رشته مهندسی معدن | معرفی گرایش ها، حقوق و درآمد و بازار کار + فیلم آموزش رایگان

در این مطلب از مجموعه مطالب معرفی رشته‌های دانشگاهی مجله فرادرس، به رشته مهندسی معدن پرداخته‌ایم و سعی کرده‌ایم تناسب آن با روحیات افراد، دروسی که برای موفقیت در این رشته مهندسی باید در آن‌ها پایه‌ای قوی داشت، گرایش‌های آن، بازار کار و سایر موارد مرتبط را مورد بررسی قرار دهیم. اگر به یادگیری دروس اصلی و مهارت‌های تخصصی در حوزه معدن علاقه دارید، به مجموعه فیلم‌های آموزش مهندسی معدن و ژئوتکنیک فرادرس سر بزنید.

رشته مهندسی معدن مناسب چه کسانی است؟

رشته مهندسی معدن یکی از قدیمی‌ترین رشته‌های مهندسی در دنیا است که سابقه آکادمیک آن به دوران انقلاب صنعتی انگلستان برمی‌گردد. محصلان این رشته باید در دروس ریاضی و فیزیک و علوم پایه از دانش خوبی برخوردار باشند. به‌ علت عملیات میدانی گاها وسیع در این رشته، دانش‌پذیران آن باید نیرو و توان کافی برای چنین مواردی را داشته باشند.

مهندسی معدن و صنعت معدنکاری به عنوان یک صنعت بالادستی محسوب می‌شود که تامین کننده نیاز اصلی و عمده تمدن بشر از دیرباز تا امروز به مواد و مصالحی بوده که مواد مصرفی سایر صنایع به حساب می‌آیند؛ موادی از قبیل مس، سرب، روی، طلا، سنگ‌های ساختمانی و غیره. امروزه با گسترش تکنولوژی و صنعت، نیاز به مواد استراتژیک معدنی بیشتر و بیشتر می‌شود همچنین برای تامین پایدار مصالح معدنی به عنوان مواد اولیه صنایع پایین دست، نیاز به طراحی معادن بزرگتر و عمیق‌تر است که با بزرگتر شدن معادن پیچیدگی‌های مهندسی و طراحی آن‌ها نیز افزایش می‌یابد.

برای اینکه یک ذخیره در دل زمین بتواند به یک معدن قابل استخراج تبدیل شود، مسیر زیادی را باید طی کند. بطور بسیار خلاصه، اولین قدم بر عهده مهندسین معدن، گرایش اکتشاف است که با بهره گیری از دانش تخصصی خود مناطق مستعدی را که دارای پتانسیل برای استخراج هستند را شناسایی می‌کنند؛ این بخش از مهندسی معدن نیاز به عملیات میدانی دارد.

پس از مطالعات امکان‌سنجی و اقتصادی در صورتی که منطقه شناسایی شده پتانسیل لازم را داشته باشد امکان استخراج آن فراهم می‌شود. برای استخراج ماده معدنی مهندسین معدن با گرایش استخراج اقدام به طراحی معدن می‌کنند و همواره باید بتوانند بین طراحی ایمن و پایدار از یک طرف و بحث اقتصادی از طرف دیگر یک تعادل بهینه ایجاد بکنند که یکی از حساس‌ترین وظایف مهندسین طراح همین موضوع است. ماده معدنی پس از استخراج وارد کارخانه فرآوری می‌گردد تا عیار و خلوص آن افزایش یابد. طراحی کارخانه فرآوری و سیستم‌های خردایش برعهده مهندسین معدن، گرایش فرآوری مواد معدنی است.

مهندسین معدن در تمام مراحل عمر یک معدن، همواره با چالش‌های فنی و مهندسی از یک طرف و چالش مباحث اقتصادی از طرف دیگر روبه‌رو هستند. این رشته مهندسی بدلیل شرایط کاری سخت و چالش‌های متعدد دیگر، برای کسانی مناسب‌تر است که دارای روحیه تسلیم ناپذیری و حوصله و پشتکار در مقابل مشکلات محیط طبیعی و مسائل مهندسی هستند.

چه دروسی از دوره دبیرستان در رشته مهندسی معدن بیشتر استفاده می‌شوند؟

دروس حسابان و حساب دیفرانسیل و انتگرال در دوره دبیرستان به عنوان دروس پایه و پیش‌نیاز برای درس‌های ریاضی 1 و 2، معادلات، ریاضیات مهندسی در دانشگاه به حساب می‌آیند. مبحث آمار و احتمالات دوره دبیرستان پیش‌نیاز و پایه درس آمار و احتمالات مهندسی و درس زمین آمار است که نوع خاصی از علم آمار مختص بکارگیری در علوم زمین محسوب می‌شود؛ این درس یکی از درس‌های تخصصی رشته مهندسی معدن است و بد نیست در همینجا اشاره کنیم که زمین آمار پیشرفته نیز در ادامه آن و در مقطع کارشناسی ارشد تدریس می‌شود.

