فرادرسکاربرد نقطه ویرگول چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
نقطه‌ویرگول «؛» یکی از علائم نگارشی رایج در زبان فارسی است. کاربرد اصلی این علامت، نشان دادن درنگِ بیشتر از ویرگول و کمتر از نقطه است. در این مطلب از مجله فرادرس، کاربرد نقطه ویرگول را در دنیای ویرایش و ویراستاری توضیح می‌دهیم. همچنین مثال‌های متنوعی را برای انواع کاربردهای آن ارائه می‌کنیم. در پایان، برای اینکه کاربرد نقطه‌ویرگول را بهخوبی یاد بگیرید، تمرین‌هایی را با پاسخ کوتاه و چهارگزینه‌ای در اختیارتان قرار می‌دهیم.
کاربرد نقطه ویرگول
«نقطه‌ویرگول» یا «نقطه‌کاما» (semicolon) یکی از علائم نگارشی زبان فارسی به شمار می‌آید. این علامت از ترکیب دو علامت نقطه (.) و ویرگول (،) ساخته شده است و به‌صورت «؛» نوشته می‌شود. هرگاه بخواهیم درنگِ بیشتر از ویرگول و کمتر از نقطه را نشان بدهیم، از نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم.
نقطه‌ویرگول کاربردهای متنوعی در نشانه‌گذاری و ویرایش فنی دارد. در ادامه، به‌طور خلاصه، کاربردهای این علامت را نشان داده‌ایم.
- بین جمله‌هایی که از نظر معنایی به هم وابسته‌اند.
- به‌جای ویرگول و بین عبارتها و جمله‌هایی که دارای ویرگول هستند.
- به‌جای نقطه و قبل از جمله‌هایی که نهاد آن‌ها حذف شده است.
- برای معرفی اعضای یک مجموعه یا انواع یک پدیده
- در تیترها و عنوان‌ها
- در ارجاع‌دهی به منابع
برای یادگیری بهتر این مبحث می‌توانید از فیلم آموزش ویراستاری و مهارتهای درست‌نویسی فرادرس کمک بگیرید. با کلیک روی لینک زیر به این فیلم آموزشی دسترسی خواهید داشت.
در بخش‌های بعدی این مطلب، هرکدام از موارد بالا را به‌طور دقیق‌تر و به کمک مثال آموزش می‌دهیم.
استفاده از نقطه ویرگول بین جمله ها
اگر دو یا چند داشته باشیم که از نظر دستوری مستقل و کامل‌اند اما از نظر معنایی به هم وابسته‌اند، بین آن‌ها علامت نقطه ویرگول را قرار می‌دهیم. توجه داشته باشید که جمله‌های مورد نظر حتماً باید از نظر معنایی به هم ارتباط داشته باشند، نه اینکه به موضوع‌های متفاوتی اشاره کنند.
برای روشن‌تر شدن این موضوع به مثال زیر توجه کنید. در این مثال، علامت نقطه‌ویرگول بین جمله‌هایی آمده است که هم از نظر دستوری و هم از نظر معنایی مستقل‌اند، اما میان آن‌ها ارتباط و وابستگی معنایی وجود دارد.
آثار همه شاعران را خوانده‌ام؛ به‌طوری که دیگر آثار هیچ شاعری برایم ناآشنا نیست.
هرگاه بین دو جمله از کلمه‌ها و عبارت‌های زیر استفاده شده باشد، حتماً بین جمله اول و دوم (قبل از این کلمه‌ها و عبارتها) نقطه‌ویرگول می‌گذاریم:
- با وجود این
- بنابراین
- زیرا
- چراکه
- به‌جز
- ازاین‌رو
- همان‌طور‌که
- البته
- مگر
- مثلاً
- به‌عنوان مثال
- برای نمونه
- و... .
نکته: «یعنی» هم بین جمله‌ها قرار می‌گیرد و هم بین کلمه‌ها می‌آید. به‌طور مثال در جمله «کار، یعنی زندگی» بین کلمه‌ها آمده است اما در جمله «زندگی کنید؛ یعنی از زندگی لذت ببرید.» بین دو جمله قرار گرفته است. اگر «یعنی» بین دو جمله آمده باشد، قبل از آن نقطه‌ویرگول می‌گذاریم اما اگر بین کلمه‌ها قرار گرفته باشد، قبل از آن ویرگول قرار می‌دهیم.
در ادامه، مثال‌هایی از این کاربرد نقطه‌ویرگول را مشاهده می‌کنید.
مثال اول
در مثال زیر، جمله دوم با کلمه «یعنی» آغاز شده است. به همین خاطر، بین جمله اول و دوم علامت نقطه‌ویرگول را قرار داده‌ایم.
