فعل مدح و ذم در عربی – به زبان ساده + افعال رایج و اسلوب

در زبان عربی، برای تحسین یا نکوهش شخصی یا چیزی از فعل‌‌های مدح و ذم استفاده می‌شود. فعل‌های مدح و ذم عبارتند از: «نِعْمَ»، «بِئْسَ»، «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا». به‌عنوان مثال در جمله «بِئْسَ الْقولُ اَلْکِذْبُ» (دروغ بد سخنی است.) برای نکوهش «دروغگویی» از فعل ذم «بِئْسَ» استفاده شده است. در ادامه این مطلب از مجله فرادرس، انواع فعل مدح و ذم در عربی را با مثال بررسی می‌کنیم، خلاصه‌ای از اسلوب مدح و ذم را ارائه می‌کنیم و در نهایت، تمرین‌هایی را برای یادگیری بهتر این مبحث در اختیار مخاطبان می‌گذاریم.

فعل مدح و ذم در عربی

به فعل‌هایی که برای ستایش یا نکوهش فرد یا پدیده‌ای به کار می‌روند، «افعال مدح و ذم» گفته می‌شود. فعل‌های مدح و ذم عبارتند از:

• نِعْمَ
• بِئْسَ
• حَبَّذا
• لا حَبَّذا

نوع فعل‌های مدح و ذم و معنای آن‌ها را در جدول زیر به‌طور خلاصه نشان داده‌ایم. در ستون آخر، معنای این فعل‌ها مشخص شده است.

در مورد فعل‌های مدح و ذم، نکته‌های زیر را به خاطر داشته باشید:

• «نعم» و «بئس» فعل‌های جامد هستند. یعنی همیشه به همین شکل می‌آیند و حالت مثنی یا جمع ندارند.
• «نعم» و «بئس» ممکن است با علامت تأنیث بیایند. (نِعْمَ ← نِعْمَتْ / بِئْسَ ← بِئْسَتْ)
• «حَبَّذا» از دو بخش «حَبَّ» (فعل ماضی) و «ذا» (اسم اشاره) تشکیل می‌شود.
• «لا حَبَّذا» شامل سه بخش «لا» (حرف نفی)، «حَبَّ» (فعل ماضی) و «ذا» (اسم اشاره) است.
• «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا» فعل‌های ماضی جامد هستند. همیشه به همین صورت می‌آیند و حالت مثنی یا جمع ندارند.
• در برخی از منابع، «ساءَ» هم به‌عنوان فعل ذم معرفی شده است.
• فعل‌های مدح و ذم معمولاً با «فاعل» و «مخصوص به مدح یا ذم» مرفوع می‌آیند.

با کلیک روی لینک زیر و مشاهده فیلم آموزش قواعد عربی نحو ۴ فرادرس می‌توانید مبحث فعل‌های مدح و ذم را با مثال‌های بیشتر و نکته‌های تکمیلی بیاموزید.

اسلوب مدح و ذم در عربی

اسلوب مدح و ذم با استفاده از فعل‌های مدح و ذم ساخته می‌شود و کاربرد آن ستایش یا نکوهش فرد یا پدیده خاصی است. ازآنجایی‌که هسته اصلی اسلوب مدح و ذم، همان افعال مدح و ذم هستند، بخشی از مطلب حاضر را به بررسی این اسلوب اختصاص داده‌ایم. در ادامه، با اجزای اسلوب مدح و ذم و قواعد آن‌ها بیشتر آشنا می‌شوید.

ساختار اسلوب مدح و ذم

اسلوب مدح و ذم از اجزای زیر تشکیل می‌شود:

همان‌طور که در کادر بالا مشاهده می‌کنید، اسلوب ذم و مدح از سه بخش «فعل»، «فاعل» و «مخصوص به مدح یا ذم» تشکیل می‌شود. در این مطلب، افعال مدح و ذم را با مثال و تمرین آموزش می‌‌دهیم. به همین علت، در این بخش، از توضیح فعل‌های مدح و ذم صرف نظر می‌کنیم و صرفاً به بررسی فاعل و مخصوص به مدح یا ذم می‌پردازیم.

البته برای آشنایی بیشتر با فعل‌های مدح و ذم و انواع آن‌ها توصیه می‌کنیم به فیلم آموزش قواعد زبان عربی نحو ۴ فرادرس مراجعه کنید.

