تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم – درس به درس با مثال و تمرین

۶۹۴ بازدید
آخرین به‌روزرسانی: ۱۶ بهمن ۱۴۰۳
زمان مطالعه: ۲۵ دقیقه
دانلود PDF مقاله
تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم – درس به درس با مثال و تمرینتمام آرایه های ادبی فارسی هفتم – درس به درس با مثال و تمرین

در درس‌های فارسی هفتم، آرایه‌های تناسب، تضاد، تکرار، تشبیه، استعاره، کنایه، حس‌آمیزی، تشخیص و مجاز وجود دارند. در این مطلب از مجله فرادرس، ابتدا این آرایه‌ها را با توضیحی کوتاه معرفی می‌کنیم. سپس آرایه های ادبی فارسی هفتم را درس به درس بررسی خواهیم کرد. در انتهای مطلب نیز پرسش‌هایی چهارگزینه‌ای طرح کرده‌ایم که با استفاده از آن‌ها میزان یادگیری خود از این آرایه‌ها را بسنجید.

فهرست مطالب این نوشته
997696

آرایه های ادبی فارسی هفتم

تضاد، تناسب، تکرار، تشبیه، استعاره، حس‌آمیزی، کنایه و... آرایه های ادبی فارسی هفتم هستند. در این مطلب، آرایه های فارسی هفتم را درس به درس بررسی می‌کنیم. ابتدا کل آرایه‌های موجود در فارسی هفتم را معرفی کرده و سپس درس به درس پیش می‌رویم و آرایه‌های شعر و نثرها را بررسی می‌کنیم.

پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه های ادبی هفتم، فیلم آموزش ادبیات فارسی پایه هفتم در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

جدول آرایه های ادبی هفتم با مثال

در جدول زیر، تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم را با توضیح و مثال آورده‌ایم و در ادامه مطلب، آرایه‌های هرکدام از آن‌ها را به صورت درس به درس بررسی می‌کنیم.

آرایه های ادبی کتاب فارسی هفتمتوضیحمثال
تضادآوردن واژه‌های با معنای مخالفپیر و جوان
تکرارتکرار یه واژه یا عبارتبرگ‌ها سبز بودند. سبز... سبز
کنایهجمله یا عبارتی با دو معنای دور و نزدیک (معنای درست: معنی دور)قلبم وایساد! (کنایه از ترس بیش از حد)
تناسب و مراعات نظیرآوردن واژه‌های با معنای یکسانزلف و گونه و لب و خال
تشبیهمانند کردن چیزی به چیز دیگرچشمان چون زمردش
استعارهتشبیه بدون مشبه یا بدون مشبه‌بهنرگس خواب‌آلودش را بست.
تشخیصدادن ویژگی‌های جانداران به غیرجاندارانستاره با ماه سخن می‌گفت.
حس‌آمیزیترکیب حواس پنج‌گانه با هم یا امور انتزاعی با حواس پنج‌گانهسخنان شیرین
مجازآوردن واژه یا عبارتی در معنای غیرواقعی آنایران به پا خاست. (مردم ایران)
پارادوکسجمع همزمان دو چیز متضادچه جمعیت انبوهِ کمی!

برای یادگیری بهتر آرایه‌های ادبی بالا و دیگر آرایه‌های فارسی، می‌توانید مطلب زیر از مجله فرادرس را بخوانید که در آن، همه آرایه‌ها را با مثال‌های متنوع، توضیح داده‌ایم.

به‌ دلیل نبودن امکان برای آوردن کل متن کتاب درسی در این مطلب، تماشای متن کتاب در زمان مطالعه این مطلب، یادگیری را بسیار آسان‌تر می‌کند.
تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم

فصل اول: زیبایی آفرینش

اولین فصل از فارسی هفتم، شامل دو درس است که آرایه‌های آن‌ها را در ادامه همین بخش، مشخص کرده‌ایم.

درس اول: زنگ آفرینش

در درس اول فارسی هفتم (زنگ آفرینش) آرایه‌های کنایه، تشخیص، تضاد و مراعات نظیر وجود دارند. بیت‌های دارای آرایه در این درس را به ترتیب بررسی می‌کنیم.

بیت سوم

مصراع اول این بیت، دارای آرایه کنایه است. یعنی جمله زیر، معنایی کنایی دارد.

بچه‌ها گرم گفت‌وگو بودند
گرم بودن به کاری: کنایه از شدیداً مشغول انجام کاری بودن

بیت پنجم

در مصراع اول این بیت نیز، آرایه کنایه وجود دارد.

تا معلم ز گرد راه رسید
ز گرد راه رسیدن: کنایه از داخل شدن

بیت هفتم

شبنم، قطره باران روی گل‌ها است و برخاستن و سخن گفتن، کارهای انسانی هستند پس در این بیت، آرایه جان‌بخشی یا تشخیص موجود است.

شبنم از روی برگ گل برخاست
گفت می‌خواهم آفتاب شوم

بیت نهم

رفتن و خواندن انشاء، کارهای جانداران و انسان است درصورتی‌که «دانه» غیرجاندار است. پس آرایه تشخیص را در این بیت مشاهده می‌کنید.

دانه آرام بر زمین غلتید
رفت و انشای کوچکش را خواند

بیت دهم

در این بیت، آرایه تشخیص و کنایه وجود دارد.

سخن گفتن دانهتشخیص و استعاره
تا ابد سبز سبز خواهم ماندکنایه از آبادانی همیشگی

بیت یازدهم

سخن گفتن غنچه، آرایه تشخیص را ساخته و کنایه‌ای نیز در این بیت وجود دارد. مصراع دوم نیز دارای آرایه تشبیه (مانند کردن چیزی به چیزی دیگر) است.

غنچه هم گفت گرچه دلتنگمتشخیص و استعاره (سخن گفتن غنچه)
دلتنگ بودن: کنایه از ناراحتی و غم برای دوری از کسی
مثل لبخند باز خواهم شدتشبیه (مشبه: غنچه / مشبه‌به: لبخند)

بیت دوازدهم

در این بیت، آرایه‌های کنایه و مراعات نظیر (واژه‌های متناسب) را مشاهده می‌کنید.

بهار و بلبل و باغمراعات نظیر
گرم راز و نیاز شدنکنایه از به‌شدت مشغول راز و نیاز و عبادت بودن

بیت سیزدهم

باز هم سخن گفتن گنجشک، آرایه تشخیص را ساخته است.

جوجه گنجشک گفتتشخیص و استعاره
فارغ از سنگ بچه‌ها باشمکنایه از عدم پرتاب سنگ توسط بچه‌ها به او

بیت چهاردهم

در مصراع دوم این بیت، آرایه استعاره (تشبیه بدون مشبه یا مشبه‌به) و تشخیص وجود دارد.

دل آسماناضافه استعاری و تشخیص (تشبیه آسمان به انسان دارای دل)

بیت پانزدهم و هفدهم

در هر دو بیت‌، آرایه تشخیص وجود دارد.

جوجه کوچک پرستو گفتتشخیص و استعاره
جوجه‌های کبوتران گفتند

بیت هجدهم

آرایه های این بیت را در جدول زیر مشاهده کنید.

توی گلدسته‌های یک گنبد
روز و شب زائر حرم باشیم

روز و شبآرایه تضاد (تضاد معنایی واژه‌ها)
گلدسته، زائر و حرممراعات نظیر

بیت نوزدهم

اینکه زنجره (نوعی حشره) زنگ تفریح را بزند، آرایه تشخیص را ایجاد می‌کند.

زنگ تفریح را که زنجره زد

بیت بیست‌ویکم

در مصراع دوم این بیت، آرایه‌ حس آمیزی (درهم آمیختن حواس پنج‌گانه) وجود دارد زیرا شاعر به «آرزو» که مفهومی غیرقابل مشاهده است، صفت «رنگین» داده است.

آرزوهایتان چه رنگین است

مثال تشخیص

درس دوم: چشمه معرفت

در این بخش، آرایه‌های ادبی هر بند از درس دوم را بررسی می‌کنیم. برای یادگیری آرایه تشبیه که از مهم‌ترین آرایه‌های ادبی در فارسی هفتم است، فیلم آموزش رایگان مشبه و مشبه‌به در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین‌ آورده‌ایم.