کتاب‌های این قفسه را مرتب کنید؛ یعنی آن‌ها را مطابق با حروف الفبا کنار هم بچینید.
مثال دوم
در این مثال، کلمه «مثلاً» بین دو جمله به کار رفته است. به همین خاطر، قبل از آن، علامت نقطه‌ویرگول را قرار می‌دهیم.
نشانه‌گذاری در خط فارسی فواید بسیاری دارد؛ مثلاً موجب خوانایی بیشتر متن می‌شود.
مثال سوم
در کادر زیر، «بااینحال» و علامت نقطه‌ویرگول قبل از آن را مشاهده می‌کنید.
کتاب‌های جامعی در مورد نشانه‌گذاری فارسی نوشته شده است؛ بااینحال هنوز هم برخی از فارسی‌زبانان با علائم نگارشی و کاربرد آن‌ها آشنا نیستند.
مثال چهارم
در این مثال، بین دو جمله از «بنابراین» استفاده شده است. مشاهده می‌کنید که قبل از «بنابراین»، علامت نقطه‌ویرگول به کار رفته است.
هسته گروهی اسمی همیشه «اسم» است؛ بنابراین در هر گروه اسمی، حتماً یک اسم حضور دارد.
مثال پنجم
در این مثال، بین جمله اول و دوم از «چراکه» استفاده شده است. قبل از آن نیز علامت نقطه‌ویرگول قرار گرفته است. جمله دوم به همراه «چراکه»، علت جمله اول را بیان می‌کند.
قدر سال‌های خوش جوانی را بدانید؛ چراکه این دوران هرگز تکرار نخواهد شد.
استفاده از نقطه ویرگول به جای ویرگول
هرگاه دو یا چند عبارت یا جمله همپایه در کنار هم آمده باشند، به‌طوری که درون هرکدام از آن‌ها چند ویرگول به کار رفته باشد، بین این عبارتها و جمله‌ها، علامت نقطه‌ویرگول را قرار می‌دهیم. البته در حالت عادی باید بین آن‌ها علامت ویرگول بگذاریم اما اگر در هرکدام از آن‌ها چند بار از ویرگول استفاده شده باشد، قرار دادن ویرگول بین آن‌ها هم ظاهر ناخوشایندی به متن می‌دهد و هم مخاطب را سردرگم می‌کند.
به همین دلیل، بین عبارتها و جمله‌هایی که دارای ویرگول هستند، از علامت نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم. این نکته را بهخوبی در مثال زیر نشان داده‌ایم. در این مثال، «پنیر»، «مرغ»، «ماهی» و «سبزیجات» به هم عطف شده‌اند و میان آن‌ها از علامت ویرگول استفاده شده است. از سوی دیگر، کلمه‌های «صبحانه»، «ناهار» و «شام» نیز چنین حالتی دارند و با استفاده از ویرگول به یکدیگر عطف شده‌اند.
اکنون اگر برای جدا کردن «پنیر، مرغ، ماهی و سبزیجات» و «صبحانه، ناهار و شام» بین آن‌ها مجدداً از علامت ویرگول استفاده کنیم، مخاطب سردرگم می‌شود و نمی‌تواند تشخیص بدهد که قصد داشته‌ایم به دو گروه از پدیده‌ها اشاره کنیم. به همین دلیل، بین دو گروه «پنیر، مرغ، ماهی و سبزیجات» و «صبحانه، ناهار و شام» از نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم.
پنیر، مرغ، ماهی و سبزیجات؛ صبحانه، ناهار و شام ما را تشکیل می‌دادند.
کاربرد نقطه‌ویرگول، ویرگول و سایر علائم نگارشی را می‌توانید با مشاهده فیلم آموزش ویراستاری و مهارتهای درست‌نویسی فرادرس بیاموزید.
کاربرد نقطه ویرگول به جای نقطه
معمولاً بین جمله‌های خبری، علامت نقطه (.) را قرار می‌دهیم، اما اگر جمله‌ای داشته باشیم که نهاد و فاعل اختیاری آن به قرینه لفظی حذف شده باشد، بین آن جمله و جمله قبلی‌اش، به‌جای نقطه از علامت نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم. در این حالت، ممکن است بین دو جمله از واو عطف نیز استفاده شده باشد. این ساختار را در کادر زیر نشان داده‌ایم.
جمله خبری + ؛ + (و) + جمله بدون نهاد
برای آشنایی بیشتر با این کاربرد نقطه‌ویرگول به مثال زیر توجه کنید. در این مثال از دو جمله استفاده شده است. نهاد جمله دوم «نقشه راهنما» بوده است که به قرینه جمله اول حذف شده است. به این علت که نهاد اختیاری جمله دوم حذف شده است، بین جمله اول و دوم از علامت نقطه‌ویرگول استفاده کرده‌ایم.