فیلم آموزش قواعد زبان عربی – نحو ۴ + مثال‌های کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

قواعد فاعل فعل مدح و ذم

قواعد فاعل مدح و ذم برای فعل‌های «نِعْمَ و بِئْسَ» با فعل‌های «حَبَّذا و لا حَبَّذا» متفاوت است. به همین علت، قواعد این مبحث را می‌توانیم در دو دسته زیر قرار بدهیم:

• قواعد فاعل نِعْمَ و بِئْسَ
• قواعد فاعل حَبَّذا و لا حَبَّذا

در بخش‌های بعدی، این قواعد را با مثال بررسی می‌کنیم.

قواعد فاعل نِعْمَ و بِئْسَ

در زبان عربی، انواع فاعل فعل‌های «نِعْمَ» و «بِئْسَ» به چهار دسته زیر تقسیم می‌شوند:

قواعد فاعل حَبَّذا و لا حَبَّذا

در مورد فاعل فعل‌های «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا» به نکته‌های زیر دقت کنید:

• فاعل «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا» همیشه اسم اشاره «ذا» است که در انتهای آن‌ها قرار دارد.
• اعراب فاعل این فعل‌ها همیشه «محلّاً مرفوع» است.

نکته‌های بالا را با توجه به مثال زیر بهتر می‌آموزید.

نقش هریک از اجزای این جمله را در ادامه نشان داده‌ایم:

• حَبَّ: فعل مدح
• ذا: فاعل فعل مدح
• الطّالِبُ: مخصوص به مدح
• الْنَشیطُ: صفت «الطّالِبُ»

قواعد مخصوص به مدح و ذم

همان‌طور که فاعل فعل‌های مدح و ذم با یکدیگر متفاوت هستند، قواعد مخصوص به مدح و ذم آن‌ها نیز با یکدیگر فرق دارند. به همین علت، آن‌ها را در دو بخش زیر آموزش می‌دهیم:

• قواعد مخصوص به فعل‌های نِعْمَ و بِئْسَ
• قواعد مخصوص به فعل‌های حَبَّذا و لا حَبَّذا

با دقت به بخش‌های بعدی، این قواعد را به‌طور کامل می‌آموزید.

قواعد مخصوص به فعل‌های نِعْمَ و بِئْسَ

در مورد قواعد مخصوص به فعل‌های «نِعْمَ» و «بِئْسَ» به نکته‌های زیر دقت کنید:

• مخصوص به مدح و ذم معمولاً بعد از فعل‌های مدح و ذم «نِعْمَ» و «بِئْسَ» و همین‌طور بعد از فاعل آن‌ها می‌آید.
• گاهی ممکن است مخصوص به مدح و ذم بر فعل و فاعل جمله مقدّم شود و قبل از آن‌ها قرار بگیرد. (مثال: الكتابُ نعْمَ الصَّديقُ.)
• گاهی ممکن است مخصوص به مدح و ذم از جمله حذف شود. (مثال: نِعْمَ العالِمُ.)

قواعد مخصوص به فعل‌های حَبَّذا و لا حَبَّذا

برای تشخیص مخصوص به مدح یا ذم فعل‌های «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا»، به نکته‌های زیر توجه داشته باشید:

• مخصوص به مدح و ذم معمولاً بعد از فعل‌های «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا» می‌‌آید.
• گاهی ممکن است قبل یا بعد از مخصوص فعل‌ «حَبَّذا»، تمییز قرار بگیرد. (مثال: حَبَّذا الْجُنْديُّ رَجُلاً.)
• گاهی نیز ممکن است قبل یا بعد از مخصوص فعل‌ «حَبَّذا»، «حال» بیاید. (مثال: حَبَّذا رَفَعَت سائِقاً.)

تدریس فعل های عربی در فیلم های آموزشی فرادرس

در زبان عربی، فعل مرکز ثقل جمله است. از این جهت، بخش گسترده‌ای از کتاب‌های درسی عربی یا کتاب‌های صرف و نحو در مورد فعل‌ها و انواع آن‌ها نوشته شده است. در این کتاب، فعل‌ها را بر اساس معیارهای گوناگون دسته‌بندی کرده‌اند. به‌طور مثال، از نظر زمان دستوری می‌توان آن‌ها را در سه دسته «ماضی»، «مضارع» و «مستقبل» قرار داد.