بند اول

آرایه‌های این بند را در جدول زیر مشاهده کنید.

کنجکاوی خستگی‌ناپذیراستعاره و تشخیص
خستگی‌ناپذیرمبالغه و کنایه از استقامت و مداومت
سر زدمکنایه از رفتن به جایی

بند دوم

در جدول زیر، آرایه‌های موجود در پاراگراف دوم درس دوم را مشخص کرده‌ایم.

نگاه‌های تشنهاستعاره و تشخیص
درس طبیعتتشبیه از نوع «اضافه تشبیهی» (درس: مشبه‌به / طبیعت: مشبه)
گوش و چشم دادنکنایه از خوب شنیدن و خوب دیدن
دل دادنکنایه از توجه کردن با همه دقت
روحم چنان غرق فهمیدن بودغرق چیزی بودن: کنایه از به‌شدت درگیر چیزی بودن
روحم غرق بود: تشخیص و استعاره
غرق فهمیدن: استعاره (فهمیدن مانند دریایی است که می‌توان در آن غرق شد.)
روحم... می‌لرزید.تشخیص و استعاره
چشمه‌های معرفتتشبیه از نوع اضافه تشبیهی (معرفت: مشبه / چشمه: مشبه‌به)
سر باز خواهند کردکنایه از جاری شدن
آب‌های فهم و داناییتشبیه از نوع اضافه تشبیهی (فهم و دانایی: مشبه / آب: مشبه‌به)
آب، سرد، زلال و گوارامراعات نظیر
کلاس آفرینش و زیبایی طبیعتتشبیه از نوع اضافه تشبیهی (آفرینش و زیبایی طبیعت: مشبه / کلاس: مشبه‌به)
با همه وجودم لمس می‌کردمکنایه از درک کردن چیزی به‌طور کامل

بند سوم

در این بخش، آرایه‌های ادبی سومین بند از درس دوم را معرفی می‌کنیم.

غرقه شکوه و اعجاز و... بودمکنایه از درگیر شدن بیش از حد
آب، جوشش، چشمه، لطیف و خنکیمراعات نظیر
آب، این روح مذاب امید و زندگیتشبیه (آب: مشبه / روح امید و زندگی: مشبه‌به)
آب... شتابان می‌رفت.تشخیص و استعاره
دهان خشک زمیناضافه استعاری و تشخیص
نگاه‌های پژمرده هزاران درختتشخیص و استعاره (اضافه استعاری)
درخت تشنهاضافه استعاری و تشخیص
رگ‌های خشکیده جوی‌های مزرعه (رگ‌های مزرعه)تشخیص و استعاره (اضافه)
کوچه‌باغ‌های مردهاضافه استعاری و تشخیص

بند چهارم

در این بخش، آرایه‌های ادبی بخش چهارم این درس را بررسی می‌کنیم.

سبزه‌ها و کشته‌های سیرابتشخیص و استعاره
شاخه دست‌هاتشبیه از نوع اضافه تشبیهی (دست‌ها: مشبه / شاخه: مشبه‌به)
شاخه دست‌های درختاناستعاره و تشخیص
درختان دعا می‌کردندتشخیص و استعاره
کودکان پرنشاط گل‌بوته‌هاتشبیه از نوع اضافه تشبیهی (گل‌بوته‌ها: مشبه / کودکان: مشبه‌به)
نوجوانان امیدوار ذرت‌هااضافه تشبیهی (ذرت‌ها: مشبه / نوجوانان: مشبه‌به)
گوش نسیمتشخیص و اضافه استعاری
... آمین می‌گفتند.استعاره و تشخیص
باغ و صحرا و درخت و بوتهمراعات نظیر
آشنایی و رفیق و خویشاوندی با ساقه‌ها و درخت‌ها و...تشخیص و استعاره

بند پنجم

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی بند پنجم این درس را مشخص کرده‌ایم.

نسیم مانند مادری مهربان و...تشبیه (نسیم: مشبه / مادری مهربان: مشبه‌به)
نسیم... به کودکان خویش... می‌آموزدتشخیص و استعاره
کودکاناستعاره از گیاهان
سر نهال‌های جواناضافه استعاری و تشخیص
بوته‌های نوزادتشبیه از نوع اضافه تشبیهی (بوته‌ها: مشبه / نوزاد: مشبه‌به)
اینکه بوته‌ها نوزاد نسیم باشندتشخیص و استعاره
احترام و وداع نهال و بوته به مناستعاره و تشخیص
سر خم کردنکنایه از احترام گذاشتن
سر خم کردن نهال و بوته‌هاتشخیص و استعاره
کودک، جوان و نوزادمراعات نظیر
احساسات خاموشحس‌آمیزی
احساسات طبیعت و سبزه‌ها«اضافه استعاری» و تشخیص
سبزه‌های معصومتشخیص و اضافه استعاری

بیت آخر درس

آرایه‌های موجود در بیت آخر درس دوم را در جدول زیر آورده‌ایم.

برگ درختاناضافه استعاری
هر ورقش دفتری استتشبیه (هر ورق: مشبه / دفتر: مشبه‌به)
هر ورقش دفتری است معرفت کردگارتشبیه (معرفت کردگار: مشبه / دفتر و ورق: مشبه‌به)

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا پایان فصل اول یعنی درس‌های اول و دوم، مشخص کردیم. در ادامه مطلب نیز به همین صورت به معرفی آرایه‌های فصل‌های دوم تا ششم می‌پردازیم.

مثال کنایه

آرایه های ادبی فصل دوم فارسی هفتم با نام «شکفتن»

درس سوم و چهارم فارسی هفتم در فصل دوم وجود دارند که در این بخش، آرایه‌های موجود در آن‌ها را معرفی می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه‌های ادبی، فیلم آموزش رایگان آرایه‌های ادبی در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

درس سوم: نسل آینده ساز

در جدول زیر، تمام آرایه‌های ادبی درس سوم را بررسی کرده‌ایم.

جوان و نوجوان، چشمه جوشان... است.تشبیه (جوان و نوجوان:مشبه / چشمه جوشان: مشبه‌به)
چشمه جوشان نیرو و استعداداضافه تشبیهی (نیرو و استعداد: مشبه / جشمه جوشان: مشبه‌به)
جوان / نوجوانتناسب
ایران آزاد و مؤمنمجاز از مردم ایران
دل پاک و نورانی جوانحس‌آمیزی
شور و شعورجناس ناقص افزایشی
استعداد جوشان و پنهاناستعاره (تشبیه استعداد به چشمه‌ که دارای جوشش است.)
از زمین تا آسمان تفاوت کرده استکنایه از تفاوت بسیار زیاد
زمین / آسمانتضاد
دنیا باور نمی‌کرددنیا مجاز از مردم دنیا
ارتش ما بتواند....ارتش مجاز از اعضای ارتش
آینده را بسازد.کنایه از آینده خوب / استعاره (تشبیه آینده به سازه‌ای که قابل ساخت است.)
پشتوانه ایماناضافه تشبیهی (ایمان: مشبه‌ / پشتوانه: مشبه‌به)
پاره‌های دل این ملتکنایه از بسیار عزیز بودن برای ملت
ایران مقتدرایران مجاز از مردم ایران
سال‌های طلایی عمر خودحس‌آمیزی (طلایی بودن سال)
دامان گرم و مهربان نظام اسلامی و انقلاب اسلامیاضافه استعاری (تشبیه نظام اسلامی و... به مادر دارای دامان)

درس چهارم

در این بخش، آرایه‌های ادبی موجود در دو بخش درس چهارم یعنی درس «با بهاری که می‌رسد از راه» و «زیبایی شکفتن» را با هم بررسی می‌کنیم.

آرایه های «با بهاری که می‌رسد از راه»

آرایه‌های این شعر را در ادامه این بخش، به‌صورت بیت به بیت بررسی کرده‌ایم.

در بیت اول، یک تشبیه و یک تناسب وجود دارد.