هرچه زودتر یک نقشه راهنما تهیه کنید؛ برای مسافرت و پیدا کردن مسیر به کارتان می‌آید.
کاربرد نقطه ویرگول برای شمردن اعضای مجموعه
هرگاه بخواهیم اعضای یک مجموعه یا انواع یک موضوع را مشخص کنیم، برای نشان دادن آن‌ها از علامت نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم. بعد از آخرین مورد هم علامت نقطه «.» را قرار می‌دهیم. در این حالت، فرقی ندارد اعضای مجموعه را در یک سطر و کنار هم بنویسیم یا آن‌ها را به‌صورت فهرست دربیاوریم. در هر صورت بین آن‌ها علامت نقطه‌ویرگول قرار می‌دهیم.
توجه داشته باشید که هنگام استفاده از نقطه‌ویرگول بین اعضای مجموعه، هرگز بین دو مورد آخر، حرف عطف «و» را قرار نمی‌دهیم. برعکس، هنگام استفاده از ویرگول بین کلمه‌ها، میان دو مورد آخر «و» می‌گذاریم. این کاربرد نقطه ویرگول را با توجه به مثال‌های زیر بهتر یاد می‌گیرید.
مثال اول
در این مثال، برای برشمردن موضوعات اصلی کتاب از علامت نقطه‌ویرگول استفاده است. با دقت به این مثال متوجه می‌شویم که برخلاف ویرگول، هنگام استفاده از نقطه‌ویرگول، بین دو مورد آخر از «و» استفاده نمی‌شود.
این کتاب حول محور سه موضوع اصلی نوشته شده است: دستور زبان فارسی؛ خط فارسی؛ آواشناسی زبان فارسی.
مثال دوم
در کادر زیر، فهرستی از اهداف یک پژوهش را مشاهده می‌کنید. برای نشان دادن فهرست‌های این‌چنینی و بین موارد آن از علامت نقطه‌ویرگول استفاده می‌شود. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید، بین مورد دو مورد آخر از حرف عطف «و» استفاده نشده است. پس از مورد آخر و برای نشان دادن پایان فهرست از علامت نقطه استفاده شده است.
اهداف این پژوهش عبارتند از:
- بررسی ساختار صرفی فعل‌های فارسی؛
- معرفی انواع فعل‌ها در زبان فارسی؛
- تحلیل تفاوت‌ها و شباهت‌های انواع فعل‌ها؛
- بررسی تفاوت‌های فعل‌های فارسی در گونه گفتاری و نوشتاری زبان فارسی.
استفاده از نقطه ویرگول در تیترها
هرگاه تیتر و عنوان نوشته‌ای دارای دو بخش باشد، به‌طوری که لازم باشد بین دو بخش آن مکث کنیم، بین آن‌ها از علامت نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم. این نکته در مورد عنوان‌های اصلی و فرعی هم صدق می‌کند.
در کادر زیر، مثال‌هایی از این کاربرد نقطه ویرگول را نشان داده‌ایم. مثال اول نوعی تیتر است که می‌تواند عنوان یک مقاله یا پژوهش باشد. برای جدا کردن دو بخش اصلی این تیتر از علامت نقطه ویرگول استفاده کرده‌ایم.
مثال دوم نیز عنوان یکی از کتاب‌های استاد غلامحسین یوسفی است. برای جدا کردن عنوان اصلی (چشمه روشن) و عنوان فرعی (دیداری با شاعران)، علامت نقطه‌ویرگول را میان آن‌ها قرار داده‌ایم.
فرش دستباف؛ هویت ایرانی
چشمه روشن؛ دیداری با شاعران
استفاده از نقطه ویرگول در ارجاع‌دهی
هنگام نوشتن کتاب یا مقاله، حتماً لازم است منابعی را که مورد استفاده قرار داده‌ایم، به مخاطبان معرفی می‌کنیم. به این کار، یعنی مشخص کردن منابع، «ارجاع‌دهی» گفته می‌شود. موقع ارجاع‌دهی، بین دو یا چند منبع مختلف، از علامت نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم.
برای یادگیری بهتر این نکته به مثال زیر توجه کنید. در این مثال، برای تفکیک کردن دو کتاب استاد شمیسا، از علامت نقطه‌ویرگول استفاده شده است.