در این مطلب با یکی از مهم‌‌ترین انواع فعل‌های عربی آشنا شدید. در صورتی که بخواهید انواع دیگر فعل‌های عربی را هم بشناسید و به قواعد آن‌ها پی ببرید، توصیه می‌کنیم از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.

• فیلم آموزش عربی پایه هفتم فرادرس
• فیلم آموزش عربی پایه هشتم فرادرس
• فیلم آموزش عربی پایه نهم فرادرس
• فیلم آموزش زبان قرآن ۱ عربی پایه دهم فرادرس
• فیلم آموزش زبان قرآن ۱ رشته ادبیات و علوم انسانی فرادرس

اگر قصد دارید علاوه‌بر فعل‌های عربی، اسم‌ها، حروف و سایر اجزای جمله‌های عربی را نیز یاد بگیرید و به قواعد آن‌ها پی ببرید، مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر را از دست ندهید. در این مجموعه‌های آموزشی، روش ترجمه زبان عربی نیز تدریس شده است.

• مجموعه فیلم‌های آموزش عربی دوره متوسطه فرادرس
• مجموعه فیلم‌های آموزش زبان عربی مقدماتی تا پیشرفته فرادرس

مثال فعل مدح و ذم در عربی

در بخش‌های قبلی هم با انواع فعل مدح و ذم آشنا شدید، هم روش ترجمه آن‌ها را یاد گرفتید. با این حال، لازم است مثال‌هایی از کاربرد این فعل‌ها را در جمله بررسی کنید. در ادامه، مثال‌هایی از نحوه به‌کارگیری این فعل‌ها را نشان داده‌ایم. همچنین فاعل و مخصوص به مدح و ذم آن‌ها را نیز مشخص کرده‌ایم.

برای آشنایی بیشتر با ساختار کلی جمله‌های عربی و اجزای آن‌ها پیشنهاد می‌‌کنیم به فیلم آموزش زبان قرآن ۱ پایه دهم فرادرس مراجعه کنید. لینک دسترسی به این فیلم آموزشی را در ادامه آورده‌ایم.

مثال اول

در مثال زیر، از فعل مدح «نِعْمَ» استفاده شده است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، فاعل آن اسم معرفه بِأَل است و مخصوص به مدح نیز بعد از فعل و فاعل آمده است.

در مثال بالا، فاعل جمله از نوع اسم‌های معرفه به أَل است. می‌دانیم که اسم‌های معرفه انواع مختلفی دارند. برای تشخیص معرفه بأَل از سایر اسم‌های معرفه، لازم است به‌طور کلی با انواع اسم‌های معرفه آشنا باشید. در مطلب «اسم‌های معرفه و نکره» از مجله فرادرس، اسم‌های معرفه را در کنار اسم‌های نکره بررسی کرده‌ایم و انواع آن‌ها را برشمرده‌ایم.

مثال دوم

فعل «بِئْسَ» در مثال زیر برای نکوهش «هم‌نشین خائن» به کار رفته است. فاعل این جمله، اسم معرفه بأَل (الجَلیسُ) است و «الْخائِنُ» نقش مخصوص به ذم را به عهده دارد.

مثال سوم فعل مدح و ذم در عربی

در مثال زیر از فعل «نِعْمَ» با هدف تحسین «شکیبایی» استفاده شده است. «خُلقُ» فاعل این جمله است که به‌‌صورت معرفه به اضافه آمده است. «حِلْمُ» مخصوص به مدح این جمله است که بعد از فعل و فاعل قرار دارد.

مثال چهارم

فعل «بِئْسَ» در مثال کادر زیر برای نکوهش «سخن‌چین» به کار رفته است. «صِدیقُ» فاعل این جمله است که به‌‌صورت معرفه به اضافه به کار رفته است. «النَّمّامُ» مخصوص به ذم این جمله است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، مخصوص به ذم بعد از فعل و فاعل آن آمده است.

مثال پنجم

در مثال زیر، کاربرد فعل «بِئْسَ» را نشان داده‌ایم. فاعل این فعل، موصول «مَنْ» است. «الکاذِبُ» نقش مخصوص به ذم این جمله را به عهده دارد.