دروس فیزیک چهار ساله دوره دبیرستان پیش‌نیازهای فیزیک 1، 2 و 3 هستند. برای شیمی فیزیک و درس‌های مهندسی از قبیل استاتیک، مقاومت مصالح، دینامیک و مکانیک سیالات در دوره دانشگاه هم باز باید در فیزیک دبیرستان پایه‌ای قوی داشته باشید. دروس شیمی دبیرستان بعنوان پیش‌نیاز برای درس آزمایشگاه شیمی و آزمایشگاه کانه آرایی و تا حدودی درس کانه‌آرایی در دوره دانشگاه هستند.

اگرچه پذیرفته شدگان در رشته مهندسی معدن از شاخه ریاضی و فیزیک هستند و در این شاخه نیز درس زمین شناسی ارائه نمی‌شود، اما علاقه‌مندان می‌توانند درس زمین‌شناسی دوره دبیرستان را مطالعه کنند تا یک دید کلی از مباحث زمین شناسی بدست آورند. لازم به ذکر است در صورتی که پذیرفته شدگان هیچ آشنایی درباره درس زمین‌شناسی نداشته باشند، مشکلی در دوره دانشگاه نخواهند داشت؛ چون دروس مختلف زمین شناسی را از مباحث کاملا ابتدایی تا مباحث پیشرفته تخصصی در دانشگاه خواهند آموخت.

زبان انگلیسی در تمامی رشته‌های دانشگاهی جز یکی از ضروریات است و مهندسی معدن نیز از این قاعده مستثنی نیست. داشتن دانش خوب زبان انگلیسی این امکان را برای دانشجویان این رشته فراهم میکند تا بدون هیچ مشکلی زبان تخصصی رشته خود را بخوبی فرا گیرند؛ همچنین امکان استفاده از سایت‌های علمی و آموزشی انگلیسی زبان در رابطه با مهندسی معدن و آخرین دستاوردها و تکنولوژی‌های یافته شده در این حوزه را نیز میسر می‌سازد که دسترسی به این منابع میتواند چشم انداز و بینش بسیار خوبی هم از جهت علمی و هم از جنبه آینده شغلی برای فراگیران این رشته فراهم سازد.

آموزش‌های مفید برای تقویت پایه مهندسی معدن عبارت هستند از:

• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش ریاضیات
• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش فیزیک
• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش شیمی
• (+) فیلم آموزش زمین شناسی - پایه یازدهم

گرایش‌های این رشته برای ادامه تحصیل چیست؟

گرایش اکتشاف: این گرایش از دوره کارشناسی تا دوره دکترا ارائه می‌شود. تخصص اصلی دانش آموختگان این گرایش پی‌جویی و اکتشافات اولیه و اکتشافات تفصیلی به منظور یافتن مناطق مستعد دارای پتانسیل معدنکاری و مکان‌یابی ذخایر نهفته شده در داخل زمین و تخمین میزان ذخیره و عیار آن‌ها است‌. رشته زمین‌شناسی را می‌توان پایه و اساس گرایش اکتشاف مهندسی معدن دانست.

• (+) مجموعه آموزش‌های مهندسی معدن و ژئوتکنیک

گرایش استخراج: این گرایش از دوره کارشناسی تا دوره دکترا ارائه می‌شود. تخصصی اصلی دانش آموختگان این گرایش طراحی معادن روباز و معادن زیر زمینی بر اساس عمق قرارگیری ماده معدنی و هم چنین شکل توده معدنی است. مهندسین استخراج، در زمینه طراحی الگوهای انفجاری، ترابری، برنامه‌ریزی تولید، تخمین هزینه‌ها و غیره نیز فعالیت می‌کنند. گرایش استخراج معدن، با رشته متالورژی استخراجی (از گرایش‌های مهندسی مواد)، ارتباط بسیار نزدیکی دارد.

• (+) فیلم آموزش حفر چاه و فضاهای زیرزمینی

مکانیک سنگ: این گرایش از دوره کارشناسی ارشد تا دوره دکترا ارائه می‌شود. دانش آموختگان دوره کارشناسی، گرایش اکتشاف یا استخراج، براساس علاقه و بسته به میزان دانش خود، می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشدِ گرایش مکانیک سنگ شرکت کنند. تخصص اصلی دانش آموختگان این گرایش طراحی و تحلیل پایداری حفریات و سازه‌های زیرزمینی از جمله معادن زیرزمینی، تونل‌های عمیق و تونل‌های شهری، حفریات رو زمینی از قبیل معادن روباز و تحلیل پایداری سطوح شیبدار سنگی و خاکی و ... است. گرایش مکانیک سنگ مهندسی معدن، ارتباط بسیار نزدیکی با گرایش مکانیک خاک در مهندسی عمران دارد.

فرآوری مواد معدنی: این گرایش از دوره کارشناسی ارشد تا دکترا ارائه می‌شود . دانش آموختگان دوره کارشناسی گرایش اکتشاف و استخراج، براساس علاقه و بسته به میزان دانش خود می‌توانند در آزمون کارشناسی ارشد در گرایش فرآوری مواد معدنی شرکت کنند. تخصص اصلی دانش آموختگان این رشته، طراحی کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی و مدارهای خردایش است که مواد پس از استخراج به منظور پرعیارسازی وارد این کارخانه‌ها می‌شوند. همچنین دانش آموختگان این گرایش می‌توانند در زمینه‌های آزمایشگاهی، صنایع سرامیک و... نیز فعالیت کنند.

چهار گرایشی که در این بخش معرفی کردیم، گرایش‌های اصلی مهندسی معدن محسوب می‌شوند. برخی از دانشگاه‌ها، گرایش‌های دیگری نظیر مهندسی معدن - تونلسازی و مهندسی معدن - محیط‌زیست را نیز ارائه می‌کنند.

مهمترین دروس دانشگاهی رشته مهندسی معدن چه درس‌هایی هستند؟

از دروس عمومی رشته مهندسی معدن، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ریاضی
  • (+) فیلم آموزش ریاضی عمومی ۱
  • (+) فیلم آموزش ریاضی عمومی ۲
  • (+) فیلم آموزش معادلات دیفرانسیل
  • (+) فیلم آموزش آمار و احتمال مهندسی
  • (+) فیلم آموزش ریاضی مهندسی
  • مجموعه فیلم‌های آموزش محاسبات عددی
• فیزیک و آزمایشگاه
  • (+) فیلم آموزش فیزیک ۱
  • (+) فیلم آموزش فیزیک ۲
  • (+) فیلم آموزش فیزیک ۳
• شیمی و آزمایشگاه
  • (+) فیلم آموزش شیمی عمومی
  • (+) فیلم آموزش شیمی فیزیک
• دروس مهندسی
  • (+) فیلم آموزش نقشه‌کشی صنعتی
  • (+) فیلم آموزش مقاومت مصالح
  • (+) فیلم آموزش استاتیک
  • (+) فیلم آموزش دینامیک مهندسی
  • (+) فیلم آموزش مکانیک سیالات
• دروس تخصصی
  • (+) فیلم آموزش زمین شناسی مهندسی
  • (+) فیلم آموزش کانی‌شناسی 
  • سنگ‌‌شناسی
    • (+) فیلم آموزش سنگ شناسی آذرین
  • (+) فیلم آموزش زمین‌شناسی اقتصادی
  • (+) فیلم آموزش مکانیک سنگ
  • نگهداری
    • (+) فیلم آموزش طراحی سیستم‌های نگهداری
  • نقشه‌برداری معدنی
    • (+) فیلم آموزش ترسیم نقشه های توپوگرافی با Surfer
  • (+) فیلم آموزش حفر چاه و فضاهای زیرزمینی
  • (+) فیلم آموزش مهندسی انفجار
  • ژئوتکنیک
    • (+) فیلم آموزش مکانیک خاک
  • کانه‌آرایی
  • زمین‌شناسی ساختمانی
  • برداشت زمین‌شناسی
  • روش‌های استخراج سطحی
  • روش‌های استخراج زیرزمینی
  • تهویه
  • ترابری
  • مینرالوگرافی
  • اصول اکتشاف
• دیگر دروس
  • اجزا ماشین
  • (+) مجموعه فیلم‌های آموزش برنامه‌نویسی کامیپوتر

فارغ التحصیل رشته مهندسی معدن در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

برخی از اصلی‌ترین مشاغل و صنایعی که یک فارغ التحصیل رشته مهندسی معدن می‌تواند در آن‌ها مشغول به کار شود، عبارت هستند از:

• مدیریت معدن
• وزارت صنعت، معدن و تجارت
• مسئولین فنی معادن
• مهندسین مشاور در امور صنایع معدنی و معدنکاری
• طراحی معادن روباز و زیر زمینی و طراحی باطله برداری
• طراحی روش‌های اکتشافی و پهنه‌بندی‌های اکتشافی
• سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی
• مهندسین مشاور در زمینه تونل و فضاهای زیر زمینی و طراحی سیستم‌های حفاری
• تمامی بخش‌های صنعت معدن و صنایع معدنی که نیاز به مهندس معدن باشد، همگی می‌توانند زمینه کاری وی با توجه به گرایش تخصصی او به حساب آیند. دانش آموختگان رشته مهندسی معدن با توجه به اینکه در این زمینه تخصص لازم را دارا هستند در صورت داشتن توانایی مالی و با بهره‌گیری از سیاست‌های حمایتی دولت از قبیل وام‌های بلند مدت کم بهره، می‌توانند خود اقدام به تاسیس و بهره‌برداری از معادنی همانند سنگ‌های ساختمانی، زغال‌سنگ، مس، پوکه معدنی، شن و ماسه و ... نمایند.

بازار کار رشته مهندسی معدن به چه صورت است؟

کشور ایران با دارا بودن 7 درصد از معادن جهان و 68 نوع ماده معدنی (غیرنفتی) یکی از کشورهای بسیار غنی از حیث ذخایر معدنی است. برخی از معادن ایران در کلاس جهانی قرار دارند که از جمله آنها معدن مس سرچشمه، معدن سنگ آهن گل گهر سیرجان، معادن سنگ آهن سنگان را می‌توان نام برد.

عمده‌ترین ذخایر معدنی ایران شامل مس، سرب، روی، قلع، طلا، زغال‌سنگ، اورانیوم و سنگ‌های ساختمانی و قیمتی است. صنایع معدنی پس از صنعت نفت و گاز یک چهارم اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد؛ با توجه به سیاست‌های توسعه‌ای دولت‌ها در این زمینه و برنامه‌ریزی برای افزایش صادرات غیرنفتی، صنعت معدنکاری به یکی از محورهای اصلی توسعه اقتصادی کشور تبدیل شده، در نتیجه می‌توان چنین استنباط کرد که برای فارغ التحصیلان این رشته امکان اشتغال هم در بخش‌های خصوصی و هم بخش‌های دولتی این صنعت وجود دارد و در آینده نیز با افزایش بهره‌برداری از ظرفیت معادن و استخراج معادن جدید، بستر شغلی برای فارغ التحصیلان به شکل مطلوبی وجود خواهد داشت.

امکان ادامه تحصیل این رشته در داخل ایران چگونه است؟

این رشته از مقطع کارشناسی تا مقطع دکترا در دانشگاه‌های داخل کشور ارائه می‌شود. از جمله این دانشگاه‌ها‌ می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:

• دانشگاه تهران
• دانشگاه امیرکبیر
• دانشگاه تربیت مدرس (فقط مقاطع ارشد و دکترا)
• دانشگاه صنعتی سهند
• دانشگاه صنعتی اصفهان
• دانشگاه بین‌المللی امام خمینی قزوین
• دانشگاه ارومیه و صنعتی ارومیه
• دانشگاه بیرجند و صنعتی بیرجند
• دانشگاه باهنر کرمان
• دانشگاه یزد
• دانشگاه صنعتی شاهرود
• برخی از واحدهای دانشگاه آزاد

ادامه تحصیل در رشته مهندسی معدن در خارج از کشور به چه صورت است؟

بهترین کشورها برای ادامه تحصیل در رشته مهندسی معدن، آمریکا و استرالیا هستند که یکی از قطب‌های معدنکاری دنیا بشمار می‌روند. کانادا، سوئد، انگلستان، جمهوری چک، آلمان، فرانسه، اتریش، روسیه، چین و هند را نیز می‌توان در این زمینه نام برد.

در برخی از این کشورها مراکز تحقیقاتی و آموزشی مختص مهندسی معدن تاسیس شده‌اند که در بعضی از آن‌ها تخصص‌های ویژه‌ای از این رشته تدریس می‌شود؛ از جمله این مراکز می‌توان به مدرسه عالی معدنکاری پاریس و دانشگاه فنی معدن فرایبورگ آلمان اشاره کرد.

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید. علاوه بر این، برای اثبات آشنایی با زبان انگلیسی نیز به شرکت در آزمون‌های بین‌المللی و معتبر زبان خارجی مانند تافل، آیلتس و دولینگو نیاز دارید. برای شروع این مسیر می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزش زبان انگلیسی فرادرس کمک بگیرید.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش زبان خارجی + اینجا کلیک کنید.

مهارت های مورد نیاز برای موفقیت در رشته مهندسی معدن چه هستند ؟

مهندسی معدن نیز مانند بسیاری از رشته‌های مهندسی، نیازمند دانش و مهارت‌های فنی متعددی است. یک مهندس معدن خوب باید در دروسی نظیر ریاضی و فیزیک قوی باشد. زمین‌شناسی، از حوزه‌های بسیار نزدیک با فعالیت‌های معدنی به شمار می‌رود. بنابراین، یادگیری مبانی زمین‌شناسی عمومی می‌تواند مسیر پیشرفت مهندسان معدن را هموارتر کند.

با توجه به واحد فعالیت، تسلط بر روی نرم‌افزارهای مدلسازی، تحلیل و طراحی یا نرم‌افزارهای عمومی، یک برتری برای مهندس معدن محسوب می‌شود. به عنوان مثال، مهندس معدنی که بر روی اتوکد و مجموعه نرم‌افزارهای آفیس تسلط دارد، از شانس بیشتری برای یافتن شغل و پست مناسب برخوردار خواهد بود. فعالیت مهندسان معدن، اغلب به دور از محیط‌های شهری است. با این وجود، امکان فعالیت در محیط‌های شهری در غالب همکاری با شرکت‌های مشاور وجود دارد.

آموزش‌های مرتبط با مهارت‌های نرم‌افزاری مهندسی معدن:

• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش نرم‌افزارهای آفیس
• (+) مجموعه فیلم‌های آموزش اتوکد

برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد و به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند. به همین دلیل، برای یادگیری مهارت‌های فردی، مشاهده مجموعه فیلم‌‌های آموزش توسعه مهارت فردی فرادرس پیشنهاد می‌شود که لینک آن در زیر آورده شده است.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه مهارت فردی + اینجا کلیک کنید.

از دیگر آموزش‌های مفید برای دانشجویان و فارغ‌التحصیلان رشته مهندسی معدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• (+) فیلم آموزش نرم افزار راک ورکز RockWorks
• (+) فیلم آموزش تحلیل داده‌های معدنی با نرم‌افزار مینی تب Minitab
• (+) فیلم آموزش آزمایش‌های صحرایی در مهندسی ژئوتکنیک
• (+) فیلم آموزش تعیین خواص مکانیکی سنگ‌ها با روش‌های آزمایشگاهی
• (+) فیلم آموزش مقدماتی نرم افزار FLAC2D و برنامه‌نویسی FISH برای تحلیل‌های عددی
• (+) فیلم آموزش آشنایی با برنامه‌نویسی Fish برای مدل‌سازی ژئوتکنیکی و معدنی در FLAC3D
• (+) فیلم آموزش تحلیل زمین آماری و تهیه نقشه‌ با +GS
• (+) فیلم آموزش نقش ابزار دقیق در مهندسی ژئوتکنیک

دروس دانشگاهی رشته مهندسی معدن تا چه میزان نیازهای بازار کار را مرتفع می‌سازند؟

دروس تخصصی دانشگاهی مهندسی معدن شاکله اصلی دانش و سواد یک مهندس معدن را می‌سازند؛ اما برای اینکه یک دانش آموخته معدن بتواند به یک مهندس خبره تبدیل شود، باید در این صنعت وارد بازار کار شده و بخشی از دانشی را فرا گیرد که تجربی است و نمی‌توان آن را در قالب واحدهای درسی گنجاند. در واقع یک مهندس معدن، دانسته‌های خود را باید در یک محیط عملی بکار گیرد و با ادغام کردن تجربه و محدودیت‌های محیط کاری با دروس تئوری یاد گرفته شده در دانشگاه، بتواند به بهترین نحو در حوزه تخصصی خود نقش ایفا کند.

برای آشنایی بیشتر و بهتر با سایر رشته‌های دانشگاهی روی این لینک کلیک کنید.

نویسنده مهمان: ایوب حاذق

این مطلب توسط مدرس و عضو هیئت علمی فرادرس، «ایوب حاذق» نوشته شده است. حاذق، فارغ التحصیل مقطع کارشناسی ارشد مهندسی استخراج معدن از دانشگاه بیرجند است. وی در حال حاضر در زمینه طرح‌های پژوهشی حوزه تحلیل پایداری دینامیکی و لرزه‌ای شیروانی‌ها فعالیت می‌کند و تاکنون چندین مقاله در این رابطه تالیف و چاپ کرده است. همچنین، مهندس حاذق به کار با برخی از نرم‌افزارهای تخصصی این حوزه از جمله Phase تسلط دارد.