سیروس شمیسا، انواع ادبی، تهران: میترا، ۱۳۸۶، ص ۱۵۲؛ سیروس شمیسا، عروض و قافیه، تهران: دانشگاه پیام‌نور، ۱۳۸۳، ص ۲۶.
گاهی بین مشخصات منابع (کتاب یا مقاله) از علامت نقطه ویرگول استفاده می‌شود. همان‌طور که در مثال زیر نیز نشان داده شده است.
ثمره، یداللّه؛ آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجاها؛ چاپ اول: تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۶۴.
کاربرد مهم‌ترین علائم نگارشی فارسی، از جمله نقطه‌ویرگول، در فیلم آموزش ویراستاری و مهارتهای درست‌نویسی فرادرس بهخوبی آموزش داده شده است.
کجا از نقطه ویرگول استفاده نکنیم؟
در بخش‌های قبلی نشان دادیم که کاربرد نقطه ویرگول چگونه است و در چه مواقعی باید از آن استفاده کنیم. در برخی از موارد، ممکن است این علامت را به‌غلط به کار ببریم یا آن را اشتباهی به‌جای نقطه (.) و ویرگول (،) بگذاریم. به همین خاطر و برای جلوگیری از این اشتباهات، در این بخش، کاربردهای نادرست نقطه‌ویرگول را توضیح می‌دهیم. در موارد زیر، هرگز نباید از نقطه‌ویرگول استفاده کنیم:
- بین جمله‌هایی که به هم عطف شده‌اند و فعل آن‌ها حذف شده است؛
- قبل از عبارت‌های توضیحی که انتهای جمله‌ها می‌آیند.
در ادامه، نکته‌های تکمیلی را درباره این موارد بیان می‌کنیم و آن‌ها را با مثال توضیح می‌دهیم.
بین جمله های معطوف بدون فعل
اگر دو جمله به یکدیگر عطف شده باشند، به‌طوری که فعل جمله دوم به قرینه لفظی حذف شده باشد، بین آن‌ها علامت نقطه‌ویرگول قرار نمی‌دهیم. در این مورد به مثال زیر دقت کنید.
مثال زیر از دو جمله همپایه تشکیل شده است که با استفاده از حرف ربط «و» به هم پیوند خورده‌اند. ازآِنجایی‌که فعل جمله دوم به قرینه حذف شده است، نباید بین آن‌ها علامت ویرگول را قرار بدهیم. در واقع، کاربرد نقطه‌ویرگول در جمله زیر نادرست است. در چنین جمله‌هایی، هیچ علامتی، اعم از ویرگول، نقطه‌ویرگول و... قبل از «و» قرار نمی‌گیرد.
هر نفسی که فرو می‌رود مُمِدِّ حیات است؛ و چون برمی‌آید مفَرِّح ذات.
(گلستان سعدی)
قبل از عبارت توضیحی
اگر جمله‌ای داشته باشیم که بعد از آن، عبارت توضیحی آمده باشد، بین آن‌ها نقطه ویرگول قرار نمی‌دهیم. توجه داشته باشید که بعد از ویرگول باید جمله قرار بگیرد، نه عبارت. جمله‌ها سازه‌هایی هستند که از نظر دستوری و معنایی کامل‌اند اما عبارتها در واقع بخشی از یک جمله محسوب می‌شوند. عبارتها برخلاف جمله‌ها، از نظر معنایی و دستوری ناتمام‌اند.
این نکته را با مثال زیر بهتر می‌آموزید. در این مثال، عبارت «وسایلی که سال‌هاست در انباری خاک می‌خورند» در واقع، نوعی عبارت توضیحی است و توضیح بیشتری را در مورد مفعول جمله قبل بیان می‌کند.
ازآنجایی‌که عبارت‌های توضیحی استقلال دستوری ندارند، جمله کامل به شمار نمی‌آیند؛ بنابراین، علامت نقطه‌ویرگولی که بین جمله و عبارت توضیحی زیر قرار داده‌ایم نادرست است.
برای ویرایش جمله زیر می‌توانیم کل عبارت توضیحی را با جمله قبل از آن ادغام کنیم و آن را به این صورت درآوریم: «دیروز داشتم وسایلی را که سال‌هاست در انباری خاک می‌خورند، مرتب می‌کردم.»
دیروز داشتم وسایل انباری را مرتب می‌کردم؛ وسایلی که سال‌هاست در انباری خاک می‌خورند.
یادگیری ویرایش و درست نویسی با فرادرس
چه بخواهید خودتان دست‌به‌قلم شوید و نویسندگی را آغاز کنید و چه قصد داشته باشید نوشته‌های دیگران را اصلاح کنید، لازم است با اصول ویرایش و درس‌نویسی آشنا باشید. فرقی ندارد دانش‌آموز باشید یا به‌عنوان دانشجو در حال تحصیل باشید. در هر صورت، دانستن بایدها و نبایدهای ویرایش برایتان مفید خواهد بود.
