اختلال شخصیت مرزی چیست؟ – به زبان ساده + نحوه درمان و تفاوت با دوقطبی

گاه برخی افراد را می‌بینیم که تصویر بسیار متغیری از خود و دیگران دارند، رفتارها و احساسات آن‌ها به‌سرعت در پاسخ به وقایع تغییر می‌کند و به زحمت می‌توانند هیجان‌های خود از جمله خشم را مدیریت کنند. همچنین، رفتارهای آن‌ها فکر نشده و ناگهانی است، به‌طوری که در بسیاری از اوقات به زندگی خود یا دیگران آسیب می‌رسانند. این نشانه‌ها، جزو علائم اختلال شخصیت مرزی است. در این مقاله از مجله فرادرس ابتدا توضیح می‌دهیم شخصیت مرزی چیست، چه علائمی دارد و چطور تشخیص داده می‌شود. سپس، تفاوت آن با دیگر اختلال‌ها از جمله اختلال دوقطبی را بررسی می‌کنیم. در گام بعدی عوارض همراه با این اختلال و شیوه‌های درمانی اختلال شخصیت مرزی را بیان می‌کنیم. پس از آن نحوه برخورد مناسب با افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی را توضیح می‌دهیم. سپس به سراغ سبب‌شناسی و انواع این اختلال می‌رویم و در آخر، چند فیلم در این زمینه معرفی می‌کنیم.

اختلال شخصیت مرزی چیست ؟

«اختلال شخصیت مرزی» (Borderline Personality Disorder | BPD) نوعی اختلال روانی است که افراد مبتلا به آن تصویر بسیار متغیری از خود و دیگران دارند. آن‌ها به سختی می‌توانند هیجان‌ها و رفتار خود را مدیریت کنند و از طرد شدن، رها شدن و تنها بودن به شدت می‌ترسند؛ با این حال، ممکن است به خاطر عصبانیت‌های انفجاری و نامناسب، «رفتارهای تکانشی» (Impulsive Behavior) و نوسان‌های خلقی مکرر دیگران را از خود دور کنند. این مشکلات در دراز مدت سبب پریشانی و از بین رفتن زندگی اجتماعی، تحصیلی و کاری فرد می‌شود.

اختلال شخصیت مرزی در «خوشه ‎(‎Cluster B) «B اختلال‌های شخصیت جای می‌‎گیرد. اختلال‌های خوشه B به‌علت هیجان‌های نامناسب فرد مبتلا به آن‌ها شناخته می‌شوند. یعنی افراد مبتلا به اختلال‌های خوشه B در شناخت و مدیریت هیجان‌های خود مشکل دارند.

اختلال‌های شخصیت از جمله اختلال شخصیت مرزی، اختلال‌هایی دیرپا و مزمن هستند که می‌توانند زندگی فرد را در تمام حوزه‌ها تحت‌ تاثیر قرار دهند. همچنین، افراد مبتلا به این اختلال‌ها اغلب متوجه نیستند که چه رفتاری از خود نشان می‌دهند و چطور بر روابط خود اثر منفی می‌گذارند. در نتیجه، شناخت و درمان به موقع این اختلال‌ها بسیار اهمیت دارد.

علائم اختلال شخصیت مرزی

اختلال شخصیت مرزی بر احساس فرد نسبت به خود، نحوه ارتباط او با دیگران و نحوه رفتارش تاثیر می‌گذارد. علائم این اختلال نیز در همین حوزه‌ها دیده می‌شود که در ادامه توضیح دادیم.

توجه کنید که همه افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی همه این علائم را تجربه نمی‌کنند بلکه شدت، فراوانی و طول مدت علائم فرد به فرد متفاوت است.

۱. ترس از رها شدن و انجام اقدامات اغراق‌آمیز برای جلوگیری از آن

افراد مبتلا به این اختلال به شدت از رها شدن می‌ترسند. در نتیجه اگر کوچک‌ترین نشانه‌ای از ترک شدن از جانب دیگران دریافت کنند، برای حفظ رابطه اقداماتی اغراق‌آمیز انجام می‌‌دهند. این دسته اقدامات معمولا یا شامل باج‌‌دهی‌های عاطفی و محبت‌ کردن‌های بیش‌ازحد است یا شامل تهدید کردن و رفتارهای خشونت‌آمیز می‌شود. آن‌ها ممکن است با دست‌آویزهای مختلف به طور مستقیم فرد دیگری را تهدید کنند یا با تهدید به خودکشی و رفتارهای خود-جرحی کار خود را پیش ببرند. گاهی اوقات نیز با کوچک‌ترین احساس خطر خودشان به روابط پایان می‌دهند تا از جانب شخص دیگر ترک نشده باشند.

