برندگان نوبل فیزیک سال ۲۰۲۰ معرفی شدند

برندگان جایزه نوبل هر ساله در فصل پاییز و در ماه اکتبر اعلام می‌شوند. پایه‌گذار جایزه نوبل یعنی آلفرد نوبل در 27 نوامبر 1895 در آخرین وصیت نامه خود بیشترین سهم از ثروت خود را به مجموعه‌ای از جوایز در زمینه فیزیک‌، شیمی، فیزیولوژی یا پزشکی، ادبیات و صلح اختصاص داد. در سال 1968 Sveriges Riksbank (بانک مرکزی سوئد) جایزه Sveriges Riksbank را در علوم اقتصادی به یاد آلفرد نوبل به مجموعه جوایز اضافه کرد. در این مطلب قصد داریم به بهانه اعطای جایزه نوبل فیزیک به سه نفر از فیزیکدانان مطالبی را در خصوص جوایز نوبل فیزیک که تا کنون اعطا شده بیان کنیم.

برندگان نوبل فیزیک سال ۲۰۲۰ چه کسانی هستند؟

در سال ۲۰۲۰ با توجه به شرایط همه‌گیری کرونا مراسم در سطح بسیار محدود برگزار شد. در این مراسم جایزه نوبل به سه نفر از فیزیکدانان اعطا شد. این سه نفر به ترتیب زیر اعلام شدند:

1. «راجر پنروز» (Roger Penrose)
2. «راینهارد گنزل» (Reinhard Genzel)
3. «آندره گز» (Andrea Ghez)

فیلم مجموعه آموزش فیزیک – از دروس دانشگاهی تا کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

و بدین ترتیب چهارمین جایزه نوبل فیزیک نیز به یکی از فیزیکدانان زن یعنی خانم آندره گز اعطا شد. در ادامه خواهید خواند که تاکنون سه جایزه نوبل فیزیک به زنان تعلق گرفته است. خانم گز که در دانشگاه کالیفرنیا مشغول به تحقیق است این جایزه را به همراه همکارش آقای گنزل از موسسه ماکس‌پلانک برای کشف جرم فشرده فوق‌العاده عظیم در مرکز کهکشان راه‌ شیری دریافت کردند.

پروفسور پنروز نیز موفق به دریافت جایزه نوبل به خاطر بیان ریاضی نظریه تشکیل سیاهچاله به عنوان نتیجه مستقیم نظریه نسبیت عام اینشتین شد.

مراسم نوبل کجا برگزار می‌شود؟

در 10 دسامبر 1901 مراسم اهدای جایزه نوبل برای اولین بار در استکهلم و کریستینیا (اسلو فعلی) اهدا شد.

مراسم اهدای جایزه در استکهلم در آکادمی موسیقی سلطنتی قدیم طی سال‌های 1901-1925 برگزار شد. از سال 1926 غیر از شرایطی که استثنائاتی وجود داشته است این مراسم در سالن کنسرت استکهلم برگزار می‌شود. این جایزه توسط پادشاه سوئد به برندگان اهدا می‌شود.

روند تصمیم‌گیری در مورد جایزه صلح نوبل کمی متفاوت است. تصمیم در مورد  این جایزه طی سال‌های 1901-1904 در جلسه استورتینگ در 10 دسامبر اعلام می‌شد، و پس از آن دریافت‌کنندگان جایزه به طور کتبی از دریافت آن مطلع می‌شدند. مراسم اهدای جایزه صلح نوبل طی سال‌های 1905-1946 در ساختمان موسسه نوبل، در سال‌های 1947-1989 در سالن اجتماعات دانشگاه اسلو و از سال 1990 در تالار شهر اسلو برگزار می‌شود. در این مراسم پادشاه نروژ حضور دارد اما جایزه توسط رئیس کمیته نوبل اهدا می‌شود.

نوبل فیزیک چیست؟

همان‌طور که در وصیت‌نامه آلفرد نوبل اعلام شده بود هر ساله یک بخش از جوایز به کسی که مهمترین کشف یا اختراع را در زمینه فیزیک داشته است اختصاص داده می‌شود.

