فرادرسبا «محمد هاشم پسران»، برترین اقتصاددان ایرانی و دیدگاه‌های او آشنا شوید
«محمد هاشم پسران» را می‌توان به جرات یکی از شاخص‌ترین اقتصاد دانان ایرانی دانست و حتی گروهی بر این باور هستند که وی برترین فرد کشورمان در این حوزه محسوب می‌شود. او در دهم فروردین ماه ۱۳۲۵ خورشیدی در شیراز متولد شده است. در دبیرستان نمازی شهر زادگاه خود اقدام به اخذ مدرک دیپلم کرده و سپس در ۱۳۳۴، از طریق بورس تحصیلی بانک مرکزی، برای تحصیلات عالی به انگلستان رفته است. پسران پس از عزیمت به کشور یاد شده، ابتدا مدرک لیسانس خود را از دانشگاه «سالفورد» اخذ می‌کند و بعد مدرک دکترای خود را نیز از دانشگاه کمبریج می‌گیرد.
وی در گذر زمان افتخاراتی مانند تدریس، در سمت استاد، در دانشگاه کمبریج را در کارنامه خود به ثبت رسانده و همینطور استاد تمام اقتصاد و مدیرِ برنامه اقتصاد سنجی کاربردی دانشگاه کالیفرنیای لس آنجلس نیز بوده است. بد نیست به این نکته هم بپردازیم که پسران از سال ۱۳۸۴ تا به امروز، کرسی اقتصاد دانشگاه «جان الیوتِ» کالیفرنیای جنوبی را به خود تخصیص داده. از دیگر افتخارات وی نیز می‌توان به عضویت در آکادمی بریتانیا، جامعه اقتصاد سنجی، همکاری با «مجله اقتصاد سنجی کاربردی» (Journal of Applied Econometrics)، ریاست بخش تحقیقات اقتصادی بانک مرکزی ایران و معاونت وزارت معارف کشورمان اشاره کرد. گفتنی است که پسران در سال ۱۳۶۹، توانسته جایزه «George» را از موسسه نفت لندن دریافت کند و یک سال بعد، یعنی در ۱۳۷۰ نیز، جایزه انجمن سلطنتی اقتصاد به او تعلق گرفته است.
در ۱۳۷۵، محمد هاشم پسران، عضو شورای مشاوران خاورمیانه و شمال آفریقا بوده و در سال ۱۳۷۹ نیز به عنوان عضو شورای همکاری خلیج فارس فعالیت داشته است. او در ۱۳۷۶، به عضویت هیئت موسسان «Oliver Wyman» در می‌آید و تا بهمن ماه دو سال بعد، یعنی ۱۳۷۸، در همانجا مشغول به کار باقی می‌ماند.
در میان سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۱، پسران معاون سیستم‌های توسعه و رایانه‌ای شرکت سرمایه‌گذاری «Tudor» در ایالات متحده آمریکا می‌شود و عاقبت در ۱۳۸۴ در جایگاه مدیر موسسه کالج ایالات متحده آمریکا برای تحقیقات سیاست اقتصادی قرار می‌گیرد.
در زمان حاضر پروفسور پسران، عهده دار سمت سردبیری «مجله اقتصاد سنجی کاربردی» (Journal of Applied Econometrics) محسوب می‌شود و تا به حال بیش از ۲۰۰ مقاله علمی-کاربردی در حوزه‌های گوناگون اقتصادی منتشر کرده است؛ ضمن اینکه اقتصاد نفت و خاورمیانه نیز یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های تخصصی او به حساب می‌آید. لازم است به این نکته هم بپردازیم که وی با همکاری برادر خود، دکتر بهرام پسران، نرم‌افزاری اقتصادی با عنوان «مایکروفیت» (Microfit) را طراحی کرده، که توسط انتشارات آکسفورد در اختیار عموم قرار گرفته.
مابین سال‌های ۷۲ الی ۷۶ میزان استناد به مقالات پسران به حدی بوده که وی را در بین ۲۰ اقتصاد دان برتر اروپا قرار داده؛ در فروردین ۸۹ جایگاه چهارمین اقتصاد دان جهان، بر حسب استناد به مقالات، در فهرست پایگاه آنلاین «ideas.repec» به دکتر پسران تعلق یافته و شاید بزرگترین دستاورد وی را بتوان نامزدی جایزه نوبل اقتصاد در سال ۹۲ خورشیدی دانست.
سفر به میهن و دیدگاه‌های محمد هاشم پسران در رابطه با اقتصاد ایران
در سال ۹۲ دکتر پسران سفری به ایران داشت و به دیدار «علی طیب‌نیا»، وزیر اقتصاد وقت رفت. هدف این دیدار، تبادل دانش و ایده‌ها در زمینه کاهش وابستگی کشور به درآمدهای نفتی بود و طی آن سعی شد راهکارهای بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی اقتصاد ایران، مانند توسعه‌ی صنعت گردشگری و موارد دیگری از این دست مورد بررسی قرار گیرد.