آسمان مثل یک تبسم شدتشبیه آسمان (مشبه) به تبسم (مشبه‌به) / مثل: ادات شبه / مصراع اول: وجه شبه
روشن / گرمتناسب

در بیت دوم، استعاره و کنایه موجود است.

پر زدن سرما و دل‌سردیاستعاره و تشخیص (تشبیه سرما و دل‌سردی به پرنده‌ای که می‌تواند پر بزند.)
دل‌سردیکنایه از ناراحتی و ناامیدی
سرما و دلسردیتناسب
از نظر گم شدکنایه از نیست شدن و از بین رفتن

بیت سوم شامل دو آرایه زیر است.

چشم جوانهاضافه استعاری و تشخیص (تشبیه جوانه به جاندار دارای چشم)
باز شدن چشم جوانهکنایه از شکفتن جوانه

در بیت چهارم، آرایه‌های استعاره و تشخیص و مراعات نظیر در این بیت مشاهده می‌شوند.

خندیدن شکوفهاستعاره و تشخیص (تشبیه شکوفه به انسانی که می‌خندد)
درخت و شکوفه و بهارمراعات نظیر

در بیت پنجم، آرایه‌های زیر وجود دارند.

از راه رسیدن بهاراستعاره و تشخیص (تشبیه بهار به جانداری با قابلیت آمدن به جایی)
از راه رسیدنکنایه از به‌تازگی رسیدن کسی به جایی
سبز شدن، تازه شدن و بهاری شدنهمگی کنایه از تازه شدن حس و حال و شاد شدن / مراعات نظیر
شوتکرار

بیت ششم دارای دو تشبیه و دو کنایه است.

مثل یک شاخه گلتشبیه (مشبه: تو / مشبه‌به: شاخه گل)
مثل یک چشمه‌سارتشبیه (مشبه: تو / مشبه‌به: چشمه‌سار)
جوانه بزنکنایه از نو شدن و تحول مثبت
جاری شوکنایه از ادامه دادن و دوام آوردن

آرایه‌های بیت هفتم را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

زندگی لبخند می‌زنداستعاره و تشخیص
لبخند زدن زندگی بر کسیکنایه از موفق شدن و خوشبخت شدن
وقت شکفتنت استاستعاره (تشبیه مخاطب به گلی که می‌شکفد.)
کنایه از پیشرفت و موفقیت
آرایه های ادبی فارسی هفتم

آرایه های «زیبایی شکفتن»

در این بخش، آرایه‌های ادبی متن «زیبایی شکفتن» را بررسی می‌کنیم.

دوران شور و شوق و شکوفاییاضافه استعاری (تشبیه شور و شوق و... به زمان که دارای دوره است.)
دوره‌ای پر فراز و فرودکنایه‌ از دوره‌ای پر از سختی‌ها و آسانی‌ها
فراز و فرودتضاد
وابستگی و استقلالتضاد
نوجوانی دوره‌ای شبیه به رؤیا است.تشبیه نوجوانی (مشبه) به رؤیا (مشبه‌به)
نوجوانی زیبا است.استعاره (تشبیه نوجوانی به موجودی که می‌تواند زیبا باشد.)
زیبایی / زشتتضاد
جویبار باصفا و... زندگیاضافه تشبیهی (مشبه: زندگی / مشبه‌به: جویبار)
زلال / گواراتناسب
گل‌آلود کردن چیزیکنایه از نابود کردن
در دلش ایمان و مهربانی موج بزنداستعاره (تشبیه ایمان و مهربانی به دریای دارای موج)
از چهره و نگاهش امیدواری و نشاط بجوشد.استعاره (تشبیه امیدواری و نشاط به چشمه دارای جوشش)
دوست خوب کیمیا است.تشبیه (مشبه: دوست خوب / مشبه‌به: کیمیا / ادات تشبیه: است)
ریشه در چیزی داشتنکنایه از عوامل ایجاد و تاریخچه چیزی
این همه کتاب ما را به سوی خود می‌خواننداستعاره و تشخیص (تشبیه کتاب به انسان که می‌تواند کسی را به سوی خود بخواند.)
کتاب پر راز و رمز آفرینش و شگفتی‌های طبیعتاضافه تشبیهی (مشبه: آفرینش و شگفتی‌های طبیعت / مشبه‌به: کتاب پر راز و رمز)
نیروی جوانی و شادبی و...اضافه تشبیهی (مشبه: جوانی و شادابی / مشبه‌به: نیرو)
به شکوفایی خواهیم رسید.کنایه از موفقیت
شکوفه‌های محبت و امید به آیندهاضافه تشبیهی (مشبه: محبت و امید به آینده / مشبه‌به: شکوفه‌ها)

تا اینجا، آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا پایان فصل دوم بررسی کردیم و در ادامه مطلب، آرایه‌های فصل سوم تا فصل ششم را معرفی می‌کنیم.

یادگیری آرایه های فارسی هفتم با فرادرس

تا اینجا آرایه های ادبی فارسی هفتم تا آخر درس چهارم را یاد گرفتیم. آرایه‌های ادبی فارسی محدود به همین موارد نیستند و برای تشخیص درست آرایه‌های ادبی، باید همه آن‌ها را یاد بگیریم چون برخی از آرایه‌ها با هم شباهت دارند. همچنین در فارسی هفتم با قواعد دستوری چون جمله، انواع جمله‌ها، فعل، نهاد، مفعول و نشانه آن، متمم، جابه‌جایی اجزای جمله در شعر، فعل اسنادی و مسند، زمان فعل، قالب قطعه، مرجع ضمیر، بن و شناسه افعال، ساختمان واژه و... آشنا می‌شویم. در این بخش برخی از فیلم‌های آموزشی فرادرس را آورده‌ایم تا با استفاده از آن‌ها، تمام آرایه‌های ادبی و مباحث فارسی هفتم را به‌سادگی یاد بگیرید.

مجموعه آموزش ادبیات فارسی متوسطه
برای تماشای مجموعه فیلم‌های آموزش ادبیات فارسی و نگارش دوره متوسطه فرادرس، روی عکس کلیک کنید.

همچنین برای یادگیری همه آرایه های ادبی و تمام مباحث ادبیات فارسی در دوره متوسطه می‌توانید از مجموعه آموزش‌های زیر استفاده کنید.

فصل سوم: سبک زندگی

درس پنجم فارسی هفتم، درس آزاد است پس در این بخش، با آرایه‌های موجود در درس‌های ششم، هفتم و هشتم آشنا می‌شویم. برای یادگیری آرایه تشخیص می‌توانید فیلم آموزش رایگان آرایه تشخیص در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

درس ششم: قلب کوچکم را به چه کسی بدهم؟

در دانش ادبی این درس با آرایه «تکرار» آشنا می‌شویم. در این بخش، آرایه تکرار و سایر آرایه‌های متن این درس را بررسی می‌کنیم.

صفحه اول

در صفحه اول این درس، آرایه‌های زیر وجود دارند.

قلب خالی مانند یک گلدان خالی زشت است.تشبیه (مشبه: قلب خالی / مشبه‌به: گلدان خالی)
دادن قلب به کسیکنایه از دوست داشتن کسی
جا دادن کسی در قلبکنایه از دوست داشتن کسی
تمام این قلب کوچولو را مثل یک خانه قشنگ کوچولوتشبیه (مشبه: قلب / مشبه‌به: خانه)
کسی که توی قلب خیلی کوچولو و خیلی تمیز من خانه داشته باشد.کنایه از دوست‌داشتنی بودن کسی برای کسی دیگر
استعاره (تشبیه قلب به آپارتمانی دارای خانه)
قلب مهمان‌خانه نیست.تشبیه (مشبه: قلب / مشبه‌به: مهمان‌خانه)
قلب لانه گنجشک نیست.تشبیه (مشبه: قلب / مشبه‌به: لانه گنجشک)
مهمان‌خانه و لانه گنجشک نبودن قلبکنایه از گذرا نبودن جایگاه آدم‌ها در قلب

صفحه دوم

آرایه‌های موجود در صفحه دوم این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

قلبم را بدهم به مادرماستعاره (تشبیه قلب به شیء قابل نقل و انتقال)
وقتی به قلبم نگاه کردمآرایه استعاره (تشبیه قلب به شیء قابل تماشا)
نصف قلب خالی ماندهاستعاره (تشبیه قلب به شیء دارای مساحت)

صفحه سوم

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی صفحه سوم این درس را مشخص کرده‌ایم.