به‌طور مثال، با دانستن اصول ویرایش، به‌راحتی تشخیص می‌دهید که کجا باید از فاصله کامل استفاده کنید و کجا باید نیم‌فاصله را به کار ببرید. قواعد نیم‌فاصله و فاصله‌گذاری را بهخوبی در مجله فرادرس آموزش داده‌ایم. اگر قصد دارید نکته‌های ویراستاری را به‌طور کامل یاد بگیرید و با اصول درست‌نویسی آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم از فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس کمک بگیرید.
البته اگر گوشه‌چشمی هم به ادبیات و دستور زبان فارسی دارید، توصیه می‌کنیم به مجموعه فیلم‌های آموزشی زیر در فرادرس مراجعه کنید. به کمک این مجموعه فیلم‌های آموزشی، آرایه‌های ادبی فارسی و ساختمان دستوری زبان فارسی را بهخوبی می‌آموزید.
- مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس
- مجموعه فیلم‌های آموزش علوم انسانی دوره متوسطه فرادرس
مثال کاربرد نقطه ویرگول
با مطالعه بخش‌های قبلی یاد گرفتید که کاربرد نقطه ویرگول چیست و در چه مواقعی باید از آن استفاده کنیم. در این بخش، مثال‌هایی از کاربرد نقطه‌ویرگول را در جمله‌های فارسی ارائه می‌کنیم تا با توجه به آن‌ها به‌طور عملی کاربرد نقطه ویرگول را بیاموزید.
مثال اول
در مثال زیر، «بااینحال» بین دو جمله آمده است. به همین دلیل، قبل از آن، علامت نقطه‌ویرگول قرار گرفته است.
ظرفیت تکمیل شده است؛ با این حال اسم شما را هم به فهرست شرکت‌کنندگان اضافه می‌کنیم.
مثال دوم
مثال زیر از دو جمله تشکیل شده است. با دقت به ساختار جمله دوم متوجه می‌شویم که نهاد این جمله (یزد) به قرینه جمله قبل حذف شده است. به همین دلیل، میان دو جمله از علامت نقطه‌ویرگول استفاده کرده‌ایم.
بهتر است برای سفر به یزد بروید؛ در این فصل از سال بسیار دیدنی است.
مثال سوم
دو جمله مرکب، مثال زیر را تشکیل می‌دهند. جمله مرکب دوم با «و» عطف آغاز شده است و نهاد اختیاری آن (سوز فراق) به قرینه لفظی جمله قبل حذف شده است. به همین دلیل، بین جمله‌های اول و دوم از علامت نقطه‌ویرگول استفاده کرده‌ایم.
سوز فراق، اگر آتش در قعر دریا زند، خاک از او برآورد؛ و اگر دود به آسمان رساند، رخساره سپید روز سیاه گردد.
مثال چهارم
مثال زیر یک فهرست را نشان می‌دهد که از سه مورد تشکیل شده است. بین موارد این فهرست از علامت نقطه‌ویرگول استفاده شده است. بعد از مورد آخر نیز علامت نقطه قرار گرفته است. می‌دانیم در فهرست‌هایی که دارای علامت نقطه‌ویرگول هستند، بین دو مورد آخر از «و» استفاده نمی‌شود. به همین دلیل، در فهرست زیر از این حرف عطف استفاده نکرده‌ایم.
این کتاب از سه بخش کلی تشکیل شده است. عنوان اصلی هریک از بخش‌ها را در فهرست زیر می‌بینید.
- واج‌ها و انواع آن‌ها در زبان فارسی؛
- قواعد به‌کارگیری واج‌ها؛
- خوشه‌های هم‌خوانی زبان فارسی.
مثال پنجم
در این مثال، برای برشمردن اعضای یک مجموعه از علامت نقطه‌ویرگول استفاده شده است. بعد از مورد آخر نیز علامت نقطه قرار گرفته است. همان‌طور که مشاهده می‌کنید، بین دو مورد آخر از حرف عطف «و» استفاده نشده است.
برای برنامه‌ریزی لازم است این سه کار را انجام دهید: تعیین هدف؛ اولویت‌بندی اهداف؛ زمان‌بندی کردن اهداف براساس اولویت‌ها.
مثال ششم
آنچه در کادر زیر مشاهده می‌کنید، تیتر و عنوانی است که از دو بخش اصلی تشکیل شده است. برای تفکیک این دو بخش و نشان دادن درنگ میان آن‌ها از علامت نقطه‌ویرگول استفاده کرده‌ایم.
خط فارسی؛ آغاز و تحولات
مثال هفتم
مثال زیر عنوان اصلی (تازیانه‌های سلوک) و فرعی (نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنائی) یکی از آثار استاد شفیعی کدکنی است. برای جدا کردن این عنوان‌ها از علامت نقطه‌ویرگول استفاده کرده‌ایم.
تازیانه‌های سلوک؛ نقد و تحلیل چند قصیده از حکیم سنائی
مثال هشتم
مثال زیر شامل چند جمله همپایه است. ازآنجایی‌که هرکدام از جمله‌ها خود دارای علامت ویرگول هستند، برای جدا کردن جمله از علامت ویرگول استفاده نشده است. برای جلوگیری از تکرار ویرگول و سردرگم نشدن مخاطب، بین جمله‌های همپایه دارای ویرگول، علامت نقطه ویرگول قرار گرفته است.
تا بیمار را صحتّی شامل پدید نیامد، از خوردنی مزه نیابد؛ و حمّال، تا بار گران ننهاد، نیاساید؛ و مردم هزار سال، تا از دشمن مستولی ایمن نگردید، گرمی سینه او نیارامد.
مثال نهم
در کادر زیر، مشخصات دو کتاب را بیان کرده‌ایم. همچنین برای تفکیک این منابع، علامت نقطه‌ویرگول را میان آن‌ها قرار داده‌ایم.
محمدجواد شریعت، دستور زبان فارسی، تهران: اساطیر، ۱۳۷۲، ص ۲۵۹؛ مهدی مشکوةالدینی، دستور زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی، ۱۳۷۰، ص ۱۲۵.
مثال دهم
در مثال زیر از دو جمله استفاده شده است که به لحاظ دستوری کامل‌اند اما از نظر معنایی به هم وابسته‌اند. به همین علت، علامت نقطه‌ویرگول را میان آن‌ها قرار داده‌ایم.
کل دیروز را در حال دوندگی بین اداره‌ها بودم؛ به‌طوری که امروز تمام عضله‌هایم درد می‌کردند.
در فیلم آموزش ویراستاری در ورد فرادرس نکته‌های مهمی در مورد ویرایش و روش انجام آن بیان شده است.
سؤالات متداول
تا اینجا با موارد کاربرد نقطه ویرگول در فارسی آشنا شدید. همچنین مثال‌هایی از کاربردهای آن را نیز بررسی کردید. در این بخش، به سؤال‌های متداول در مورد نقطه‌ویرگول پی می‌برید و پاسخ آن‌ها را نیز می‌آموزید.
نقطه‌ویرگول از نظر میزان مکث یا درنگ چه تفاوتی با ویرگول و نقطه دارد؟
نقطه‌ویرگول برای نشان دادن مکث‌های طولانی‌تر از ویرگول و کوتاه‌تر از نقطه به کار می‌رود. در حقیقت، از نظر میزان درنگ، حد وسط نقطه و ویرگول است.
آیا نقطه‌ویرگول فقط بین جمله‌ها استفاده می‌شود یا می‌توان آن را درون جمله‌ها هم به کار برد؟
نقطه‌ویرگول معمولاً بین جمله‌ها به کار می‌رود. چنانچه در یک جمله، دو یا چند عبارت همپایه داشته باشیم که خودشان دارای ویرگول هستند، بین آن عبارتها، یعنی درون جمله، از نقطه‌ویرگول استفاده می‌کنیم.
آیا دو طرف نقطه‌ویرگول همیشه باید از نظر دستوری و معنایی مستقل باشند؟
دو طرف نقطه‌ویرگول باید از نظر دستوری به هم وابسته باشند اما معمولاً از نظر معنایی به هم وابسته‌اند.
تمرین کاربردهای نقطه ویرگول
کاربرد نقطه ویرگول و روش استفاده از این علامت را در بخش‌های قبلی یاد گرفتید. اکنون وقت آن رسیده که کاربردهای این علامت نگارشی را با جواب دادن به سؤال‌های متنوع تمرین کنید.
در این بخش، ۱۰ تمرین کوتاه‌پاسخ و ۱۰ تمرین چهارگزینه‌ای را ارائه می‌کنیم. روش پاسخگویی به آن‌ها را نیز در ادامه برایتان توضیح می‌دهیم.
تمرین کاربردهای نقطه ویرگول بخش اول
در هریک از جمله‌های زیر، نقطه‌ویرگول را در جای درست خود قرار دهید.
تهران قدیم شهری بود آبادان قنات‌های متعدد داشت.