۲. داشتن تصویری بسیار متغیر از خود و دیگران

الگوی روابط این افراد به شدت ناپایدار است. آن‌ها تصور ثابت و مثبتی از خود و دیگران ندارند بلکه به‌طور مداوم با «ایده‌آل‌سازی» (Idealization) و «بی‌ارزش‌سازی» (Devaluation) درگیرند. یعنی برای یک لحظه در نظر آن‌ها فرشته‌ای تمام عیار هستید و لحظه‌ بعد می‌توانید ظالم‌ترین و بدترین انسان روی زمین باشید. تصور آن‌ها از خودشان نیز همین‌قدر بی‌ثبات است اما اغلب شخصیت خود را پوچ و منفی در نظر می‌گیرند و احساس بی‌ارزشی و نفرت از خود دارند. اهداف، ارزش‌ها، «خودانگاره» (Self-Image)، «خود-پنداره» (Sense Of Self) و خلق آن‌ها به سرعت تغییر می‌کند.

۳. روابط ناپایدار و بی‌ثبات

همان‌طور که اشاره کردیم، تصویر‌ افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی از خودشان و دیگران به شدت متغیر است. بنابراین، رفتارهای آن‌ها نیز به سرعت تغییر می‌کند. حتی در یک رابطه دوستان معمولی یا در روابط خانوادگی، احساس آن‌ها به‌طور مداوم از صمیمیت شدید به نفرت شدید تبدیل می‌شود. این چرخه احساسات منجر به ناپایداری در روابط و درد عاطفی بیشتر برای آن‌ها می‌شود.

۴. رفتارهای تکانشی

اغلب اعمال افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی برای پایه رفتارهای تکانشی، فکر نشده و پرخطر است. رانندگی‌ بی‌احتیاط، قمار، روابط جنسی ناایمن، خرید کردن‌های بی‌حساب، پرخوری، سوءمصرف مواد، مصرف الکل، ترک ناگهانی شغل و روابط عاطفی از جمله اعمال تکانشی است که از این افراد سر می‌زند.

خودکشی‌های نمایشی و رفتارهای خود-جرحی نیز جزو این رفتارها است. رفتارهای خودکشی افراد مبتلا به این اختلال اغلب در پاسخ به ترس از رها شدن است اما ممکن است واقعا منجر به مرگ آن‌ها شود. در نتیجه، به هیچ عنوان نباید این رفتارهای آسیب‌زا را نادیده گرفت. در صورتی که یکی از عزیزان شما چنین حالاتی دارد، حتما به او کمک کنید تا در اسرع وقت به متخصص روانشناس یا روانپزشک مراجعه کند. با توجه به تفاوت روانشناس و روانپزشک، اختلال شخصیت مرزی در حالت شدید و احتمال خودکشی نیاز فوری به روانپزشک دارد.

۵. تجربه دوره‌های پارانویای موقتی

در اختلال شخصیت مرزی، افراد «پارانویا» (Paranoia) و بدبینی‌های لحظه‌ای را تجربه می‌کنند. پارانویا به شکل وهم‌آلود، غیرمنطقی و اغراق‌آمیزی از افکار منفی در مورد نیت دیگران گفته می‌شود. کسانی که دچار پارانویا هستند اغلب باور دارند دیگران می‌خواهند آن‌ها را آزار دهند یا به آن‌ها آسیب برسانند. افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی نیز ممکن است به خاطر ترس‌ها و باورهای خود نسبت به نیت دیگران بسیار بدبین باشند و مقصود دیگران را اشتباه برداشت کنند.

۶. خشم نامناسب و مشکلات مدیریت خشم

به علت بدبینی‌ها، شک‌ها و هیجان‌های منفی که این افراد همواره با خود حمل می‌کنند، بسیاری از اوقات خشمی نامناسب و غیرقابل‌ پیشبینی از خود نشان می‌دهند. همچنین به علت تکانشی بودن در مدیریت هیجان‌های خود از جمله خشم مشکل دارند و ممکن است در زمان عصبانیت، کارهای خطرناکی انجام بدهند و به خودشان یا دیگران آسیب برسانند.

۷. تجربه مسخ و جدایی از واقعیت

اختلال شخصیت مرزی ممکن است منجر شود که فرد به خاطر اضطراب و احساسات منفی درونی خود، ارتباط خود را با دنیای واقعی از دست بدهد. این حالت که به آن «تجزیه» یا «مسخ»‌ (Dissociation) گفته می‌شود ممکن است از چند لحظه تا چند ساعت طول بکشد. در طی مسخ، فرد احساس می‌کند که از بدن خود یا دنیای اطراف جدا شده است، گاه حتی فرد حس می‌کند که از بیرون به بدن خود نگاه می‌کند.

۸. نوسان خلقی شدید و سریع

در اختلال شخصیت مرزی، افراد نوسانات خلقی گسترده و شدیدی را تجربه می‌کنند. آن‌ها افکار ثابتی نسبت به خود و اطرافیان خود ندارند؛ بنابراین، احساسات و خلق آن‌ها نیز ثابت نیست. تمام هیجان‌های آن‌ها ممکن است در عرض چند دقیقه یا چند روز تغییر کنند. گاه می‌بینیم که برای چند ساعت به شدت شاد هستند و بعد غم شدیدی را تجربه می‌کنند یا گاه چند روزی به شدت پرانرژی و مثبت‌نگر هستند و سپس دوباره بی‌انگیزه و مضطرب می‌شوند.

دو نکته وجود دارد که در مورد نوسان‌های خلقی اختلال مرزی باید در نظر داشته باشیم، نکته اول اینکه این نوسان‌های خلقی به شکل واکنش‌هایی اغراق‌آمیز نسبت به اتفاق‌های روز و رفتار دیگران رخ می‌دهد و دوم اینکه ثبات خلقی این افراد به‌ندرت به اندازه یک روز طول می‌کشد و معمولا ظرف چند ساعت تغییر می‌کند.

نحوه تشخیص اختلال شخصیت مرزی در DSM5

در علم آسیب‌شناسی روانی، تمام اختلال‌های روانشناسی از روی کتاب مرجع «راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی» (Diagnostic and Statistical Manual Of Mental Disorders | DSM) تشخیص داده می‌شوند. این کتاب برای هر اختلال ملاک‌هایی مشخص ذکر کرده است. در ادامه ملاک‌های مربوط به اختلال شخصیت مرزی را بررسی می‌کنیم.

• ملاک A: وجود الگویی همه‌جانبه از بی‌ثباتی در روابط بین‌فردی، خود-انگاره و خلق که همراه با رفتارهای تکانشی دیده می‌شود. این الگو در اوایل بزرگسالی آغاز شده، در زمینه‌های مختلف وجود دارد و حداقل توسط پنج مورد (یا بیشتر) از موارد زیر مشخص می‌شود.
  1. تلاشی جنون‌آمیز برلی جلوگیری از طرد شدن واقعی یا خیالی.
  2. الگویی بی‌ثبات و شدید از روابط بین‌فردی که توسط جابه‌جایی مداوم بین ایده‌آل‌سازی و بی‌ارزش‌سازی مشخص می‌شود.
  3. اختلال هویت به طوری که خود-انگاره و خود-پنداره آن‌ها همواره به‌شدت بی‌ثبات است.
  4. وجود رفتارهای تکانشی حداقل در دو حوزه که به‌طور بالقوه خودآسیب‌رسان هستند‌ (مثلا ول‌خرجی، رفتارهای جنسی، مصرف مواد، رانندگی بی‌پروا، پرخوری).
  5. ژست‌ها، رفتارها و تهدید‌های مکرر خودکشی یا خود-جرحی.
  6. بی‌ثباتی عاطفی که به علت واکنش‌پذیری خلقی است‌ (برای مثال ملال دوره‌ای شدید، تحریک‌پذیری یا اضطراب که معمولا چند ساعت و به‌ندرت بیشتر از یک روز پایدار هستند).
  7. احساس مزمن پوچی.
  8. خشم شدید و نامناسب یا مشکلات مدیریت خشم (مثل نمایش مکرر عصبانیت، خشم پایدار، درگیری‌های فیزیکی مکرر).
  9. وجود تفکر پارانویای موقتی و مرتبط با استرس یا وجود نشانه‌های تجزیه‌ای (مسخ) شدید.

در نظر داشته باشید که در شمارش معیارها، برای معیار ۱ و معیار ۴ نباید رفتارهای خودکشی و خود-حرجی را نیز در نظر بگیرید چراکه این گروه رفتارها در معیار شماره ۵ لحاظ می‌شوند. همچنین، توجه کنید که تشخیص اختلال شخصیت مرزی همچون اختلال‌های شخصیت دیگر تنها برای افراد بالای ۱۸ سال ممکن است.

تشخیص افتراقی

برخی علائم اختلال شخصیت مرزی با علائم بسیاری از اختلال‌های دیگر از جمله «اختلال دوقطبی» (Bipolar Disorder)، «اختلال اسکیزوفرنی» (Schizophrenia Disorder)، «اختلال شخصیت پارانویید»‌ (Paranoid Personality Disorder) و «اختلال شخصیت نمایشی» (Histrionic Personality Disorder) که در قسمت روانشناسی مجله فرادرس هر کدام را توضیح دادیم، مشترک است. در ادامه به نحوه تمایز اختلال شخصیت مرزی از این اختلال‌ها می‌پردازیم.

تفاوت بین اختلال شخصیت مرزی و اختلال دوقطبی چیست؟

طی اختلال دوقطبی نیز همانند اختلال شخصیت مرزی، نوسان‌های خلقی و رفتاری را می‌بینیم. همچنین، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در دوران «شیدایی» (Manic) رفتارهای تکانشی دارند. با این حال، اختلال دوقطبی و شخصیت مرزی یکسان نیستند و به کمک سرنخ‌هایی می‌توان آن دو را از یکدیگر تمایز داد.

در اختلال شخصیت مرزی، خلق‌وخو و رفتار در پاسخ به اضطراب فرد، به خصوص هنگام تعامل با افراد دیگر، تغییر می‌کند اما در اختلال دو قطبی، خلق‌وخو پایدارتر است و کمتر واکنشی است. همچنین، طبق DSM5 در اختلال دوقطبی، دوره‌های سرخوشی و شیدایی باید حداقل برای ۴ روز مداوم ادامه داشته باشند اما در اختلال شخصیت مرزی به ندرت خلق فرد حتی برای یک روز پایدار است.

تفاوت بین اختلال شخصیت مرزی و اختلال اسکیزوفرنی چیست؟

هم در اختلال شخصیت مرزی و هم در اختلال اسکیزوفرنی حالت‌های مسخ دیده می‌شود اما افراد مبتلا به شخصیت مرزی رفتار و باورهای غیرعادی و روان‌پریشانه که در اختلال اسکیزوفرنی دیده می‌شود را از خود نشان نمی‌دهند. همچنین، آن‌ها تجربه هذیان‌گویی و توهم‌های بینایی و شنوایی ندارند.

تفاوت بین اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت پارانویید چیست؟

همان‌طور که اشاره کردیم، افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی نیز بدبینی‌ و پارانویا را تجربه می‌کنند اما پارانویا در این افراد با شدت کمتری نسبت به افراد مبتلا به دیده می‌شود و موقتی‌تر است. همچنین، معمولا رنگ و بویی از افکار مربوط به دوست‌ داشتنی نبودن و طرد شدن دارد.

تفاوت بین اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت نمایشی چیست؟

اختلال شخصیت مرزی و اختلال شخصیت نمایشی هر دو در خوشه B اختلال‌های شخصیت قرار دارند. افراد مبتلا به هر دوی این اختلال‌ها در مدیریت هیجان‌های خود مشکل دارند و دچار رفتارهای تکانشی هستند اما دو اختلال با یکدیگر متفاوتند.

رفتارهای خود-جرحی و خودکشی، تجربه خشم و نفرت در روابط نزدیک، احساس پوچی مزمن و حالت‌های مسخ در اختلال شخصیت مرزی بسیار بیشتر از اختلال شخصیت نمایشی دیده می‌شود. همچنین، مقصود رفتارهای فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی جلب توجه دیگران است اما در شخصیت مرزی، نیت اصلی فرد از رفتارهای خود جلوگیری از طرد شدن است.

اختلال شخصیت مرزی چه عوارضی دارد ؟

اختلال شخصیت مرزی به خودی خود می‌تواند تمام ارتباط‌های عاطفی و اجتماعی فرد مبتلا به آن را دچار مشکل کند. روابط نزدیک این افراد مملو از تنش است و به خاطر رفتارهای تکانشی که دارند، زندگی خود و نزدیکان‌شان را همواره در معرض آسیب و خطر قرار می‌دهند.

به جز این موارد، افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی بیش از دیگران در معرض خطر اختلال سوءمصرف مواد و الکل هستند. در بسیاری از موارد اختلال شخصیت آن‌ها با افسردگی اساسی همراه می‌شود و همچنین، ۴۰ برابر بیشتر از جمعیت عمومی در معرض خطر خودکشی قرار دارند. در حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی، جان خود را بر اثر خودکشی از دست می‌دهند. به همین دلیل، شناسایی و درمان به موقع این اختلال بسیار مهم است.

درمان شخصیت مرزی

اختلال شخصیت مرزی جزو اختلال‌های سرسخت برای درمان به شمار می‌آید. همان‌طور که اشاره کردیم افراد مبتلا به این اختلال در روابط نزدیک خود به طور مداوم چرخه‌ای از صمیمیت و نفرت را تجربه می‌کنند. این چرخه هیجانی در اتاق درمان نیز وجود دارد و رابطه مراجعه‌کننده مرزی با درمانگر نیز به‌طور مداوم دور و نزدیک می‌شود؛ در نتیجه، پیشرفت در روند درمانی این افراد ثابت نیست و زمان می‌برد. پس مهم است که فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی و خانواده او به روند درمانی پایبند باشند و ناامید نشوند.

با توجه به رفتارهای خطرناکی که گاه از افراد مرزی سر می‌زند، ممکن است بنا به تشخیص متخصص لازم باشد برخی از این افراد برای مدتی بستری شوند و تحت مراقبت‌های شدیدتری باشند، در حالی که برخی دیگر می‌توانند تنها با جلسات درمانی بهبود یابند. در ادامه به برخی از شیوه‌های درمانی که در درمان شخصیت مرزی مفید است، اشاره می‌کنیم.

رفتار درمانی دیالکتیک

«روان‌درمانی» (Psychotherapy) درمان اصلی برای شخصیت مرزی به شمار می‌رود که می‌تواند به شیوه‌های گوناگونی انجام شود. یکی از انواع روان‌درمانی، «رفتاردرمانی دیالکتیک» (Dialectical Behavior Therapy | DBT) است. این درمان به طور خاص برای اختلال شخصیت مرزی ایجاد شده است و به افراد مرزی کمک می‌کند تا به رفتار و احساسات کنونی خود آگاه شوند. سپس، به کمک این آگاهی و استفاده از شیوه‌های ذهن‌آگاهی، نحوه برخوردشان با احساسات منفی را تغییر دهند. همچنین، در DBT مراجعه‌کننده مهارت‌هایی را برای مدیریت احساسات شدید، کاهش رفتارهای خود-آسیب‌رسان و بهبود روابط بین‌فردی می‌آموزد.

درمان شناختی رفتاری

یکی دیگر از انواع روان‌درمانی، «درمان شناختی-رفتاری» ( Cognitive-Behavioral Therapy | CBT) است. این سبک درمانی به فرد مبتلا به شخصیت مرزی کمک می‌کند تا افکار و رفتاری خود را بازبینی کند و الگوهای مخرب آن را شناسایی کند. سپس، درمانگر به مراجعه‌کننده کمک می‌کند تا الگوهای آسیب‌رسان را با الگوهای سازنده‌تری جایگزین کند. CBT در کاهش نوسانات خلقی، علائم اضطرابی و رفتارهای خودکشی و خود-جرحی نیز موثر است.

درمان مبتنی بر ذهنیت

«درمان مبتنی بر ذهنیت» (Mentalization Based Therapy | MBT) نیز همانند رفتاردرمانی دیالکتیک به‌طور خاص برای اختلال شخصیت مرزی طراحی شده است. در این سبک درمانی مراجعه‌کننده یاد می‌گیرد که واقعیت لزوما آن چیزی نیست که درون ذهن خود تجربه می‌کند. MBT به فرد مبتلا به شخصیت مرزی کمک می‌کند تا احساسات دیگران را به درستی درک کند و واکنش مناسبی نسبت به آن‌ها نشان دهد. این دقیقا کاری است که افراد مبتلا به شخصیت مرزی در انجام آن با مشکل روبه‎‌رو هستند.

درمان مبتنی بر انتقال 

«درمان مبتنی بر انتقال» (Transference Focused Psychotherapy | TFP) هم جزو شیوه‌های درمانی شخصیت مرزی به شمار می‌آید. در روانشناسی هنگامی می‌گوییم «انتقال» (Transference) صورت گرفته که مراجعه‌کننده الگوی غالب احساسات، هیجان‌ها، پیش‌فرض‌ها و رفتار خود در طول زندگی‌اش را نسبت به درمان‌گر نیز تکرار می‌کند. برای مثال، شخصی که فکر می‌کند هیچ‌کس او را دوست ندارد، در اتاق درمان نیز دائم به درمان‌گر خود می‌گوید که تو مرا دوست نداری یا فردی که افراد پارانویید دارد، نسبت به درمان‌گر خود نیز بدبین است. درمان‌گر می‌تواند به کمک رابطه انتقالی، الگوهای درونی مراجعه‌کننده را کشف کند و در طی این رابطه درمانی، آن‌ها را بهبود بخشد.

گروه‌درمانی

اغلب سبک‌های روان‌درمانی می‌تواند به دو شیوه فردی یا «گروه‌درمانی» (Group Therapy) اجرا شود. در گروه‌درمانی، چند مراجعه‌کننده با مشکل مشابه به همراه یک درمان‌گر در اتاق درمان حاضر می‌شوند. جلسات گروهی به افراد مبتلا به شخصیت مرزی کمک می‌کند تا یاد بگیرند چطور با دیگران تعامل کنند و با روش‌های تعاملی سالم مقصود خود را بیان کنند. رفتارهای اجتماعی مراجعه‌کننده‌ها در گروه‌درمانی زیر نظر درمان‌گر بررسی و اصلاح می‌شوند.

دارودرمانی

هیچ دارویی به عنوان درمان قطعی و اصلی اختلال شخصیت مرزی شناخته نمی‌شود؛ با این حال، روانپزشک‌ها از برخی داروها برای کاهش علائم این اختلال از جمله افسردگی و اضطراب، نوسان‌های خلقی، حالت‌های مسخ و رفتارهای تکانشی استفاده می‌کنند.

• داروهای ضدافسردگی مثل سرترالین،‌ فلووکسامین و پاراکستین
• داروهای ضد اضطراب یا همان بنزودیازپین‌ها مثل آلپروزولام، دیازپام و لورازپام
• داروهای تثبیت‌دهنده خلق مثل کاربامازپین، والپروات سدیم و لاموتریژین
• داروهای ضد روانپریشی مثل رسپریدون و الانزاپین

نحوه برخورد با افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی

همراهی مداوم با کسی که دچار اختلال شخصیت مرزی است، ممکن است شما را فرسوده کند. انگار که همواره باید اطراف چنین فردی مراقب کوچک‌ترین رفتار خود باشید، نمی‌توانید رفتارش را پیشبینی کنید و نمی‌توانید احساسات متناقض او نسبت به خود را متوجه شوید. شاید چنین شرایطی باعث شود احساس کنید که همه‌چیز همواره تقصیر شما است اما باید بدانید که شما مقصر این اتفاقات نیستید، نمی‌توانید بدون کمک متخصص این اختلال را درمان کنید و نمی‌توانید فرد مقابل خود را مدیریت کنید.

سعی کنید تماس خود با دوستان و عزیزانتان را قطع نکنید. از آن‌ها حمایت عاطفی دریافت کنید. در صورت نیاز از متخصص نیز کمک بگیرید. برای خودتان وقت بگذارید و اوقاتی را به فرایندهای مفرح اختصاص دهید. از سلامت جسمی و روحی خود غافل نشوید.

در ادامه راهکارهایی آوردیم تا بتوانید با آسیب کمتر و به شکل موثرتری با فرد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی در ارتباط باشید.

• فعالانه گوش کنید و دلسوز باشید. موقع صحبت با فرد مرزی تمام حواس خود را به او اختصاص دهید و حواس‌پرتی‌هایی مثل تلویزیون و تلفن را به حداقل برسانید. گفت‌وگو را قطع نکنید و به سمت نگرانی‌های خود نکشانید. از سرزنش و انتقاد خودداری کنید و با پاسخ‌هایی مثل «اوه، میفهمم»، «که این‌طور» و... علاقه خود را به آنچه که بیان می‌کند، نشان دهید.
• روی احساسات تمرکز کنید، نه کلمات. افراد مبتلا به اختلال شخصیت مرزی احساسات زیادی را تجربه می‌کنند که به علت شرایط اختلال خود نمی‌توانند با کلمات دقیقا درستی به زبان آورند. سعی کنید احساسات آن‌ها را در میان صحبت‌هایشان پیدا کنید و رنج آن‌ها را تصدیق نمایید. یعنی با گفتن چیزهایی مثل «زیادی بزرگش نکن!» احساسات آن‌ها را بی‌ارزش نکنید بلکه از جملاتی مثل «می‌فهمم باید دردناک بوده باشد» استفاده کنید.
• آرامش خود را حفظ کنید. حتی زمانی که فرد مرزی دست به کارهای عجیب‌وغریب می‌زند، سعی کنید آرامش خود را حفظ کنید. مهم نیست رفتار آن‌ها چقدر غیرمنطقی باشد، حالت تدافعی شما تنها باعث بیشتر عصبانی شدن آن‌ها می‌شود. اگر نمی‌توانید آرام بمانید، برای مدتی از فضا دور شوید.
• از حواس‌پرتی استفاده کنید. هنگامی که هیجان‌های فرد مرزی شدت می‌گیرد و می‌دانید که در لبه پرتگاه رفتارهای ناگهانی قرار دارد، از حواس‌پرتی استفاده کنید و توجه او را به سمت چیز دیگری جلب کنید. بهتر است این حواس‌پرتی فعالیت آرامش‌بخشی مثل ورزش کردن، چای نوشیدن، گوش دادن به موسیقی، نقاشی یا باغبانی باشد.
• مرزهای سالم تعیین کنید. فرد مبتلا به شخصیت مرزی باید بداند که رفتارهایی وجود دارد که شما تحمل نخواهید کرد و نباید به شما آسیب برساند. وقتی مرزهای خود را مشخص کردید، به شکلی شفاف به او بیان کنید و قاطعانه بر حرف خود بمانید.
• حساسیت‌های فرد مرزی را یاد بگیرید. افراد مرزی به‌شدت از ترک شدن و رفتارهایی از این قبیل می‌ترسند، در نتیجه می‌توانید یاد بگیرید که چه کارهایی برای آن‌ها به معنی ترک شدن است و از انجام این کارها خودداری کنید. مثلا شاید برای فردی قطع کردن تلفن بدون خداحافظی به معنی ترک شدن باشد، حتی اگر برای شما چنین نیست. سعی کنید از دریچه دید او به قضایا نگاه کنید.
• او را به درمان تشویق کنید. توجه کنید که تلاش شما برای تشویق فرد مرزی به درمان نباید به گونه‌‌ای باشد که احساس کند مقصر و بیمار است بلکه باید به شکلی همدلانه و دلسوزانه باشد.

سبب‌شناسی اختلال شخصیت مرزی

اختلال شخصیت مرزی نیز مانند اغلب اختلال‌های روانی دیگر حاصل تعامل زیست‌شناسی، ژنتیک، محیط و سبک فرزند پروری است. در ادامه به نقش هر یک از این عوامل اشاره می‌کنیم.

نقش ژنتیک و ساختارهای مغزی در اختلال شخصیت مرزی

اگر در یک خانواده فردی مبتلا به اختلال شخصیت مرزی باشد، احتمال ابتلای دیگر اعضای خانواده به این اختلال بیشتر از حالت عادی است. این موضوع وجود ریشه‌های ژنتیکی این اختلال را تصدیق می‌کند. همچنین، تحقیقات نشان داده است که قسمت پیشانی مغز که مربوط به مدیریت تکانه است، در افراد مبتلا به این اختلال متفاوت از دیگران عمل می‌کند. با این حال، مشخص نیست که این تفاوت عامل این اختلال است یا ناشی از این اختلال.

تاثیر تروما، بدرفتاری و سبک‌های فرزندپروری

تجربه حوادث ناگوار، «بدرفتاری‌» (Abuse) و «تروما» (Truma) در کودکی تاثیر بسیار زیادی در شکل‌گیری اختلال شخصیت مرزی دارد. به طوری که ۷۰ درصد افراد مبتلا به این اختلال در کودکی بد‌رفتاری‌های جنسی، جسمی یا روانی را تجربه کرده‌اند. در ادامه به فهرستی از این موارد اشاره می‌کنیم.

• «بدرفتاری‌های جنسی» (Sexual Abuses) شامل رفتارهایی مثل تجاوز، تعرض، لمس‌های ناخواسته و... می‌شود.
• «بدرفتاری‌های فیزیکی» (Physical Abuses) مثل سیلی زدن، کتک زدن، تنبیه‌های جسمانی، خوراندن داروهای نامناسب یا مواد مخدر توسط والدین
• «بدرفتاری‌های روانی» (Mental Abuses) از جمله داد زدن، ناسزا گفتن، حبس خانگی، کنترل‌گری، تبعیض و... توسط والدین
• تجربه «غفلت» (Neglect). غفلت به این معنا است که والدین نسبت به نیازهای جسمی و روانی فرزند خود بی‌تفاوت باشد و به آن‌ها رسیدگی نکند.
•  تجربه تروماهایی مثل فوت یکی از عزیزان، جدایی از مادر یا پدر، بیماری سخت، جراحی و بستری در بیمارستان، تصادف، جنگ، حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل، مورد قلدری قرار گرفتن و...
• شکل‌گیری سبک دلبستگی ناایمن به خصوص دلبستگی دوسوگرا

اثر بدرفتاری‌ها و تروماها به‌خصوص زمانی پررنگ می‌شود که به کودک احساس ناامنی، طرد شدن، تنها بودن و رها شدگی بدهد. برای مثال اگر کودکی تجربه ترومای دردناک فوت اعضای خانواده خود را داشته باشد، ممکن است در دنیای کودکانه خود این واقعه را به معنی «او مرا تنها گذاشته» ترجمه کند. سیل می‌تواند به معنی «این دنیا ناامن است و هر لحظه ممکن است هر کدام زندگی و عزیزانم از دست بروند» باشد.

گاهی اوقات نیز کودکان بد‌رفتاری‌ها و غفلت را به معنی ارزشمند و لایق نبودن خود برداشت می‌کنند. هنگامی که این حس منفی نسبت به خود شکل بگیرد نیز احتمال اختلال شخصیت مرزی بالاتر می‌رود. همچنین، مصرف مواد مخدر توسط والدین با احتمال ابتلا به BPD مرتبط هستند.

انواع اختلال شخصیت مرزی

چهار نوع اصلی از اختلال شخصیت مرزی وجود دارد. این چهار نوع عبارتند از:

1. شخصیت مرزی «تکانشی» (Impulsive): در گروه «تکانشی» رفتارهای تکانشی از جمله پرخوری، رفتارهای جنسی ناایمن، رانندگی ناایمن، مصرف مواد و پرخاشگری مثل درگیری فیزیکی و فریاد زدن غالب است. آن‌ها ممکن است در نگاه اول در ظاهر جذاب و پرانرژی به نظر بیایند اما همواره دردسر زیادی با خود به همراه دارند.
2. شخصیت مرزی «ترسان» (Discouraged): این دسته از شخصیت‌های مرزی به‌شدت از ترک شدن می‌ترسند و شدیدا خودشان را نیازمند دیگران نشان می‌دهند. آن‌ها ممکن است برای ترک نشدن دست به هر کاری بزنند. در مقایسه با دیگر گروه‌ها، «ترسان‌ها» در ظاهر آرام‌تر هستند. آن‌ها خودشان را به جای دیگران سرزنش می‌کنند، احساس بیگانگی و انزوا دارند و از درون احساس پوچی می‌کنند.
3. شخصیت مرزی «خود-ویران‌گر» (Self-destructive): گروه «خود-ویران‌گر» از خودشان نفرت دارند. آن‌ها رفتارهای خود-آسیب‌رسانی مثل خود-جرحی، خودکشی، سوءمصرف مواد، فعالیت‌های هیجانی خطرناک و... انجام می‌دهند.
4. شخصیت مرزی «انفجاری» (Petulant): این گروه نوسانات خلقی زیادی دارند و غیرقابل پیشبینی هستند.‌ آن‌ها خشم خود را به‌شکل «منفعل-پرخاشگر» (Passive-Agressive) نشان می‌دهند، «به‌ بازی گرفتن» (Manipulating) دیگران در این گروه دیده می‌شود و نیاز دارند احساس کنند اوضاع در دست‌ خودشان است.

افراد مبتلا به شخصیت مرزی لزوما در یکی از این چهار گروه جای نمی‌گیرند، بلکه ممکن است علائم آن‌ها ترکیبی از ویژگی‌های چند گروه مختلف باشد.

معرفی فیلم در مورد اختلال شخصیت مرزی

فیلم‌ها به ما کمک می‌کنند تا بهتر با چهره واقعی اختلال‌های روانی آشنا بشویم. در ادامه چند فیلم معرفی کرده‌ایم که در میان شخصیت‌های خود، اختلال شخصیت مرزی را به نمایش می‌گذارند.

۱. فیلم دفترچه امیدبخش

فیلم Silver Linings Playbook که در ایران به نام «دفترچه امیدبخش» شناخته می‎‌شود، در مورد زنی به نام پت سولیتانو است. پس از اینکه پت از آسایشگاه روانی به خانه برمی‌گردد، تلاش می‌کند تا همسرش را به زندگی مشترک بازگرداند. در همین حین، او با خواهر دوست همسرش روبه‌رو می‌شود که تیفانی نام دارد و به تازگی همسر خود را از دست داده است. سپس، رابطه‌ای دوستانه بین این تیفانی و پت شکل می‌گیرد. در این فیلم، پت سولیاتو از اختلال دوقطبی رنج می‌برد اما تیفانی بسیاری از علائم شخصیت مرزی را از خود نشان می‌دهد.

۲. فیلم درخشش ابدی یک ذهن پاک

فیلم «درخشش ابدی یک ذهن پاک» (Eternal Sunshine of the Spotless Mind) داستان زنی است که از معشوق خود به شکل دردناکی جدا شده و تصمیم می‌گیرد به کمک یک روش پزشکی، خاطرات معشوق خود را از ذهنش پاک کند. در مقابل، معشوق او نیز همین تصمیم را می‌گیرد و این دو نفر شروع به فراموش کردن یکدیگر می‌کنند. رفتارهای شخصیت زن این فیلم بسیاری از علائم شخصیت مرزی را در بر می‌گیرد.

۳. فیلم دختر، از هم گسیخته

داستان فیلم «دختر، از هم گسیخته» (Girl, Interrupted) در دهه ۱۹۶۰ میلادی رخ می‌دهد و درباره دختری به نام سوزانا است که پس از اقدام به خودکشی در بیمارستان بستری می‌شود. سوزانا علائم شخصیت مرزی را دارا است. او در بیمارستان با دختر دیگری به نام کایسِن آشنا می‌شود. کایسن نیز جنبه‌های خشونت‌آمیز و خطرناک شخصیت مرزی را به تصویر می‌کشد و در مسیر فیلم باید تصمیم بگیرد آیا برای درمان تلاش می‌کند یا می‌خواهد تسلیم اختلال روانی خود شود؟

۴. فیلم هیولا

فیلم «هیولا» (Monster) محصول سال ۲۰۰۳ داستان واقعی زنی به نام «آیلین وورنوس» (Aileen Wournos) است. آیلین وورنوس نام قاتلی زنجیره‌ای است که در سال‌ ۱۹۸۹ هفت مرد را می‌کشد. تصور می‌شود که بخشی از رفتارهای ناپایدار، مخرب و خشونت‌آمیز او به علت اختلال شخصیت مرزی است.

سوالات رایج

در انتهای این مطلب از مجله فرادرس، به برخی از سوالات رایج در زمینه اختلال شخصیت مرزی پاسخ می‌دهیم.

اختلال شخصیت مرزی در زنان بیشتر دیده می‌شود یا مردان؟

طبق کتاب DSM5 این اختلال بین ۱ تا ۲ درصد جمعیت را در برمی‌گیرد و در زنان دو برابر بیشتر از مردان دیده می‌شود.

آیا اختلال شخصیت مرزی با افزایش سن کاهش می‌یابد؟‌

اختلال شخصیت مرزی همانند دیگر اختلال‌های شخصیت، اختلالی مزمن است. گاهی اوقات علائم این اختلال با افزایش سن کاهش می‌یابند اما گاهی اوقات نیز افزایش سن و تجربه‌های منفی آن‌ها را پررنگ‌تر می‌کند. در نتیجه، نمی‌توان بهبود اختلال مرزی را به سن واگذار کرد و باید حتما از متخصص کمک گرفت.