باید عقلم می‌رسید.کنایه از دانستن و فهمیدن
قلبم را می‌دادماستعاره / کنایه
توی قلبم مقداری جای خالی ماندهاستعاره
گوشه خالی قلبماضافه استعاری
جا دادن توی قلبکنایه از دوست داشتن کسی
توی قلبم حسابی شلوغ شدهاستعاره

صفحه چهارم

آرایه‌های متنوعی در صفحه چهارم از این درس وجود دارند که همه آن‌ها را در جدول زیر آورده‌ایم.

چیز به این کوچکی چطور می‌تواند این‌قدر بزرگ باشد؟پارادوکس یا متناقض‌نما
بین خودمان باشد.کنایه از نگفتن حرف به کسی دیگر
خیلی خیلی خیلی پول‌دارتکرار
در قلبم جا نگرفتاستعاره / کنایه از دوست نداشتن
دلم هم سوختکنایه از ناراحت شدن برای کسی
دوان دوان / یواش یواشتضاد و تکرار
یک قلب کوچک کوچک چه‌قدر می‌تواند بزرگ باشد.پارادوکس
باقی قلبماستعاره
قلبم را می‌بخشمکنایه از دوست داشتن / استعاره
خاک مامجاز از سرزمین ما
قلبم مثل یک شهر بزرگ شده بود.تشبیه (مشبه: قلبم / مشبه‌به: شهر بزرگ)

صفحه پنجم

آخرین صفحه درس ششم را نیز در جدول زیر، از نظر آرایه‌های ادبی بررسی کرده‌ایم.

گوشه قلبماستعاره
خودشان را درست کنندکنایه از اصلاح رفتار خود
دست از بد بودن و بدی کردن بردارندکنایه از تمام کردن بدی و بدی کردن
خانه کوچک توی قلب مناستعاره (تشبیه قلب به شهری که دارای خانه است.)
معلوم نیست این قلب است یا دریا!تشبیه (مشبه: قلب / مشبه‌به: دریا)
قلب به این کوچکی... هیچ‌وقت پر نمی‌شودپارادوکس
تا وقتی توی قلبم جا هستاستعاره / کنایه از توانایی برای دوست داشتن
مثال آرایه کنایه

درس هفتم: علم زندگانی

آرایه‌های ادبی درس هفتم را در این بخش با هم بررسی می‌کنیم.

بیت اول تا سوم

در ابیات اول تا سوم این شعر، آرایه‌های زیر وجود دارند.

بال و پر باز کردنکنایه از شروع به پرواز
کبوتر / پرواز / بال / پرمراعات نظیر
شاخک / شاخسارتضاد و تناسب
راه نزدیک، دور نمودپارادوکس
نزدیک / دورتضاد
گیتی به پیش چشمش تاریک شدکنایه از بدحال شدن

بیت چهارم تا نهم

آرایه‌های موجود در ابیات چهارم تا نهم این شعر را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

در ماند در راهکنایه از متوقف شدن و عدم توانایی برای ادامه دادن
فتاد از پایکنایه از خسته شدن
فریاد کردن کبوتربچهاستعاره و تشخیص
آواز در دادن مادر کبوتر بچهتشخیص و استعاره
پای برزن و بام نداریکنایه از ناتوانی
برزن و بامتناسب
خواب / آرامتناسب
توش هنراضافه تشبیهی (مشبه: هنر / مشبه‌به: توشه)
حدیث زندگیتشبیه اضافه تشبیهی (مشبه: زندگی / مشبه‌به: حدیث)
پا محکم نهادنکنایه از عزم و اراده
بر پای ایستادنکنایه از اراده داشتن

بیت دهم تا دوازدهم

در ابیات دهم تا دوازدهم این شعر، آرایه‌های زیر را مشاهده می‌کنید.

من اینجا چون نگهبانمتشبیه (مشبه: من / مشبه‌به: نگهبان)
تو چون گنجتشبیه (مشبه: تو / مشبه‌به: گنج)
نگهبان / گنجتناسب
آسودگی / رنجتضاد
بال / پرتناسب
دیوار / درتناسب
سرپنجه / سرتناسب

بیت سیزدهم تا پانزدهم

آرایه‌های ادبی بیت‌های پایانی درس هفتم را در جدول زیر مشخص کرده‌ایم.

گربه / بازتناسب
گهی از گربه ترسیدم گه از بازکنایه از ترسیدن از همه کس
هجوم فتنه‌هااضافه استعاری و تشخیص (تشبیه فتنه‌ها به انسان‌ها)
علم زندگانیاضافه تشبیهی (مشبه: زندگانی / مشبه‌به: علم)
شاخک بی‌بن برومند نگرددتمثیل (ارسال المثل)
شاخک / بن / برومندمراعات نظیر
سعی و عملتناسب
عمل / پندتضاد
مثال تشبیه

درس هشتم: زندگی همین لحظه‌هاست

در جدول زیر، آرایه‌های درس هشتم یعنی «زندگی همین لحظه‌هاست» را بررسی کرده‌ایم.

صفحه اول

در جدول زیر، آرایه‌های موجود در صفحه اول درس هشتم یعنی چهار بند ابتدایی این درس را مشخص کرده‌ایم.

روزهایی که به شتاب می‌گذرند و هرگز بازنمی‌گردند.استعاره و تشخیص (تشبیه روزها به موجود زنده که توانایی رفتن دارد.)
روزها و ماه‌ها و سال‌هامراعات نظیر
وقت طلاستتشبیه (مشبه: وقت / مشبه‌به: طلا)
دل‌آزرده می‌شوندکنایه از ناراحت شدن از کسی یا چیزی
دنیا را زیر و رو می‌کنند.کنایه از رفتن و گشتن همه جا
زیر و روتضاد
زیستن و زندگی زیبا تنها همان فرصت هایی است که...تشبیه (مشبه: زیستن و زندگی زیبا / مشبه‌به: فرصت‌هایی که...)
رفتارهای زیبااستعاره (تشبیه رفتار به شیء زیبا)
کارهای بزرگاستعاره (تشبیه کارها به شیء دارای حجم و اندازه)

صفحه دوم

ادامه آرایه‌های این درس را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

مدت حیات... از ده سال تجاوز نمی‌کرد.کنایه از بیشتر نشدن
پیش خواند.کنایه از دعوت کردن
مرد بزرگبزرگ مجاز از بزرگ منش
خوردن و خفتن و راه رفتنمراعات نظیر
پنج / شش / دهمراعات نظیر
اکنون و فرصت حال را دریابدکنایه از استفاده درست
امروز / فرداتضاد
امروز را به فردا افکندنتمثیل (ارسال‌المثل)
به امید آینده نشستنکنایه از کاری نکردن و امیدوار بودن
افسوس خوردنکنایه از حسرت کشیدن

دو بیت خیام

آرایه‌های دو بیت خیام در میان این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

دی (دیروز)مجاز از گذشته
یاد مکنکنایه از فراموش کردن
فردا که نیامده استاستعاره و تشخیص (تشبیه فردا به جانداری با قابلیت آمدن)
بر... بنیاد مکنکنایه از امید بستن بسیار بر چیزی
عمر بر باد مکنکنایه از نابود کردن

ادامه صفحه دوم

آرایه‌های بند پایانی صفحه دوم این درس را در جدول زیر مشاهده می‌کنید.

دل‌های دیگران را شاد کردندل مجاز از خود دیگران
گره از کار دیگران گشودنکنایه از حل کردن مشکلات دیگران
تقسیم / منهاتناسب
شادی / غمتضاد

صفحه سوم

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی آخرین صفحه از این درس را آورده‌ایم.