پسران در همین سال مصاحبه‌هایی را نیز با رسانه‌های ایرانی داشت و برخی از دیدگاه‌های او در حوزه‌های کلید‌ی‌تر هنوز هم حائز توجه هستند، که در ادامه به آنها می‌پردازیم.
نرخ ارز
نرخ ارز و نوسان آن همواره از مولفه‌های قابل‌توجه و بحران‌ساز اقتصاد ایران بوده است. اقتصاددانان هر یک در رابطه با این مسئله دیدگاه متفاوتی دارند و روش‌های مختلفی را برای مهار نرخ ارز و مدیریت آن پیشنهاد می‌دهند. پسران در همین رابطه طی مصاحبه‌ای گفته بود:
واضح است که اگر اقتصاد ایران بخواهد به طرف مثبت حرکت کند و حرکتش تداوم داشته باشد، باید اختلاف بین ارز بازار آزاد و ارز رسمی را که اختلاف بزرگی هم هست، تعدیل کند. صد درصد نرخ ارز باید تعدیل شود و این کار آسانی نیست. این مساله فقط مربوط به یارانه‌ها هم نیست. یعنی اینکه مساله ارز و هماهنگ کردن و یکنواخت کردن نرخ آن به سیاست‌های پولی و کنترل تورم مربوط می‌شود.
اگر از من بپرسید می‌گویم مهم‌ترین اولویت این است که دولت، سیاست‌هایی را اجرا کند که تورم را کاهش بدهد و انتظارات تورمی را در نظر مردم تعدیل کند. ... زمانی که تورم ۲۷درصد وجود دارد یعنی قیمت کالاها، ۳۰، ۴۰، یا ۵۰ درصد افزایش پیدا می‌کنند. معنای تورم ۲۷درصدی چیست؟ بخشی از کالاها که دولت قیمت آنها را کنترل می‌کند، تغییری ندارند مثل انرژی؛ پس در مقابل قیمت برخی کالاهای دیگر تورم ۵۰ درصدی خواهد بود. این درصد بسیار بالاست. در این شرایط نمی‌توان سیاست معقول اقتصادی را اجرا کرد. تورم برای اقتصاد از هر چیزی بدتر است. دقت کنید که حرف از تورم دو یا سه‌درصدی نیست. وقتی تورم به ۱۰ و ۱۵ درصد می‌رسد، و روند افزایشی هم دارد مسائل وخیمی ایجاد می‌کند.
وی می‌افزاید:
مرحله اول، قبل از اینکه دولت بخواهد سیاست‌های تعدیلی اجرا کند، باید توام با فکر کردن به تعدیل، سیاست‌هایی در پیش بگیرد که بتواند تورم را کاهش دهد و کنترل کند. تعدیل قیمت انرژی باید با نرخ تورم ارتباط پیدا کند. نمی‌توانیم انرژی و قیمت کالاهای دیگر را تعدیل کنیم، و این را با تورم ارتباط ندهیم. همانطور که گفتید، در یک زمینه‌ای تعدیل اجرا می‌شود اما اگر اجازه بدهید که تورم در سطح بالا حرکت بکند، در عرض چهار سال اثر آن تعدیل کاملاً از بین می‌رود و دوباره باید از روز اول شروع کرد. ... اگر به من بگویند برای اینکه با مشکلات اقتصادی ایران مقابله کنم، کدام یک از این دو مساله را اول شروع میکنم و تحت نظر قرار می‌دهم، می‌گویم مساله سیاست‌های پولی، سیاست‌های ارزی و سیاست‌های هزینه‌ای دولت. این حرفی است که من می‌زنم.
