا شویم. به همین دلیل در این بخش، برخی از فیلمهای آموزشی فرادرس را آوردهایم که در یادگیری فعل، کاربردی هستند.
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه نهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان صرف فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس
- فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه دهم فرادرس
- فیلم آموزش رایگان روش مجهولسازی فعل فارسی در فرادرس
- فیلم آموزش رایگان بن فعل ماضی و مضارع در فرادرس
همچنین برای یادگیری تمام فعلها و تمام مباحث درس ادبیات در دوره متوسطه، میتوانید از مجموعه آموزش زیر استفاده کنید.
فرق ماضی مستمر و استمراری
فعل ماضی استمراری یکی از انواع فعل ماضی است که انجام عملی در زمان گذشته را همراه با استمرار و پیوستگی نشان میدهد و از ساختار «می + بن ماضی + شناسه» ساخته میشود. فرق ماضی مستمر و استمراری، هم در ساختار و هم در کاربرد است. در این بخش، ابتدا این دو فعل را در یک جدول با هم مقایسه میکنیم و سپس فعل ماضی استمراری را با مثال و از نظر ساختار و کاربرد معرفی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری فعل ماضی استمراری، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هشتم فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
جدول تفاوت ماضی مستمر و استمراری
در جدول زیر، تفاوت ساختاری و محتوایی فعل ماضی مستمر و استمراری را آوردهایم.
ماضی مستمر | ماضی استمراری |
داشت + شناسه + می + بن اصلی + شناسه | می + بن + شناسه |
در شرف وقوع بودن انجام کاری یا انجام کاری همزمان با وقوع عملی دیگر | انجام کاری در زمان گذشته به طور پیوسته |
داشتم مینوشتم | مینوشتم |
ساختار و کاربرد ماضی استمراری
در این بخش، ساخت و کاربرد ماضی استمراری را با مثال توضیح میدهیم.
مثال ۱
در کادر زیر، یک جمله دارای فعل ماضی استمراری را آوردهایم و ساختار و کاربرد آن را توضیح دادهایم.
لباسهایم را متناسب با فصل میخریدم.
ساختار | کاربرد |
می + خرید + -َم | انجام عمل «خریدن» به طور پیوسته در زمان گذشته |
مثال ۲
در کادر زیر نیز مثالی دیگر از جملههای دارای فعل ماضی استمراری را آوردهایم. ساختار و کاربرد آن را در جدول پایین توضیح دادهایم.
داستانهای جالبی از شاهنامه را میشنیدند.
ساختار | کاربرد |
می + شنید + -َند | انجام عمل «شنیدن» در زمان گذشته و به صورت پیوسته |
در مطلب زیر از مجله فرادرس، فعل ماضی استمراری را با مثالهای متنوع بررسی کردهایم. با مطالعه آن میتوانید ساختار و کاربرد این فعل را بهتر درک کنید.
منفی کردن ماضی مستمر
حالت منفی ساختار خود ماضی مستمر، در زبان فارسی کاربردی ندارد و برای منفی کردن آن باید از ساختار فعل ماضی استمرای منفی استفاده کنیم. برای مثال اگر بخواهیم فعل «داشتیم میرفتیم» را منفی کنیم، باید «نَـ» منفیساز را یا به بخش اصلی یا به بخش فرعی فعل اضافه کنیم و به ساختارهای «نداشتیم میرفتیم» و «داشتیم نمیرفتیم» میرسیم که هیچکدام از آنها در زبان فارسی کاربردی نیستند. در ادامه، روش منفی کردن این فعل و صرف آن را آوردهایم.
جدول مراحل منفی کردن ماضی مستمر
در جدول زیر، مراحل منفی کردن ماضی مستمر را با مثال توضیح دادهایم.
آنها داشتند غذایشان را میخوردند.
مراحل | در مثال |
۱. حذف فعل کمکی ساختهشده از مصدر «داشتن» | آنها غذایشان را میخوردند. |
۲. اضافه کردن «نـ» به ابتدای بخش اصلی فعل (می + بن + شناسه) | آن ها غذایشان را نمیخوردند. |
صرف فعل ماضی ملموس منفی
در جدول زیر، ماضی مستمر منفی را برای مصدر «پختن» صرف کردهایم.
ماضی مستمر مثبت | ماضی مستمر منفی |
داشتم میپختم | نمیپختم |
داشتی میپختی | نمیپختی |
داشت میپخت | نمیپخت |
داشتیم میپختیم | نمیپختیم |
داشتید میپختید | نمیپختید |
داشتند میپختند | نمیپختند |
تا اینجا یاد گرفتیم ماضی مستمر چیست و روش منفی کردن آن را نیز توضیح دادیم. در ادامه، به بررسی روش مجهول کردن این فعل میپردازیم.
