نرم افزار پرتابل چیست؟ | تفاوت برنامه‌های نصبی و پرتابل

اپلیکیشن‌های پرتابل نسبت به اپلیکیشن‌های نصبی مزیت‌های کاملاً مشخصی دارند. از جمله این موارد می‌توان به وزن کمتر اشاره کرد. همچنین می‌توان این نوع اپلیکیشن‌ها را بین رایانه‌های مختلف جابجا کرد و تنظیمات و فایل‌های اپلیکیشن نیز به سادگی قابل انتقال است. در این مطلب به بررسی نرم افزار پرتابل و تفاوت آن با برنامه‌های نصبی می‌پردازیم و توضیح می‌دهیم که چرا گاهی اوقات (و نه همیشه) انتخاب نسخه پرتابل یک نرم‌افزار گزینه بهتری است.

شیوه نصب برنامه‌های معمولی چگونه است؟

برای این که بفهمیم مفهوم یک اپلیکیشن پرتابل چیست، بهتر است ابتدا نگاهی به شیوه نصب شدن اپلیکیشن‌های سنتی روی ویندوز بپردازیم. زمانی که یک اپلیکیشن را در ویندوز نصب می‌کنیم، فایل‌های نصبی در مکان‌های متفاوتی روی سیستم قرار می‌گیرند. اغلب فایل‌های یک اپلیکیشن معمولاً در یک پوشه منفرد جایی درون پوشه C:\Program Files قرار می‌گیرند. فایل‌هایی که شامل تنظیماتی باشند که روی همه کاربران سیستم تأثیر می‌گذارند، معمولاً در پوشه ProgramData. قرار می‌گیرند.

تنظیماتی که برای هر حساب کاربری متفاوت هستند، در فایل‌هایی که در پوشه پنهان AppData درون پوشه خاص هر کاربر قرار دارد، ذخیره می‌شوند. اغلب اپلیکیشن‌ها مدخل‌هایی در رجیستری ویندوز ایجاد می‌کنند که شامل تنظیمات پیکربندی مختلف برنامه می‌شود. بسیاری از اپلیکیشن‌ها نیز از مزیت کتابخانه‌های کد مشترک استفاده می‌کنند که از قبل روی سیستم نصب شده‌اند و برای مثال شامل کتابخانه‌های ‎.NET framework و Visual C++ Redistributables می‌شود.

این جاسازی کارکردها برخی مزیت‌های واضح دارد. به این ترتیب اپلیکیشن‌های مختلف می‌توانند اطلاعات موجود در مدخل‌های رجیستری یا کتابخانه‌های کد مشترک را با هم به اشتراک بگذارند و از تکرار غیر ضروری موارد مختلف جلوگیری نمایند. ذخیره‌سازی تنظیمات خاص کاربر در یک مکان و تنظیمات عمومی سیستمی در جای دیگر به این معنی است که اپلیکیشن‌ها می‌توانند از بسیاری از مزیت‌های مختلف ویندوز که برای سیستم چندکاربره طراحی شده است بهره بگیرند. نخستین مزیت این است که هر کاربر وقتی یک اپلیکیشن را باز می‌کند، می‌تواند شاهد بارگذاری تنظیمات خاص خود باشد، چون هر کاربر با اطلاعات حساب کاربری خاص خود در ویندوز لاگین کرده است. قابلیت‌هایی از قبیل مجوز‌های فایل و اشتراک بر همین مبنا ساخته شده‌اند. همچنین این که همه تنظیمات یک برنامه در مکان‌های مشخصی ذخیره شده باشد، موجب می‌شود که پشتیبان‌گیری از سیستم، به روش مطمئن‌تری اجرا شود.

نرم افزار پرتابل چیست و چرا باید از آن استفاده کنیم؟

اپلیکیشن پرتابل به بیان ساده به اپلیکیشنی گفته می‌شود که از یک «نصاب» (installer) استفاده نمی‌کند. به این ترتیب همه فایل‌های مورد نیاز برای اجرای اپلیکیشن در یک پوشه منفرد قرار می‌گیرند که می‌توانید آن را هر جایی در سیستم قرار دهید. اگر این پوشه جابجا شود، اپلیکیشن همچنان مطابق قبل عمل خواهد کرد.

به این ترتیب به جای نصب کردن یک اپلیکیشن، معمولاً آن را به شکل یک فایل ZIP دانلود می‌کنیم، این فایل را در یک پوشه از حالت فشرده خارج می‌کنیم و فایل اجرایی درون پوشه را اجرا می‌نماییم. اگر اپلیکیشن امکان ذخیره کردن تنظیمات را نیز بدهد، این تنظیمات در فایل‌هایی درون همان پوشه خود برنامه ضبط خواهند شد.