دقایق گران‌بهااضافه استعاری (تشبیه دقایق به شیء دارای ارزش)
از دست مدهید.کنایه از رها نکردن
اضطراب / آرامتضاد
... بر خود حرام کنید.کنایه از انجام ندادن کاری
گردش / ورزش / بازی / تفریحمراعات نظیر
سبزه‌ها / گل‌ها / درختانمراعات نظیر
آسمان / ستارهتناسب
ساحل / دریا / رودخانهمراعات نظیر
وقت خود را تلف نکرده‌ایم.کنایه از هدر ندادن
زندگی همین لحظه‌هاستتشبیه (مشبه: زندگی / مشبه‌به: همین لحظه‌ها)
غصه و اندوهتناسب
سخن زیبااستعاره (تشبیه سخن به شیء زیبا)
فرصت‌ها مثل گذشتن ابرها می‌گذرند.تشبیه (مشبه: فرصت‌ها / مشبه‌به: ابرها)
فرصت‌ها را دریابید.کنایه از استفاده کردن

تا اینجا به بررسی آرایه های ادبی فارسی هفتم در فصل‌های اول تا سوم پراختیم و در ادامه، سه فصل پایانی فارسی هفتم را بررسی می‌کنیم.

مثال آرایه تضاد-آرایه های ادبی فارسی هفتم

آرایه های ادبی فصل چهارم فارسی هفتم با نام «نام‌ها و یادها»

در این بخش، آرایه‌های ادبی موجود در درس‌های نهم، دهم و یازدهم را با هم بررسی می‌کنیم. برای یادگیری آرایه کنایه که از مهم‌ترین آرایه های ادبی فارسی هفتم است، فیلم آموزش رایگان آرایه کنایه در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

درس نهم

در این بخش، آرایه‌های ادبی هر دو بخش درس نهم را بررسی کرده‌ایم.

«نصیحت امام»

در جدول زیر، کل آرایه‌های این بخش از درس نهم را آورده‌ایم.

آن امام بت‌شکنی هستید...تلمیح به «حضرت ابراهیم و شکستن بت‌ها»
انسان‌ها را می‌سازداستعاره (تشبیه انسان به سازه قابل ساخت) / کنایه از پیشرفت
نور چشمانکنایه از عزیز بودن

«شوق خواندن»

در ادامه، آرایه‌های بخش دوم این درس یعنی «شوق خواندن» را مشخص کرده‌ایم.

دامن طبیعتاضافه استعاری و تشخیص (تشبیه طبیعت به مادر دارای دامن)
در هم می‌آمیختکنایه از مخلوط کردن
گوش می‌سپرد.کنایه از با دقت گوش دادن
تلخ‌ترین خاطراتحس‌آمیزی
طبیعت... را بر هم بزنند.کنایه از خراب کردن و آشوب کردن
کلاس درس را نیز مثل گشت و گذار در صحراها و باغ‌ها دوست می‌داشت.تشبیه (مشبه: کلاس درس / مشبه‌به: گشت و گذار در صحراها و باغ‌ها)
به وجد می‌آمد.کنایه از خوشحال شدن
به حرم حضرت معصومه (س) پناه برد.کنایه از رفتن به جایی برای آرام شدن
قلب نگران مادراستعاره و تشخیص (تشبیه قلب مادر به انسان نگران)
شوق خواندن و... در وجودش زنده شد.تشخیص و کنایه از آغاز اشتیاق برای چیزی
حرم دل او را آرام می‌کرد و مدرسه اندیشه‌اش را.تشخیص (تشبیه حرم و مدرسه به انسان)
از همه دنیا بزرگ‌تر بود.اغراق
مثال آرایه حس آمیزی

درس دهم

در این بخش، آرایه‌های هر چهار بخش درس دهم را بررسی می‌کنیم.

آرایه های «کلاس ادبیات»

آرایه‌های صفحه اول این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

کلاس ساکت ساکت است.تکرار
به دهان معلم چشم دوختهکنایه از دقت زیاد به چیزی
در جاذبه‌های شعر غرق شده است.کنایه از توجه زیاد به چیزی
برقی در عمق چشم‌های این نوجوان شهرستانی وجود داردکنایه از شوق و اشتیاق نسبت به چیزی
بیشتر به چشم می‌آید.کنایه از مورد توجه بیشتری بودن
ناگهان به خود می‌آید.کنایه از درآمدن از خیال و فکر
گیج و غرق زیبایی شعراستعاره (تشبیه شعر به دریا که می‌توان در آن غرق شد.) و کنایه از توجه زیاد
دستپاچگیکنایه از مضطرب شدن
دست‌هایی لرزانکنایه از اضطراب

در جدول زیر، آرایه‌های صفحه دوم این درس را مشاهده کنید.

حرارت و شور و نشاطمراعات نظیر
از خجالت سرخ شده استکنایه از بسیار خجول شدن
سر به زیر دارد.کنایه از خجالت
کلاس که تمام می‌شودکلاس مجاز از زمان کلاس
لحن گرمشحس‌آمیزی
سرت را بالا بگیریکنایه از افتخار به خود
نام بعضی نفرات رزق روحم شده است.تشبیه (مشبه: نام بعضی نفرات / مشبه‌به: رزق روحم)
دلتنگیکنایه از ناراحتی ناشی از دوری از کسی
سویشان دارم دستکنایه از درخواست کمک
روشنم می‌دارد.کنایه از خوشنود شدن

آرایه های «مرواریدی در صدف»

در صفحه اول این درس، آرایه‌های زیر وجود دارند.

فردوسی / نظامی / مولوی / ناصرخسرومراعات نظیر
پدر از پروین همچون مرواریدی در صدف با دقت مراقبت می‌کرد.تشبیه (مشبه: پروین / مشبه‌به: مرواریدی در صدف)
عربی / ترکی / فرانسوی / انگلیسیمراعات نظیر

آرایه‌های صفحه دوم را نیز در جدول زیر آورده‌ایم.

ای مرغکتشخیص و استعاره (تشبیه مرغک به انسان قابل خطاب قرار دادن)
مرغک / آشیانه / پرواز / پریدنمراعات نظیر
باغ و چمنتناسب
رام تو نمی‌شود زمانهکنایه از تحت تسلط و کنترل درنیامدن زمانه
رام شدیکنایه از تسلیم شدن
رام و رمیدنتضاد
آب و دانهتناسب
روز / شبتضاد
مثال آرایه تشبیه- آرایه های ادبی فارسی هفتم

آرایه های «زندگی حسابی»

کل آرایه‌های موجود در این بخش از درس دهم را در جدول زیر آورده‌ایم.

در برابر دشواری‌ها بایستدکنایه از مقاومت در برابر سختی‌ها
بر آن‌ها چیره می‌شودکنایه از پیروز شدن
از بیل زدن... پروایی نداشت.کنایه از انجام کاری بدون ترس یا نگرانی
بنّایی / جوش‌کاری / نجّاریمراعات نظیر
علم بدون عملتمثیل (ارسال المثل) و کنایه
شعر / ادبتناسب
دیوان / غزلتناسب
شعر و ادبتناسب
شعر و ادب / سعدیمراعات نظیر
بیت سعدی... نوازشگر دیدگان رهگذاران و مشتاقان آن استاد است.استعاره و تشخیص (تشبیه بیت سعدی به انسان نوازشگر)
ملک وجوداضافه تشبیهی (مشبه: وجود / مشبه‌به: ملک)
دلی را ز خود بیازاریدل مجاز از انسان صاحب دل

آرایه های «فرزند صالح انقلاب»

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی آخرین بخش از درس دهم را بررسی کرده‌ایم.

پشت سر نگذاشته بودکنایه از تمام نکردن
جان و دل سعید با صدای دل‌نواز قرآن آشنا بود.جان و دل مجاز از وجود سعید
تلاوت زیبای قرآن اوحس‌آمیزی
ورزش / فوتبال / مسابقاتمراعات نظیر
ایران را در همه مسابقات پیروز و سربلند ببیند.ایران مجاز از ورزشکاران ایرانی
ذهن او لبریز سروده‌های زیبا بود.استعاره (تشبیه ذهن به ظرفی که می‌تواند لبریز شود.)
لبریز بودن: کنایه از بیش از حد پر بودن چیزی
پیش‌آهنگ بودند.کنایه از پیش‌قدم بودن در کاری
وی یکی از فرزندان صالح انقلاب... بود.استعاره و تشخیص (تشبیه انقلاب به انسان دارای فرزند)
وی... از رویش‌های مبارکی بود...تشبیه (مشبه: وی / مشبه‌به: رویش‌های مبارک)

درس یازدهم

در این بخش، آرایه‌های همه قسمت‌های درس یازدهم را مشخص می‌کنیم.