مجهول کردن ماضی مستمر
اگر نتوانیم شخص و شمارِ انجامدهنده یک فعل را از روی خود فعل تشخیص دهیم، یعنی آن فعل، در حالت مجهول صرف شده است. برای مثال، فعل «من سؤالم را پرسیدم.» فعلی معلوم است و فعل جمله «سؤالم پرسیده شد.»، فعلی مجهول است. میتوانیم هر فعل گذرا به مفعول را در حالت مجهول صرف کنیم. فعل ماضی مستمر نیز با ساختار خاصی قابل صرف است. در این بخش، ساختار ماضی مستمر مجهول و روش مجهول کردن جمله دارای این فعل را با مثال بررسی میکنیم.
پیشنهاد میکنیم برای یادگیری روش مجهول کردن فعلهای مختلف، فیلم آموزش رایگان چگونگی مجهول کردن فعل فارسی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آوردهایم.
ساختار ماضی مستمر مجهول
برای ساخت ماضی مستمر مجهول، کافی است از ساختار موجود در کادر زیر استفاده کنیم. باید دقت کنید که فقط فعلهای گذرا به مفعول، قابلیت تبدیل شدن به حالت مجهول را دارند.
بن کمکی «داشت» + شناسه + صفت مفعولی از فعل اصلی (بن ماضی + ـه) + می + بن کمکی «شد» + شناسه
مراحل مجهول کردن جمله دارای فعل ماضی مستمر
در جدول زیر، مراحل مجهول کردن جمله زیر را توضیح دادهایم.
من داشتم کتابهای شعر را میخواندم.
مراحل | مثال |
۱. حذف فاعل جمله | داشتم کتابهای شعر را میخواندم. |
۲. قرار دادن مفعول جمله به جای فاعل | کتابهای شعر را داشتم میخواندم. |
۳. ساخت فعل کمکی «داشت + شناسه متناسب با مفعول» | داشتند |
۴. ساخت صفت مفعولی از بن اصلی فعل (بن ماضی + ه) | میخواندم -> خواند-> خوانده |
۵. ساخت فعل کمکی «میشد + شناسه متناسب با مفعول» | میشدند |
۶. مفعول + مرحله ۳ + مرحله ۴ + مرحله ۵ | کتابهای شعر داشتند خوانده میشدند. |
صرف فعل مجهول ماضی مستمر
در جدول زیر، حالت مجهول فعل ماضی مستمر را برای شش صیغه شخص و شمار فعل فارسی صرف کردهایم.
ماضی مستمر معلوم | ماضی مستمر مجهول |
بچهها داشتند من را میدیدند. | من داشتم دیده میشدم. |
بچهها داشتند تو را میدیدند. | تو داشتی دیده میشدی. |
بچهها داشتند او را میدیدند. | او داشت دیده میشد. |
بچهها داشتند ما را میدیدند. | ما داشتیم دیده میشدیم. |
بچهها داشتند شما را میدیدند. | شما داشتید دیده میشدید. |
بچهها داشتند آنها را میدیدند. | آنها داشتند دیده میشدند. |
نمونه سؤال ماضی مستمر
حالا که یاد گرفتیم ماضی مستمر چیست و آن را با مثال بررسی کردیم، میتوانید در آزمون زیر شرکت کنید. برای انجام این تمرین، کافی است گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید. سپس روی گزینه «مشاهده جواب» کلیک کنید تا پاسخ درست را مشاهده کنید. برای مطالعه پرسشهای دارای توضیح تشریحی نیز، کافی است همین مراحل را انجام دهید. با ثبت هر پاسخ درست، یک امتیاز دریافت میکنید و امتیاز نهایی خود را در پایان آزمون یعنی بعد از ثبت پاسخ همه پرسشها و با کلیک روی گزینه «دریافت جواب آزمون»، مشاهده خواهید کرد.
۱. ساختار فعل ماضی مستمر در کدام گزینه وجود دارد؟
بن مضارع از مصدر «داشتن» + شناسه + صرف فعل ماضی استمراری از بن فعل اصلی
دار + شناسه + می + بن ماضی فعل اصلی + شناسه
داشت + شناسه + می + بن ماضی فعل اصلی + شناسه
داشت + شناسه + بن ماضی فعل اصلی + شناسه
۲. در کدام گزینه فعل ماضی مستمر وجود دارد؟
من این کتاب را بسیار بادقت خواندهام.
من هم داشتم همین موضوع را به تو توضیح میدادم.
داریم برای یک سفر یکروزه آماده میشویم.
یکی از دانشجویان، این درس را برای شما ارائه میدهد.
فعلهای موجود در گزینههای این سؤال را در فهرست زیر آوردهایم و زمان آنها را مشخص کردهایم.