از سال ۱۹۰۱ این جایزه 113 بار به فیزیکدانان مختلف اهدا شده است. طی این سال‌ها شش بار در سال‌های 1916، 1931، 1934، 1940، 1941 و 1942 مراسم نوبل فیزیک برگزار نشده است که دلیل عمده عدم اهدای جوایز جنگ جهانی اول و دوم بوده است اما اگر هیچ یک از آثار مورد بررسی از اهمیت کافی برخوردار نباشند مبلغ جایزه تا سال بعد ذخیره می‌شود.

برندگان نوبل فیزیک چه تعداد هستند؟

در این سال‌ها یعنی از سال (۱۹۰۱-۲۰۱۹) جایزه نوبل فیزیک به 213 نفر اعطا شده است. از آنجا که این جایزه دو بار در سال ۱۹۵۶ به خاطر تحقیقات در مورد نیمه‌هادی‌ها و کشف اثر ترانزیستور و در سال ۱۹۷۲ به خاطر تحقیقات برای تئوری ابررسانایی که به صورت مشترک توسعه یافته بود و معمولاً تئوری BCS نامیده می‌شود به «جان باردین» (John Bardeen) تعلق گرفته است، در حقیقت باید گفت 212 نفر از سال 1901 جایزه نوبل فیزیک را دریافت کرده‌اند.

نکته جالب در مورد اهدای جایزه به باردین این است که در سال ۱۹۵۶ او به همراه تنها یکی از فرزندانش در مراسم حضور یافت که از سوی پادشاه وقت سوئد مورد سرزنش قرار گرفت ولی او قول داد که در مراسم بعدی به همراه تمام خانواده‌اش در مراسم حضور پیدا کند. صحبت او در آن زمان شوخی برداشت شد ولی او در سال ۱۹۷۲ به قول خود عمل کرد و به همراه سه فرزندش در مراسم حضور یافت و نشان داد فیزیکدان‌ها افراد خوش قولی هستند. باردین تنها کسی است که دو بار جایزه نوبل فیزیک را دریافت کرده است.

در اساسنامه بنیاد نوبل آمده است که مقدار جایزه ممکن است به طور مساوی بین دو اثر تقسیم شود که هر یک از آن‌ها به صورت مجزا یک جایزه‌ محسوب می‌شود. اگر اثری که به آن جایزه تعلق می‌گیرد توسط دو یا سه نفر تولید شده باشد جایزه به طور مشترک بین آن‌ها تقسیم می‌شود. در جایزه نوبل در مورد تقسیم شدن جایزه بین افراد محدودیت وجود دارد و در هیچ موردی مبلغ جایزه بین بیش از سه نفر قابل تقسیم نیست.

بدین ترتیب تا کنون نوبل فیزیک ۴۷ مرتبه تنها به یک نفر، ۳۲ مرتبه به دو نفر و ۳۴ مرتبه به سه نفر اهدا شده است.

جوان‌ترین و مسن‌ترین برندگان نوبل فیزیک چه کسانی هستند؟

تا به امروز جوان‌ترین برنده جایزه نوبل فیزیک «لارنس براگ» (Lawrence Bragg) در سن ۲۵ سالگی بوده است که در سال ۱۹۱۵ به همراه پدرش این جایزه را دریافت کرد.

مسن‌ترین برنده نوبل فیزیک تا به امروز «آرتور اشکین» (Arthur Ashkin) بوده است که هنگام دریافت جایزه نوبل در سال 2018، 96 سال داشت.

آرتور اشکین نوعی قیچی نوری اختراع کرد که با استفاده از پرتوی ذرات لیزر اتم‌ها، مولکول‌ها و سلول‌های زنده را می‌گیرد و آن‌ها را به سمت مرکز پرتو لیزر سوق می‌دهد و در آنجا نگه می‌دارد. در سال 1987 نیز آقای اشکین موفق شده بود بدون آسیب رساندن به باکتری‌های زنده آن‌ها را محصور کند. قیچی یا موچین نوری اکنون به طور گسترده‌ای برای بررسی سیستم‌های بیولوژیکی استفاده می‌شود.