عهد و پیمان

آرایه‌های اولین بخش این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

دقیق و منظم و جدیمراعات نظیر
رشته دوستیاضافه تشبیهی (مشبه: دوستی / مشبه‌به: رشته)
رشته دوستی را قطع نمی‌کردند.کنایه از قطع نکردن دوستی
هم خود و هم شاگردانش... به آن‌ها پای‌بند می‌ماندند.کنایه از وفای به عهد
«من دیر نمی‌آیم، شما هم دیر نیایید» تا «به انجام برسانید»تکرار

عشق به مردم

در جدول زیر، آرایه‌های دومین بخش این درس را مشخص کرده‌ایم.

موج جمعیتاضافه تشبیهی (مشبه: جمعیت / مشبه‌به: موج)
موج جمعیت رجایی را از جا کندکنایه از بلند کردن
برد و برد و...تکرار
نزدیک بود زیر دست و پا بمانیم.کنایه از مجروح شدن بر اثر جمعیت
دست و پای سالم برایتان باقی نخواهند ماند.مبالغه و کنایه از مجروح شدن
نفس نفس می‌زدکنایه از خستگی
بی‌دست هم می‌شود زندگی کردکنایه از توان ادامه زندگی با وجود مشکل جسمی
ولی بی‌مردم نمی‌شود (زندگی کرد).کنایه از شدت نیاز به مردم

رفتار بهشتی

در بخش سوم این درس، آرایه‌های زیر وجود دارند.

ورزش، خوراک، مطالعه و خوابمراعات نظیر
برنامه او... دقیقه‌ای عوض نمی‌شد.مبالغه

گرمای محبت

آرایه‌های آخرین بخش از این درس را نیز در جدول زیر آورده‌ایم.

این فکر به سرعتش افزوداستعاره (تشبیه فکر به سوخت)
هجوم باداستعاره و تشخیص (تشبیه باد به انسان حمله‌کننده)
در امان باشد.کنایه از امنیت داشتن
دست‌هایم از سرما خشک نمی‌شود.مبالغه
راه طولانی‌تر به نظر می‌آمد.کنایه از دیده شدن
دستانش را به طرف مردم دراز کرده بودکنایه از کمک خواستن
زوزه باداستعاره (تشبیه باد به گرگ دارای زوزه)
لبخند شادی روی لب‌های پیرمرد نشست.کنایه از شاد شدن
برق خوشحالیاضافه تشبیهی (مشبه: خوشحالی / مشبه‌به: برق)
و همین احساس او را گرم می‌کرد.استعاره (تشبیه احساس به منبع گرما)

حالا که آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا پایان فصل چهارم معرفی کردیم، در ادامه مطلب به بررسی آرایه‌های دو فصل پایانی می‌پردازیم.

مثال اضافه تشبیهی-آرایه های ادبی فارسی هفتم

فصل پنجم: اسلام و انقلاب اسلامی

در فصل پنجم فارسی هفتم، آرایه‌های درس‌های دوازدهم، سیزدهم و چهاردهم را مشخص کرده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری آرایه استعاره، فیلم آموزش رایگان آرایه استعاره و روش‌های تشخیص آن در فرادرس را تماشا کنید. لینک این آموزش را در کادر زیر آورده‌ایم.

درس دوازدهم: خدمات متقابل اسلام و ایران

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی درس دوازدهم را با هم بررسی می‌کنیم.

اسلام بر زبان خاصی تکیه نمی‌کندکنایه از نیاز نداشتن
در سراسر این آثار، مفاهیم اسلامی و قرآنی موج می‌زندتشبیه (مشبه: مفاهیم اسلامی و... / مشبه‌به: موج)
پرچم اسلامکنایه از فراگیر شدن
ایران در پرتو گرایش به اسلام... مشعل‌دار یک تمدن... شد.ایران مجاز از مردم ایران
دروازه سرزمین‌های دیگر را به روی ایران و دروازه ایران را به روی فرهنگ‌ها... باز کردکنایه از دستیابی به فرهنگ‌های دیگر
بنای عظیم فرهنگ اسلامیاضافه تشبیهی (مشبه: فرهنگ اسلامی / مشبه‌به: بنای عظیم)
احساسات پاک ایرانیانحس‌آمیزی
سرو کارش با... است.کنایه از درگیر چیزی بودن
معماری، نقاشی و خوش‌نویسیمراعات نظیر
گنجینه‌های قرآناضافه تشبیهی (مشبه: قرآن / مشبه‌به: گنجینه)
جوشش روح اسلامیاضافه استعاری (تشبیه روح اسلامی به چشمه دارای جوشش)
ذوق ایرانیایران مجاز از ایرانیان است.
جامه زیبای شعر و نثر فارسیاضافه تشبیهی (مشبه: شعر و نثر فارسی / مشبه‌به: جامه زیبا)
حقایق اسلامی را... آرایش داده‌اندتشبیه یا استعاره
معانی لطیف قرآنیحس‌آمیزی
حکایاتی شیرینحس‌آمیزی

درس سیزدهم: اسوه نیکو

آرایه‌های ادبی درس سیزدهم را در جدول زیر بررسی کرده‌ایم.

آداب و رفتار و اخلاقمراعات نظیر
فرزندان ما پاره جگر ما هستند.کنایه از عزیز بودن
تمثیل (ارسال‌المثل)
تشبیه (مشبه: فرزندان / مشبه‌به: پاره جگر ما)
در خدمتش... بودم.کنایه از انجام کارهای کسی
سخن درشتحس‌آمیزی
ندیدم و نشنیدمتناسب
گشاده‌روکنایه از مهربان و خوش‌رو بودن با دیگران
خیره نگاه نمی‌کردکنایه از نگاه گیرا به کسی نکردن
چشم‌هایش را به زمین می‌دوخت.کنایه از سر به زیر بودن
پیش‌دستی می‌کرد.کنایه از داوطلب شدن
اختیار می‌کرد.کنایه از انتخاب و عمل
سخن همنشین خود را نمی‌برید.کنایه از قطع نکردن حرف دیگران
هیچ‌گاه زبانش را به دشنام نمی‌آلود.حس‌آمیزی
حریم قانوناستعاره (تشبیه قانون به محل دارای حریم)
به حریم قانون تجاوز می‌کردند.کنایه از عدم رعایت قانون
ماه فروماندکنایه از کم آوردن
سرو نباشد به اعتدال محمداغراق
آدم و نوح و خلیل و موسی و عیسی و محمدمراعات نظیر
عاشقی / جوانیتناسب

درس چهاردهم: امام خمینی

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی درس چهاردهم را مشخص کرده‌ایم.