تهران قدیم شهری بود آبادان؛ قنات‌های متعدد داشت.
آدمی از سه جزء متشکل است: بدن که مرکز خواسته‌های جسمانی است فکر که به کسب معرفت می‌کشد روح که رکن اصلی در حیات است.
آدمی از سه جزء متشکل است: بدن که مرکز خواسته‌های جسمانی است؛ فکر که به کسب معرفت می‌کشد؛ روح که رکن اصلی در حیات است.
فواید شاهنامه‌خوانی برای کودکان شامل این موارد است
- آشنایی با آداب و سنن ایرانی
- شناخت اساطیر ایرانی
- درک فرهنگ اصیل ایرانی
فواید شاهنامه‌خوانی برای کودکان شامل این موارد است:
آشنایی با آداب و سنن ایرانی؛
شناخت اساطیر ایرانی؛
درک فرهنگ اصیل ایرانی.
هنر راهی برای رهایی
هنر؛ راهی برای رهایی
زبان شعر در نثر صوفیه درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی
زبان شعر در نثر صوفیه؛ درآمدی به سبک‌شناسی نگاه عرفانی
به فرزندان نوجوان خود محبت کنید در این سن بیشتر از هر دورانی به محبت والدین نیاز دارند.
به فرزندان نوجوان خود محبت کنید؛ در این سن بیشتر از هر دورانی به محبت والدین نیاز دارند.
فردوسی سعدی و مولوی برترین هنرمندانه‌ترین و فاخرترین آثار ادبی فارسی را پدید آورده‌اند.
فردوسی، سعدی و مولوی؛ برترین، هنرمندانه‌ترین و فاخرترین آثار ادبی فارسی را پدید آورده‌اند.
آشنایی با قواعد ویرایش و درست‌نویسی مستلزم شناخت دستور زبان فارسی است ازاین‌رو تمامی ویراستاران باید با ساختار دستوری زبان فارسی آشنا باشند.
آشنایی با قواعد ویرایش و درست‌نویسی مستلزم شناخت دستور زبان فارسی است؛ ازاین‌رو تمامی ویراستاران باید با ساختار دستوری زبان فارسی آشنا باشند.
جلال‌الدین همایی فنون بلاغت و صناعات ادبی تهران اهورا ۱۳۸۹ ص ۵۳ منصور رستگار فسایی انواع شعر فارسی شیراز نوید شیراز ۱۳۸۰ ص ۱۸۹
جلال‌الدین همایی، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا، ۱۳۸۹، ص ۵۳؛ منصور رستگار فسایی، انواع شعر فارسی، شیراز: نوید شیراز، ۱۳۸۰، ص ۱۸۹.
هر فردی ۴ وظیفه مهم در قبال جامعه دارد: ۱- حفظ ارزش‌های فرهنگی ۲- کمک به رشد جامعه ۳- تخطی نکردن از هنجارهای اجتماعی ۴- رشد مهارتهای اجتماعی خود
هر فردی ۴ وظیفه مهم در قبال جامعه دارد: ۱- حفظ ارزش‌های فرهنگی؛ ۲- کمک به رشد جامعه؛ ۳- تخطی نکردن از هنجارهای اجتماعی؛ ۴- رشد مهارتهای اجتماعی خود.
تمرین کاربردهای نقطه ویرگول بخش دوم
تمرین‌های این بخش همگی به‌صورت چهارگزینه‌ای طراحی شده‌اند. برای پاسخ دادن به آن‌ها فقط لازم است یکی از گزینه‌ها را علامت بزنید. بعد از جواب دادن به هر سؤال، با کلیک روی گزینه «مشاهده جواب» می‌توانید پاسخ درست را مشاهده کنید. بعضی از سؤال‌ها دارای پاسخ تشریحی نیز هستند. با کلیک روی گزینه «شرح پاسخ»، به جواب تشریحی سؤال‌ها دسترسی خواهید داشت.
بعد از اینکه به همه سؤال‌ها جواب دادید، گزینه «دریافت نتیجه آزمون» را مشاهده خواهید کرد. با کلیک روی آن، تعداد امتیازهایتان در این آزمون نشان داده می‌شود.
۱- کدام مورد از کاربردهای نقطه‌ویرگول نیست؟
برشمردن اعضای مجموعه یا انواع یک موضوع
در نقل‌قول‌های مستقیم
جدا کردن عنوان اصلی و فرعی
در ارجاع‌دهی به منابع
۲- کدام گزینه در مورد نقطه‌ویرگول و کاربردهای آن درست است؟
برای عطف کردن دو یا چند کلمه به کار می‌رود.
درنگ نقطه‌ویرگول از درنگ نقطه بیشتر است.