مثال ششم فعل مدح و ذم در عربی

فعل «نِعْمَ» برای ستایش و تحسین افراد و پدیده‌ها به کار می‌رود. نحوه استفاده از آن را در مثال زیر مشاهده می‌کنید. در همین مثال، فاعل ضمیر مستتر «هُوَ» است، «الصِّدْقُ» مخصوص به مدح است و «عَمَلاً» نیز به‌عنوان تمییز آمده است.

مثال هفتم

جمله کادر زیر، مثال خوبی است که کاربرد «حَبَّذا» را به‌عنوان فعل «مدح» نشان می‌دهد. در این جمله، «ذا» نقش فاعل را به عهده دارد و «الصِّدیقُ» نیز مخصوص به مدح آن است.

مثال هشتم

در جمله زیر، نحوه به‌کارگیری «لا حَبَّذا» را به‌عنوان یکی از «فعل‌های ذم» نشان داده‌ایم. در این مثال، «ذا» نقش فاعل را به عهده دارد و «الرِّبا» نیز مخصوص به ذم این جمله است.

مثال نهم فعل مدح و ذم در عربی

با دقت به مثال زیر می‌آموزید که فعل «حَبَّذا» را چگونه در جمله به کار ببرید. در این مثال، «ذا» نقش فاعل را به عهده دارد و «العِلْمُ» به‌عنوان مخصوص به مدح آمده است.

مثال دهم

در کادر زیر، مثال دیگری از کاربرد فعل ذم «لا حَبّذا» را نشان داده‌ایم. در این مثال، «ذا» نقش فاعل را به عهده دارد و «الکِذْبُ» به‌عنوان مخصوص به ذم آمده است.

تمرین فعل مدح و ذم در عربی

در این بخش، ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای را با محوریت فعل مدح و ذم در عربی ارائه می‌کنیم. برای جواب دادن به هر سؤال، یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال می‌توانید با کلیک روی «مشاهده گزینه صحیح»، جواب درست آن را مشاهده کنید.

فیلم آموزش عربی، زبان قرآن ۱ – رشته ادبیات و علوم انسانی در فرادرس

کلیک کنید

پس از اینکه به تمامی سؤال‌ها جواب دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» نشان داده می‌شود. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این تمرین قابل مشاهده خواهد بود.

خلاصه نکته های فعل مدح و ذم در عربی

با خواندن بخش‌های قبلی این مطلب از مجله فرادرس، انواع فعل مدح و ذم در عربی را یاد گرفتید و آموختید که برای به‌کارگیری آن‌ها باید از چه قواعدی پیروی کنید. خلاصه‌ای از نکته‌های این مطلب را در ادامه نشان داده‌ایم.

• انواع فعل‌های مدح و ذم: «نِعْمَ»، «بِئْسَ»، «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا»
• کاربرد فعل‌های مدح و ذم: برای نکوهش یا ستایش فرد یا پدیده خاصی به کار می‌روند.
• اجزای تشکیل‌دهنده اسلوب مدح و ذم: فعل مدح و ذم + فاعل + مخصوص به مدح یا ذم
• قواعد فاعل فعل‌های مدح و ذم: برای فعل‌های «نِعْمَ» و «بِئْسَ» از فاعل معرفه به «أَل‍ـ»، اسم معرفه به اضافه، ضمیر مستتر یا موصول‌های «مَنْ» و «ما» استفاده می‌شود. فاعل فعل‌های «حَبَّذا» و «لا حَبَّذا» همیشه «ذا» است.
• قواعد مخصوص به فعل‌های مدح و ذم: معمولاً بعد از فعل و فاعل می‌آید اما گاهی بر آن‌ها مقدم می‌شود یا ممکن است از جمله حذف شود.

با یادگیری نکته‌های بالا، نه‌تنها به‌راحتی می‌توانید فعل‌های مدح و ذم را تشخیص بدهید، بلکه می‌توانید آن‌ها را در جمله‌های خود نیز به کار ببرید. در مطلب پیش رو، علاوه‌بر نکته‌های بالا، مثال‌ها و تمرین‌هایی را نیز در مورد افعال مدح و ذم و قواعد آن‌ها ارائه کرده‌ایم.