جوایز نوبل فیزیک پس از مرگ محقق به چه کسانی اعطا شده است؟

هیچ یک از جوایز نوبل فیزیک پس از مرگ محقق اهدا نشده است. در اساسنامه بنیاد نوبل از سال 1974 مقرر شده است که جایزه پس از مرگ دانشمند نمی‌تواند به او اهدا شود مگر اینکه برنده جایزه پس از اعلام کمیته جایزه نوبل فوت کند. البته پیش از سال 1974 جایزه نوبل دو بار به افرادی پس از مرگ آن‌ها اهدا شده است که یکی از آن‌ها داگ هامارسکیلد (جایزه صلح نوبل در سال 1961) و دیگری اریک آکسل کارلفلدت (جایزه نوبل ادبیات در سال 1931) بوده اند.

پس از آن کمیته نوبل تصمیم گرفت تمرکز خود را روی محققانی که در قید حیات بوده و هستند قرار دهد.

برندگان زن جایزه نوبل فیزیک چه کسانی هستند؟

تا به حال سه بار زنان موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شده‌اند. اولین بانویی که موفق به دریافت جایزه نوبل فیزیک شد ماری کوری در سال ۱۹۰۳ بود. البته خانم کوری موفق شد جایزه نوبل شیمی را نیز در سال ۱۹۱۱ از آن خود کند.

فیلم مجموعه آموزش فیزیک – از دروس دانشگاهی تا کاربردی در فرادرس

کلیک کنید

ماری کوری به همراه همسرش ویژگی‌های بسیاری از مواد معدنی را از نظر اثرهای رادیواکتیویته بررسی کردند. آن‌ها دریافتند که ماده معدنی «اورانیت یا پیچ‌بلند» ($$UO_3$$) نسبت به اورانیوم رادیواکتیو بیشتری دارد و نتیجه گرفتند که این ماده باید حاوی مواد رادیواکتیو دیگری باشد. از این طریق آن‌ها موفق به استخراج دو عنصر ناشناخته پولونیوم و رادیوم شدند که هر دو رادیواکتیو بیشتری از اورانیوم دارند.

دومین جایزه نوبل فیزیک که به زنان اهدا شد را خانم «ماریا گوپرت مایر» (Maria Goeppert Mayer) در سال ۱۹۶۳ کسب کرد. در سال 1949 خانم گوپرت و همکارش مدلی ساختند که در آن نوکلئون‌ها در پوسته‌هایی با سطح انرژی متفاوت توزیع می‌شدند. این مدل شامل جزئیاتی از راستای حرکت است که در آن نوکلئون‌ها به دور محورهای خود و اطراف مرکز هسته می‌چرخند.

در سال ۲۰۱۸ یعنی حدود ۵۵ سال بعد از اهدای جایزه به خانم گوپرت، خانم «دونا استریکلند» (Donna Strickland) توانست جایزه نوبل فیزیک را از آن خود کند. این جایزه به دلیل ارائه روشی برای تولید پالس‌های نوری با شدت بالا و فوق‌العاده کوتاه به او و همکارش اعطا شد. از این پالس‌ها در جراحی‌های لیزری، علوم بنیادی، پزشکی و ... می‌توان استفاده کرد.

در زمان دریافت جایزه از خانم استریکلند پرسش شد که چرا هنوز استاد تمام نشده و این جایگاه علمی را به دست نیاورده است، در جواب به این سوال او گفت: من هرگز برای استاد تمام شدن درخواست نداده‌ام و این جایگاه لزوماً افزایش حقوق به همراه ندارد. من علاقه‌ای به پر کردن ورقه‌های مربوط به ترفیع رتبه را ندارم در حقیقت من کاری که بخواهم انجام می‌دهم و این کار ارزش انجام دادن نداشت.

جایزه نوبل چه‌قدر است؟

باید بیان کرد که مهم‌تر از وجه دریافتی از جایزه نوبل اعتبار آن در محافل علمی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

با این حال در زمان مرگ، آقای نوبل ۳۱ میلیون کرون از دارایی خود را در صندوق اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کرد. این دارایی در حال حاضر به ۱۷۰۲ میلیون کرون رسیده است. او وصیت کرد که درآمد حاصل از این سرمایه‌گذاری سالیانه به صورت جایزه در زمینه فیزیک، شیمی، پزشکی، ادبیات و صلح به کسانی اهدا شود  که در طول سال گذشته بیشترین سود را به بشریت رسانده بودند.

مبلغ جایزه نوبل در سال ۲۰۱۹ در هر بخش ۹ میلیون کرون سوئد اعلام شد.