گاهی به‌جای نقطه به کار می‌رود.
در برخی مواقع به‌جای گیومه می‌آید.
۳- کدام گزینه به نقطه‌ویرگول نیاز دارد؟
ظرافت بسیار کردن هنر ندیمان است و عیب حکیمان.
اسبم بی‌جو بود و نمدزین به گرو.
همه کس را دندان به ترشی کُند گردد و قاضیان را به شیرینی.
با کاروان حله مجموعه نقد ادبی
گزینه چهارم باید با استفاده از نقطه‌ویرگول و به‌صورت «با کاروان حله؛ مجموعه نقد ادبی» نوشته شود.
۴- کاربرد نقطه‌ویرگول در کدام گزینه نادرست است؟
کتاب «صور خیال در شعر فارسی» را حتما بخوانید؛ بسیار خواندنی است.
کتاب «صور خیال در شعر فارسی» را حتما بخوانید؛ کتابی بسیار خواندنی!
صور خیال در شعر فارسی؛ تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریه بلاغت در اسلام و ایران
برخی از موضوعات کتاب صور خیال در شعر فارسی عبارتند از: نقد و بررسی آراء قدما در مورد صور خیال؛ عناصر و اجزای معنوی شعر؛ مرز میان حقیقت و مجاز.
در گزینه دوم، «کتابی بسیار خواندنی» نوعی عبارت توضیحی است. نباید میان عبارت توضیحی و جمله قبل از آن، علامت نقطه‌ویرگول را به کار ببریم.
۵- کدام بخش از جمله زیر به نقطه‌ویرگول نیاز دارد؟
صفت‌ها صرفاً دارای نقش وصفی نیستند بلکه می‌توانند جانشین اسم‌ها شوند و نقش‌های دستوری آن‌ها را به عهده بگیرند.
بین «صفت‌ها» و «صرفاً»
قبل از «بلکه»
قبل از «و»
بعد از «می‌توانند»
۶- نقطه‌ویرگول را در کدام مورد نباید به کار ببریم؟
بین جمله و عبارت توضیحی
بین مشخصات منابع در ارجاع‌دهی
در فهرست‌های طولانی و بین موارد آن فهرست
قبل از جمله‌هایی با نهاد محذوف
۷- کاربرد نقطه‌ویرگول در کدام گزینه درست است؟
دیشب باران بارید؛ بارانی سیل‌آسا.
هوا ابری است؛ صدای رعد و برق را می‌شنوم.
اگر هوا ابری باشد؛ باران می‌بارد.
آسمان ابری است؛ بنابراین، امشب باران می‌بارد.
۸- کدام ساختار در مورد کاربرد نقطه ویرگول نادرست است؟
جمله مستقل + ؛ + یعنی + جمله مستقل
اسم + ؛ + یعنی + اسم
جمله مستقل + ؛ + بااینحال + جمله مستقل
اسم + ، + اسم + و + اسم + ؛ + اسم + ، + اسم + و + اسم
۹- همه گزینه‌ها جزء کاربردهای نقطه‌ویرگول هستند، به‌جز...
بین دو بخش تیترها
قبل از جمله‌هایی با نهاد محذوف
قبل از جمله‌هایی با فعل محذوف
بین مشخصات منابع در پاورقی
۱۰- در چه صورتی بین عبارتها و جمله‌های همپایه از نقطه‌ویرگول استفاده می‌شود؟
هنگامی که نهاد جمله حذف شده باشد.
در صورتی که فعل جمله به قرینه حذف شده باشد.
هنگامی که تعداد عبارت‌های همپایه زیاد باشد.
در صورتی که عبارتها و جمله‌های همپایه دارای چند ویرگول باشند.
جدول خلاصه کاربرد نقطه ویرگول
در این مطلب از مجله فرادرس، کاربرد نقطه ویرگول را در نشانه‌گذاری فارسی بررسی کردیم. همچنین مثال‌هایی از کاربرد آن را نشان دادیم. چکیده‌ای از کاربردهای این علامت را در جدول زیر بیان کرده‌ایم.
| کاربرد نقطه ویرگول | |
| بین جمله‌هایی که با هم ارتباط معنایی دارند. | قبل از برخی کلمه‌ها و عبارتها (ازاین‌رو، بااینحال و...) |
| بین جمله‌ها و عبارت‌های هم‌پایه‌ای که چند ویرگول دارند. | قبل از جمله‌ای که نهاد آن محذوف است. |
| بین اعضای مجموعه یا فهرست | بین دو بخش تیتر و عنوان |
| بین عنوان اصلی و فرعی | بین دو منبع در ارجاع‌دهی |