چگونه برنامه‌های پرتابل را اجرا کنیم؟

مهم‌ترین مزیت استفاده از اپلیکیشن‌های پرتابل کاملاً بدیهی است؛ این اپلیکیشن‌ها پرتابل یعنی قابل جابجایی هستند. برای مثال می‌توانید آن‌ها را روی یک فلش یو‌اس‌بی بریزید و با خود حمل کرده و روی رایانه‌های مختلف اجرا کنید. این اپلیکیشن‌ها هیچ ردپایی از خود روی سیستمی که اجرا شده‌اند برجا نمی‌گذارند. در این حالت، هر چیزی در ارتباط با اپلیکیشن از جمله تنظیمات ذخیره شده، دقیقاً داخل خود پوشه برنامه درون فلش یو‌اس‌بی ذخیره خواهد شد. این روش اجرای اپلیکیشن‌ها بسیار شبیه به روش اجرای برنامه‌ها در سیستم عامل MS-DOS و Windows 3.1 است.

اپلیکیشن‌های پرتابل حتی در مواردی که بر روی رایانه‌های مختلفی کار می‌کنید، نیز مفید واقع می‌شوند. این اپلیکیشن‌ها ردپای اندکی از خود بر روی سیستم بر جا می‌گذارند. همچنین غالباً سبک‌تر از مشابه‌های نصبی خود هستند، چون روی سیستم نصب نمی‌شوند و امکان همگام‌سازی این اپلیکیشن‌های پرتابل همراه با تنظیماتشان با یک رایانه دیگر از طریق یک واسطه مانند دراپ‌باکس وجود دارد. به علاوه در صورتی که قصد دارید تنها یک بار از یک اپلیکیشن استفاده کنید، این روش برای شما کارآمد خواهد بود.

بدیهی است همواره برخی اپلیکیشن‌ها وجود دارند که باید حتماً نصب شوند. این موارد یا برنامه‌هایی هستند که برای اجرا به صورت پرتابل بیش از حد بزرگ و پیچیده هستند و یا نیاز دارند که از قابلیت‌های چندکاربره بودن و یا امنیتی ویندوز بهره بگیرند. اما غالب اپلیکیشن‌ها به هر دو صورت پرتابل و نصبی قابل استفاده هستند، یعنی می‌توانید بین یک نسخه نصبی و یا ZIP که می‌توان دانلود کرد، انتخاب کنید.

معایب اپلیکیشن‌های پرتابل چیست؟

البته استفاده از برنامه‌های پرتابل برخی معایب نیز دارد. برای مثال قابلیت کنترل حساب کاربری (UAC) در ویندوز در مورد اپلیکیشن‌های پرتابل چنان که در خصوص برنامه‌ای نصبی اجرا می‌شود، عمل نمی‌کند و از این رو این نوع برنامه‌ها بیشتر باید مربوط به فرایندهای غیر مدیریتی باشند. البته این نکته را می‌توان هم یک مزیت و هم یک عیب برشمرد. جنبه مثبت ماجرا این است که اگر به یک اپلیکیشن پرتابل نیاز داشته باشید، می‌توانید در هر شرایطی حتی اگر روی شبکه متفاوتی مانند محل کار باشید و نتوانید یک اپلیکیشن معمول را نصب کنید، همچنان آن‌ها را مورد استفاده قرار دهید. اما عیب این حالت آن است که دپارتمان IT و پروتکل‌های امنیتی که تعیین کرده‌اند، از کار می‌افتند.

فیلم مجموعه آموزش مهارت های کاربردی کامپیوتر ICDL – جامع و کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

عیب دیگر اپلیکیشن‌های پرتابل آن است که عموماً با ذهنیت چندکاربره بودن ساخته نمی‌شوند. البته این موضوع شاید مشکل چندانی محسوب نشود، چون کسی که از برنامه‌های پرتابل استفاده می‌کند، به طور معمول یک درایو پرتابل هم دارد که با خود حمل می‌کند و اپلیکیشن‌های پرتابل را داخل آن ذخیره کرده است. اما اگر چند کاربر نیاز به اجرای یک چنین اپلیکیشنی داشته باشند، یا باید از تنظیمات مشترک استفاده کنند و یا چند کپی از پوشه اپلیکیشن برای هر کدام ساخته شود.

در نهایت باید اشاره کنیم که اگر اپلیکیشن‌های پرتابل را از یک درایو USB اجرا می‌کنید، باید توجه مضاعفی به قطع صحیح اتصال درایو از رایانه قبل از بیرون کشیدن آن داشته باشید. در غیر این صورت ممکن است اپلیکیشن از کار بیفتد و یا تنظیمات آن به درستی ذخیره نشود. همچنین در صورتی که روی رایانه‌ای کار می‌کنید که در زمان ورود به حالت Sleep یا Hibernate درایو USB را به درستی مدیریت نمی‌کنند، ممکن است با مشکل مواجه شوید. البته این مشکل در رایانه‌های مدرن نسبت به رایانه‌های قدیمی کمتر به چشم می‌آید؛ اما در هر صورت امروزه نیز برخی رایانه‌ها هستند که پورت‌های USB را به درستی مدیریت نمی‌کنند. در مجموع باید گفت که مزایای اپلیکیشن‌های پرتابل بر معایب آن‌ها می‌چربد و این موضوع به طور خاص در مورد افرادی که به طور مرتب روی رایانه‌های مختلف کار می‌کنند بیشتر مشهود است.

اپلیکیشن‌های پرتابل چه انواعی دارند؟

اگر فکر می‌کنید همه انوع نرم افزار پرتابل غالباً شامل برنامه‌های سیستمی هستند که افراد فنی با خود جابجا می‌کنند، شاید از این که متوجه شوید انواع بسیار متفاوتی از نرم افزار پرتابل وجود دارند، شگفت‌زده شوید. بدیهی است که محبوب‌ترین نوع این اپلیکیشن‌ها، برنامه‌های کوچک سیستمی هستند، اما تقریباً برای هر نوع نیازی که کاربر داشته باشد، می‌تواند چنین برنامه‌هایی را پیدا کند، از جمله می‌توان به برنامه‌های ارتقای بهره‌وری، ارتباطی، گرافیکی، تماشای تصاویر و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.

علاوه بر همه این اپلیکیشن‌های مستقل، امکان دانلود مجموعه اپلیکیشن‌هایی نیز وجود دارد که می‌توان روی درایو USB نصب کرد. این مجموعه‌های نرم‌افزاری غالباً دارای یک لانچر شبیه به منوی استارت هستند که امکان دسترسی به اپلیکیشن‌ها را فراهم می‌سازد و حتی برخی از آن‌ها امکان هماهنگ‌سازی تنظیمات اپلیکیشن‌ها را نیز فراهم می‌آورند. بسیاری از این مجموعه‌ها صدها نرم افزار پرتابل رایگان را عرضه می‌کنند که به کاربر امکان می‌دهد تا یک فضای کاری پرتابل کامل برای خود ایجاد کند. برخی از نمونه‌های این مجموعه‌های نرم‌افزاری محبوب شامل PortableApps، CodySafe و LiberKey هستند، که با جستجوی هر یک می‌توانید به راحتی آن‌ها را پیدا و دانلود کرده و مورد استفاده قرار دهید.

آیا می‌توان اپلیکیشن‌های معمولی را به نسخه پرتابل تبدیل کرد؟

غالب انواع نرم افزار‌های معمولی امکان تبدیل شدن به نرم افزار پرتابل را دارند، اما گاهی اوقات پیچیده است و ممکن است به کمی کار نیاز داشته باشد. اگر اپلیکیشن بسیار ساده باشد، برای نمونه یک ابزار کاربردی کوچک باشد که معمولاً نیازی هم به نصب ندارد، در اغلب موارد امکان استخراج فایل‌های اپلیکیشن از Installer و تبدیل آن‌ها به نسخه پرتابل اپلیکیشن وجود دارد. البته این روش همیشه تضمین‌شده نیست، اما ارزش بررسی کردن را دارد.

گزینه دیگر برای ساختن یک نرم افزار پرتابل از اپلیکیشن نصبی، مجازی‌سازی اپلیکیشن است. این کار معمولاً نیازمند تنظیمات پیچیده‌تری است، اما در نهایت یک ماشین مجازی پرتابل ایجاد می‌کند که می‌تواند سیستم عامل لازم و اپلیکیشن یا اپلیکیشن‌های مورد نیاز را اجرا کند. در ادامه این ماشین مجازی را روی یک دیسک پرتابل نصب می‌کنیم. محبوب‌ترین ابزار به این منظور Portable VirtualBox (+) است که یک ماشین مجازی رایگان است و می‌تواند روی غالب سیستم‌های عامل دسکتاپ اجرا شود. Portable VirtualBox یک لایه پوششی برای VirtualBox است که آن را به یک اپلیکیشن پرتابل تبدیل می‌کند که می‌تواند روی هر فلش یو‌اس‌بی و یا هارددیسک اکسترنال نصب شود.

یک گزینه محبوب دیگر مجازی‌سازی، Cameyo (+) نام دارد. در این گزینه به جای اجرای یک ماشین مجازی از روی درایو پرتابل، یک ماشین مجازی را روی سیستم دسکتاپ ایجاد می‌شود. سپس Cameyo یک فایل اجرایی منفرد ایجاد می‌کند که می‌تواند روی درایو پرتابل کشیده و رها شود و هر جایی که لازم است اجرا گردد. Cameyo برای کاربردهای خانگی و شرکت‌های کوچک، رایگان است.

نسخه پرتابل بهتر است یا نصبی؟

از هر روشی که از نرم افزار پرتابل استفاده می‌کنید، در هر صورت امتحان کردن نسخه‌های پرتابل اپلیکیشن‌ها همیشه ارزش صرف وقت را دارد. چون همیشه این حس آزادی را تجربه می‌کنید که مطمئن هستید با استفاده از درایو یو‌اس‌بی که به حلقه کلیدهایتان وصل کرده‌اید، می‌توانید همه برنامه‌هایی که به طور روزمره نیاز دارید را پشت هر سیستمی که باشید، اجرا کنید.