یک صدا فریاد خواهند کشید.کنایه از همراهی
از پشت اسب برخاک افتاد.کنایه از افتادن
هدف گلوله قرار گرفت.کنایه از گلوله خوردن
از پا درآمد.کنایه از مردن
نظم و دقتتناسب
ویژگی‌های درخشاناستعاره (تشبیه ویژگی‌ها به ستاره یا نور دارای درخشش)
دنیای اسلام را دگرگون کرد.کنایه از ایجاد تغییرات زیاد
به مرجعیت انتخاب کردند.مرجعیت کنایه از مرجع تقلید بودن یک روحانی برای دیگران
مبارزه آشکارحس‌آمیزی
فریاد او را حرف دل خود می‌دانستندتشبیه (مشبه: فریاد او / مشبه‌به:حرف دل خود)
حکومت شاهشاه مجاز از محمدرضاشاه پهلوی
پرچم مبارزه با... را برافراشته نگه داشت.کنایه از مداومت مبارزه
درس انقلاباضافه تشبیهی (مشبه: انقلاب / مشبه‌به: درس)
به گوش جهانیان می‌رساندند.کنایه از فراگیر کردن چیزی در جهان
جهانیان مجاز از مردم جهان
نظام شاهنشاهی واژگون شد.کنایه از «از بین رفتن»
افتاده و... بود.کنایه از فروتنی و تواضع
از جان و دل دوست می‌‌داشتند.کنایه از دوست داشتن با تمام وجود
شبی تلخحس‌آمیزی
به خدا پیوستکنایه از مردن
جهان اسلاماضافه تشبیهی (مشبه: اسلام / مشبه‌به: جهان)
اکنون جمهوری اسلامی ایران که میراث گران‌بهای اوستتشبیه (مشبه: جمهوری... مشبه‌به: میراث گران‌بهای او)
به دست همه مردم ایران... سپرده شدهکنایه از دادن مسئولیت چیزی به کسی
تا از آن مانند جان خویش نگهبانی کنند.تشبیه (مشبه: آن / مشبه‌به: جان خویش)
کنایه از محافظت بسیار زیاد از چیزی

درس پانزدهم فارسی هفتم، درس آزاد است بنابراین در ادامه مطلب، آرایه‌های ادبی درس شانزدهم و هفدهم را بررسی می‌کنیم.

مثال آرایه تناسب

آرایه های ادبی فصل ششم فارسی هفتم با نام «ادبیات جهان»

تا اینجا، آرایه های ادبی فارسی هفتم را تا فصل پنجم معرفی کردیم و در این بخش به بررسی آخرین فصل می‌پردازیم. در آخرین فصل از فارسی هفتم، آرایه‌های درس‌های شانزدهم و هفدهم را به‌طور کامل معرفی کرده‌ایم. پیشنهاد می‌کنیم برای یادگیری همه آرایه‌های ادبی، مجموعه فیلم‌های آموزش آرایه‌های ادبی از تشبیه تا تشخیص و... در فرادرس را تماشا کنید. لینک این مجموعه آموزش را در کادر پایین آورده‌ایم.

درس شانزدهم: آدم آهنی و شاپرک

در این بخش، آرایه‌های موجود در درس «آدم آهنی و شاپرک» را با هم بررسی می‌کنیم.

صفحه اول تا سوم

آرایه‌های سه صفحه اول این درس را در جدول زیر آورده‌ایم.

سر جعبه مانندشتشبیه (مشبه: سر / مشبه‌به: جعبه)
صدای خشنحس‌آمیزی
به فهرست سؤال‌ها خیره می‌شدندکنایه از توجه و دقت زیاد
بال / چشمتناسب
شاپرک گفتتشخیص و استعاره
چه نور سردی!پارادوکس

صفحه چهارم و پنجم

در جدول زیر، آرایه‌های ادبی صفحه‌های بعدی این درس را بررسی کرده‌ایم.

برگ‌های جوان درختان بلوطاضافه استعاری (تشبیه برگ درخت به انسان جوان)
تا به حال... را نچشیده‌ام.کنایه از نخوردن چیزی
بال / گونهتناسب
صدایش بسیار شیرین بودحس‌آمیزی
سؤال / جوابتضاد و تناسب
دل آدم آهنی گرفت.کنایه از ناراحت شدن
احساسی که... به او دست نداده بود.کنایه از احساس نکردن
ساده‌دلیکنایه از ساده و مهربان بودن
آرام و ساکتتناسب
صدای غرش مانندیتشبیه (مشبه: صدا / مشبه‌به: غرش)

صفحه ششم و هفتم

آرایه‌های صفحات بعدی درس را در جدول زیر مشاهده کنید.

چشم نارنجی رنگش... به پنجره خیره مانده بود.کنایه از منتظر بودن
بادی در گلو انداختکنایه از غرور
دندان / شکمتناسب
بدنش می‌لرزیدکنایه از اضطراب

صفحه هشتم و نهم

در جدول زیر نیز، آرایه‌های دو صفحه پایانی این درس را مشخص کرده‌ایم.

ولی فقط مثل فرفره به دور خود می‌چرخید.تشبیه (مشبه: او / مشبه‌به: فرفره)
نفس‌نفس‌زنان و بریده‌بریدهتکرار
دیگر حرکتی نکردکنایه از مردن
نفس آخر را کشید.کنایه از مرگ
سکوت مرگ‌باری بر سالن نمایشگاه حاکم شد.کنایه از سکوت بسیار شدید و طولانی
کم‌کم هوا روشن می‌شد.کنایه از صبح شدن
دور او حلقه زدند.کنایه از جمع شدن دور کسی
آن ملافه سفید که درست مثل کفن بودتشبیه (مشبه: ملافه سفید / مشبه‌به: کفن)
صدای شکستهاستعاره (تشبیه صدا به شیشه قابل شکستن)

درس هفدهم: ما می‌توانیم

در جدول زیر، کل آرایه‌های ادبی موجود در درس آخر فارسی هفتم را مشاهده می‌کنید.

دو سال تا بازنشستگی فرصت داشت.کنایه از باقی ماندن زمان
وادار کنمکنایه از مجبور کردن کسی به انجام کاری
روی آورده بودند.کنایه از شروع به توجه به چیزی
آرام بنشینمکنایه از کاری نکردن
عاقبت کار به کجا می‌کشد.کنایه از نتیجه کاری
«نمی‌توانم»‌های خود را دفن کنند.استعاره و تشخیص (تشبیه نمی‌توانم‌ها به انسان)
کنایه از رها کردن نتوانستن‌ها
جعبه «نمی‌توانم»‌هااستعاره (تشبیه «نمی‌توانم» به شیء)
یاد و خاطره... را گرامی بداریم.کنایه از ادای احترام به کسی بعد از مرگ او
جایگاه ابدیکنایه از قبر
به خاک سپرده‌ایمکنایه از دفن کردن مرده
خواهر و برادرهایش یعنی «می‌توانم»، «خواهم توانست» و «همین حالا شروع خواهم کرد»استعاره و تشخیص (تشبیه «نمی‌توانم» به انسان دارای خواهر و برادر)
خداوند... را قرین رحمت خود کندکنایه از آمرزش کسی بعد از مرگ
در ذهن آن‌ها نقش می‌بستکنایه از ماندن چیزی در حافظه
«نمی‌توانم. تاریخ فوت...»استعاره و تشخیص
«نمی‌توانم» مرده استاستعاره و تشخیص
مهم‌ترین درس زندگی‌ام را از او گرفتم.کنایه از یاد گرفتن نکته‌ای مهم برای زندگی
مثال تشبیه در آرایه های ادبی فارسی هفتم

تمرین آرایه های ادبی فارسی هفتم

حالا که آرایه های ادبی فارسی هفتم را درس به درس و با مثال‌های متنوع یاد گرفتیم، می‌توانید با انجام آزمون زیر، میزان یادگیری خود را بسنجید. برای شرکت در این آزمون که شامل ده پرسش چهارگزینه‌ای است، گزینه درست مورد نظر خود در هر سؤال را انتخاب کنید و روی گزینه «مشاهده جواب» بزنید تا جواب درست را مشاهده کنید. برای دسترسی به پاسخ‌های تشریحی برخی از سؤال‌ها نیز انجام همین مراحل کافی است. با انتخاب هر یک پاسخ درست، یک امتیاز دریافت می‌کنید و امتیاز نهایی خود را بعد از پاسخ دادن به همه پرسش‌ها و با کلیک بر گزینه «دریافت جواب آزمون» مشاهده خواهید کرد.

۱. در کدام گزینه آرایه تشبیه وجود دارد؟

سرم جوری درد گرفته بود که می‌خواستم آن را به دیوار بکوبم تا شاید آرام شود.

آن گوشواره قدیمی برای مادرم گنجی عظیم بود زیرا آن را از مادرش هدیه گرفته بود.

صدای ساز و آواز، کل محله را برداشته بود. 

کام خود را با گفتن و شنیدن سخنان تلخ، ناکام نکنید.