- گزینه اول: خواندهام (ماضی نقلی)
- گزینه دوم: داشتم توضیح میدادم (ماضی مستمر)
- گزینه سوم: داریم آماده میشویم (مضارع مستمر)
- گزینه چهارم: ارائه میدهد (مضارع اخباری)
۳. در کدام گزینه کاربرد ماضی مستمر را آوردهایم؟
انجام عملی در زمان گذشته بهطور پیوسته و مستمر
انجام عملی در زمان گذشته همزمان با وقوع عملی دیگر
انجام عملی در زمان گذشته بهطور پیوسته / وقوع فعلی در زمان گذشته با استمرار
انجام عملی در زمان گذشته همزمان با وقوع فعلی دیگر / در شرف وقوع بودن انجام کاری در زمان گذشته
۴. کدام گزینه درباره فرق ماضی مستمر با ماضی استمراری درست است؟
فقط ساختار این دو فعل با هم تفاوت میکند و از نظر محتوا تفاوتی ندارند.
ساختار فعل ماضی استمراری «بن ماضی + شناسه» است و با ساختار فعل ماضی مستمر تفاوت دارد.
فعل ماضی استمراری برای بیان انجام کاری در گذشته همراه با استمرار و پیوستگی به کار میرود.
کاربرد و محتوای این دو نوع فعل، مشابه است و فقط در ساختار با هم تفاوت دارند.
۵. در کدام گزینه، حالت درست فعل ماضی مستمر منفی، وجود دارد؟
ما داشتیم حرفهای او را میشنیدیم. / ما داشتیم حرفهای او را نمیشنیدیم.
شما داشتید درباره چه چیزی صحبت میکردید؟ / شما درباره چه چیزی صحبت نمیکردید؟
من داشتم فیلم سینمایی میدیدم. / من نداشتم فیلم سینمایی میدیدم.
سارا داشت کتابش را مینوشت. / سارا دارد کتابش را نمینویسد.
۶. در کدام گزینه فعل ماضی استمراری وجود دارد؟
امروز به موزه ایران باستان میرویم.
همین امروز کتابم را میخواندم.
دیروز داشتم به دانشآموزانم درس میدادم.
شما هم دارید این صدا را میشنوید؟
۷. فعل موجود در کدام گزینه، فعل ماضی مستمر مجهول است؟
آن بچهها داشتند در ورزشگاه، بازی میکردند.
داشتم میوههای یخچال را میشستم.
کتابهای درسی در دوران امتحانات داشتند بیشتر خوانده میشدند.
داستانهای شاهنامه دارند صوتی میشوند.
۸. نوع فعل این جمله و تعداد فعلهای کمکی موجود در ساختار آن در کدام گزینه آمده است؟
این کتاب داشت نوشته میشد.
ماضی مستمر / یک فعل کمکی
ماضی مستمر مجهول / دو فعل کمکی
ماضی استمراری مجهول / دو فعل کمکی
ماضی بعید مجهول / دو فعل کمکی
۹. فعل کدام گزینه، ماضی مستمر نیست؟
به چه دلیلی داشتی با معلم ورزش بحث میکردی؟
تو همین کتاب را پنج سال پیش هم داشتی؟
تو داشتی آن آهنگ قدیمی را برایم میخواندی.
دوستانت داشتند از کدام جاده میآمدند؟
۱۰. کدام گزینه درباره فعل ماضی مستمر نادرست است؟
در ساختار این فعل، یک فعل کمکی وجود دارد که همیشه متناسب با فاعل جمله، صرف میشود.
این فعل همیشه به انجام کاری در زمان گذشته دلالت میکند و نمیتواند برای بیان انجام کاری در زمان حال یا آینده به کار برود.
برای صرف این فعل، کافی است فقط فعل کمکی آن را متناسب با نهاد و فاعل جمله، صرف کنیم.
ماضی استمراری یکی دیگر از انواع فعل ماضی است و با ماضی مستمر تفاوت دارد.
جدول خلاصه نکات ماضی ملموس
در این مطلب از مجله فرادرس یاد گرفتیم ماضی مستمر چیست و فرمول ماضی مستمر و کاربرد آن را با مثال توضیح دادیم. همچنین فرق ماضی مستمر و استمراری را با مثال بررسی کردیم. در انتهای مطلب نیز پرسشهایی چهارگزینهای قرار دادیم که با پاسخ دادن به آنها میزان یادگیری خود را ارزیابی کنید. در جدول زیر، مهمترین نکتههای بیان شده در این مطلب را به صورت خلاصه آوردهایم. اما برای یادگیری کامل مبحث فعل ماضی مستمر، حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.
۱. ساختار ماضی مستمر | داشت + شناسه + می + بن ماضی + شناسه |
۲. کاربرد ماضی مستمر | در شرف وقوع بودن انجام کاری در گذشته / انجام کاری همزمان با وقوع عملی دیگر در گذشته |
۳. ماضی مستمر منفی | ماضی استمراری منفی: تبدیل «داشتی میبردی» به «نمیبردی» |
۴. ماضی مستمر مجهول | داشت + شناسه متناسب با مفعول + صفت مفعولی از فعل اصلی + میشد + شناسه متناسب با مفعول |