حضور دولت در اقتصاد و جدایی اقتصاد از درآمد نفت
از حضور پر رنگ دولت در اقتصاد ایران، گاه به شکل مثبت و در بسیاری مواقع به شکل منفی یاد می‌شود. اما دکتر محمد هاشم پسران باور دارد دولت در مواقعی لازم است به اقتصاد ورود کند و در مواقعی تنها نظاره‌گر باشد. او در رابطه با دیدگاه خود نسبت به این موضوع می‌گوید:
اگر از من بپرسید، مهم‌ترین کاری که دولت ایران باید انجام دهد چیست می‌گویم «صندوق ذخیره ارزی» را احیا کند. منطق صندوق ذخیره ارزی بر این بود که نوسان را کم کند. اما می‌دانید که صندوق، تابع مسائل سیاسی شد. صندوق را بستند و منابعش را استفاده کردند. در واقع ایجاد این صندوق هم یک نوع دخالت است. دخالت درستی که دولت باید داشته باشد اما اکنون ندارد. در مقابل آن اگر دولت خودش بیاید صنایع ایجاد کند، یا به صنایعی که کارایی ندارند کمک کند، این دخالت نادرست است. ما معتقدیم فقط در زمان بحران، دولت باید دخالت داشته باشد. من می‌گویم دولت دخالت کند تا نوسان ارزی را که اقتصاد ایران با آن دست به گریبان است کاهش دهد. فرض کنید قیمت نفت در بازارهای جهانی بالا و پایین برود، دولت در این باره کاری از دستش برنمی‌آید اما می‌تواند درآمدی را که وارد بازار ایران می‌شود و اصل آن از نفت است، کم کند. آیا این کار شده است؟ خیر. این از نوع دخالت‌هایی است که دولت باید داشته باشد
وی در ادامه خاطر نشان می‌سازد:
حالا دولت چه دخالتی نباید داشته باشد؟ به نظر من دولت نباید در تولید دخالت داشته باشد. برای اینکه دولت در شرایطی نیست که بتواند بفهمد که کدام کالا، با چه تکنولوژی، می‌تواند به نحو احسن ایجاد شود. دولت باید شرایطی ایجاد کند که افرادی که مطلع هستند و می‌خواهند ریسک کنند دارای قدرت سرمایه‌گذاری باشند تا بتوانند به طور احسن با رقابت با هم کالاهایی تولید کنند که از کیفیت برتر و از قیمت مناسب‌تر برخوردار باشند تا این کالاها در دنیای خارج قدرت رقابت داشته باشند. اگر تولیدکننده‌های ایرانی نتوانند از نظر قیمت و کیفیت کالا با کشورهایی که همان کالای مشابه را تولید می‌کنند، رقابت کنند و دولت همواره به کمک‌هایش ادامه دهد در آن صورت ایران هیچ‌گاه نمی‌تواند به نقطه‌ای برسد که اقتصاد بدون نفت داشته باشد و بتواند با دنیای خارج رقابت کند.
دانشجویان خارج از کشور
وقتی از دکتر پسران در رابطه با دانش اقتصاد در کشور و علاقه‌مندان هم میهنی که در خارج از ایران به دنبال کسب این دانش هستند پرسش می‌شود، او در پاسخ می‌گوید:
از بین دانشجوهایی که در ایران در رشته اقتصاد تحصیل می‌کردند، تعداد قابل توجهی برای تحصیلات تکمیلی به خارج از کشور آمده‌اند. مثلاً خودم در کمبریج، به چند دانشجوی ایرانی برای ارائه پایان‌نامه کمک کرده‌ام. بعضی از آنان دانشجوی بانک مرکزی بودند و بعضی‌ها هم خودشان آمده‌اند. بعضی‌ها در اروپا و تعدادی هم در آمریکا زندگی می‌کنند. خوشبختانه تعداد دانشجویانی که اقتصاد می‌خوانند رو به افزایش است. در دوران بعد از انقلاب، به خصوص در شرایط جنگ ایران و عراق، امکاناتی نبود که ایرانی‌ها راغب باشند در اقتصاد تحصیل کنند. ولی در عرض چند دهه اخیر، هم امکانات بیشتر شده و هم اقتصاددانان ایرانی که در زمینه اقتصاد از نظر تدریس و تحقیق فعالیت می‌کنند، تعدادشان بیشتر شده است.
همانطور که پیش‌تر هم اشاره شد، از جمله دستاوردهای دکتر پسران طراحی نرم‌افزاری برای تخمین مدل‌های اقتصاد‌سنجی، با عنوان «مایکروفیت» بوده است. اگر تمایل دارید در رابطه با این نرم‌افزار آگاهی بیشتری کسب کنید، باید بگوئیم هم اکنون دوره‌ی آموزشی آنلاینی در رابطه با آن در حال آماده‌سازی است، که احتمالاً در آینده‌ای بسیار نزدیک و به شکلی بسیار آسان در اختیار علاقه‌مندان قرار خواهد گرفت.
باعث افتخار که چنین انسانهای فرهیخته ای داریم و صد افسوس که تازه شناختیم امیدوارم بازهم از این چهره های موفق معرفی بفرمایید . ممنون میشم اگه کتابی از آثار ایشون معرفی بفرمایید
با سلام به تمامی دست اندرکاران و ترویج دهندگان عرصه علم ، بنده به عنوان کوچکترین عضو و علاقه مند به رشته اقتصاد سنجی ، وقتی مشاهده میکنم که چنین افراد آگاه و عالم به رشته اقتصاد ، فردی از مملکت عزیزم میباشند به خودم و تمامی هم میهنان عزیزم افنخار کرده و آرزو میکنم که ای کاش ارزش و منزلت این افراد و همانند اینها را بهتر بدانیم و به کمک آنها بتوانیم راهکتاری برای این اقتصاد فرسوده و در حال ریزش خود بجوئیم.