پاسخ تشریحی

در گزینه دوم این سؤال، «گوشواره قدیمی (مشبه)» به «گنجی عظیم (مشبه‌به)» تشبیه شده است. آرایه‌های موجود در گزینه‌های دیگر را نیز در فهرست زیر آورده‌ایم.

  • گزینه اول: مبالغه
  • گزینه سوم: اغراق و کنایه
  • گزینه چهارم: حس‌آمیزی (تلخ بودن سخنان)

۲. آرایه تکرار را در کدام‌یک از گزینه‌های زیر مشاهده می‌کنید؟

امشب سبک‌تر می‌زنند این طبل بی‌هنگام را
یا وقت بیداری غلط بودست مرغ بام را
(سعدی)

ما را بر آستان تو بس حق خدمت است
ای خواجه بازبین به ترحم غلام را
(حافظ)

نی نی برو مجنون برو خوش در میان خون برو
از چون مگو بی‌چون برو زیرا که جان را نیست جا
(مولانا)

معلوم نشد که در طرب‌خانه خاک
نقاش ازل بهر چه آراست مرا
(خیام)

پاسخ تشریحی

واژه‌های «برو» و «چون» در این بیت تکرار شده‌اند.

۳. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، آرایه تناسب یا مراعات نظیر وجود ندارد؟ 

بر چهره گل نسیم نوروز خوش است
در صحن چمن، روی دل‌افروز خوش است
(خیام)

ای که گفتی دیده از دیدار بت‌رویان بدوز
هرچه گویی چاره دانم کرد جز تقدیر را
(سعدی)

ساقیا برخیز و در ده جام را
خاک بر سر کن غم ایام را
(حافظ)

گفتا نه این خواهم نه آن دیدار حق خواهم عیان
گر هفت بحر آتش شود من در روم بهر لقا
(مولانا)

پاسخ تشریحی

واژه‌های سازنده آرایه تناسب یا مراعات نظیر در گزینه‌های اول تا سوم این سؤال را در فهرست زیر مشخص کرده‌ایم.

  • گزینه اول: گل و نوروز / گل و چمن
  • گزینه دوم: دیده، دیدار و بت‌رویان
  • گزینه سوم: ساقیا و جام

۴. آرایه تضاد در کدام‌یک از گزینه‌های زیر وجود دارد؟

بی مهر رخت روز مرا نور نماندست
وز عمر، مرا جز شب دیجور نماندست
(حافظ)

گر نشاید به دوست ره بردن
شرط یاری است در طلب مردن
(سعدی)

و یا آن روح بی‌چونی کز این‌ها جمله بیرونی
که در وی سرنگون آمد تأمل‌ها و فکرت‌ها
(مولانا)

تنگ آمد از این سراچه تنگ
شد نای گلوش چون دم چنگ
(نظامی)

پاسخ تشریحی

تضاد معنایی واژه‌های «روز» و «شب» در گزینه‌ اول این سؤال، آرایه تضاد را ایجاد کرده است.

۵. کدام‌یک از گزینه‌های زیر، دارای آرایه حس‌آمیزی هستند؟

به خدا که پرده از روی چو آتشت برافکن
که به اتفاق بینی دل عالمی سپندت
(سعدی)

خاقان شرق و غرب که در شرق و غرب اوست
صاحب‌قران خسرو و شاه خدایگان
(حافظ)

ز راه دین سخن تلخ او نمودم خوش
از آنکه در سخن راست راستی پیداست
(عمعق بخاری)

ضایع مکن این دم ار دلت شیدا نیست
کاین باقی عمر را بها پیدا نیست
(خیام)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۶. در کدام گزینه هیچ‌گونه آرایه تشخیص وجود ندارد؟ 

به من بگو به کجا می‌روی پس از آن وقت‌ها که رؤیاها تعطیل می‌شوند و ما به گریه رو می‌آریم
و گریه رو به کجا؟
(رضا براهنی)

سیب خواهد افتاد
روی اوصاف زمین خواهد غلتید
تا حضور وطن غایب شب خواهد رفت
(سهراب سپهری)

جز آستان توام در جهان پناهی نیست
سر مرا به جز این در، حواله‌گاهی نیست
(حافظ) 

غرور حسنت اجازت مگر نداد ای گل
که پرسشی نکنی عندلیب شیدا را
(حافظ)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۷. کدام‌گزینه حاوی استعاره است؟

چشم تو که فتنه جهان خیزد از او
لعل تو که آب خضر می‌ریزد از او
(دقیقی) 

هرجا روی تو با منی، ای هر دو چشم و روشنی
خواهی سوی مستیم کش، خواهی ببر سوی فنا
(مولانا)

متناسبند و موزون حرکات دلفریبت
متوجه است با ما سخنان بی‌حسیبت
(سعدی)

هر اسپی که رستم کشیدیش پیش
به پشتش بیفشاردی دست خویش
(فردوسی)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۸. در کدام گزینه، آرایه پارادوکس وجود دارد؟

هرآنکه ایزدش این چهار روزی کرد
سزد که شاد زیَد جادوان و غم نخورد
(رودکی)

از خلاف‌آمد عادت بطلب کام که من
کسب جمعیت از آن زلف پریشان کردم
(حافظ)

دمادم درکش ای سعدی شراب صاف و دم درکش
که با مستان مجلس درنگیرد زهد و پرهیزت
(سعدی)

پیش از من و تو لیل و نهاری بوده است
گردنده فلک نیز به کاری بوده است
(خیام)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۹. آرایه‌ ادبی تشبیه از نوع اضافه تشبیهی را در کدام گزینه مشاهده می‌کنید؟

چو خورشید تابان برآمد ز کوه
برفتند گردان همه هم‌گروه
(فردوسی)

گرچه جان ما به ظاهر هست از جانان جدا
موج را نتوان شمرد از بحر بی‌پایان جدا
(صائب تبریزی)

مرگ، صیاد است و صیدش آدمی است
کو که زین صیاد سالم جست و رفت؟
(صابر همدانی)

گشوده سوی چمن نیم‌خفته نرگس چشم
چنان محب که دزدیده بنگرد به حبیب
(قطران تبریزی)

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

۱۰. در کدام‌یک از گزینه‌های زیر، آرایه اضافه استعاری و تشخیص در یک واژه وجود دارند؟

چشم‌هایم را از صورتم برداشتم و روی میز گذاشتم.

برگ‌های درخت بید با من دوست شده بودند.

او چشمه‌های جوشان معرفت را به ما نشان داد.

دست روزگار همه ما را به اینجا کشانده است.

پاسخ تشریحی
مشاهده پاسخ تشریحی برخی از سوالات، نیاز به عضویت در مجله فرادرس و ورود به آن دارد.

جدول خلاصه نکات آرایه های ادبی فارسی هفتم

در این مطلب از مجله فرادرس تمام آرایه های ادبی فارسی هفتم را با مثال یاد گرفتیم و این آرایه ها را درس به درس بررسی کردیم. در پایان مطلب نیز نمونه سوال آرایه های ادبی هفتم با جواب را آوردیم تا با پاسخ دادن به سؤال‌های چهارگزینه‌ای، تمرین کنید و میزان یادگیری خود را نیز افزایش دهید. خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکته‌های آرایه‌های ادبی هفتم را در جدول زیر آورده‌ایم. البته برای یادگیری درست و کامل این آرایه‌ها حتماً کل مطلب را مطالعه کنید.

۱. تکرارتکرار یک واژه با شکل و معنای یکسان
۲. تضادوجود تضاد معنایی بین دو واژه
۳. تناسبارتباط معنایی بین دو یا چند واژه
۴. کنایهجمله یا عبارت با معنای دور و نزدیک و درست بودن معنای دور
۵. تشبیهمانند کردن چیزی به چیز دیگر
۶. تشخیصدادن ویژگی‌های جانداران به غیرجانداران
بر اساس رای ۰ نفر
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟
اگر بازخوردی درباره این مطلب دارید یا پرسشی دارید که بدون پاسخ مانده است، آن را از طریق بخش نظرات مطرح کنید.
منابع:
فارسی هفتمبیان، سیروس شمیسا
دانلود PDF مقاله
نظر شما چیست؟

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *