کپک چیست و چطور تشکیل می شود؟ — انواع و سایر دانستنی ها — به زبان ساده

«کپک‌‌ها» (Mold / Mould) موجوداتی هستند که در محیط داخلی و همچنین خارج از منزل رشد می‌کنند. در محیط زیست، آن‌ها قسمت مهمی از اکوسیستم هستند. اما در داخل خانه، ممکن است مشکل‌ساز شوند. به احتمال زیاد کپک در تاریک‌ترین و مرطوب‌ترین فضاها دیده می‌شود. کپک می‌تواند باعث آسیب رساندن به دیوار ساختمان‌ها و اثاثیه منزل، پوسیدگی وسایل چوبی و حتی لوازم آرایشی خانم‌ها شود و مشکلاتی برای بهداشت و سلامتی افراد ایجاد کند.

افرادی که به آلرژی یا بیماری مزمن ریوی مانند آسم مبتلا هستند، احتمالاً از تأثیر کپک بر سلامتی خود، آگاهی دارند. اما حتی با داشتن سیستم ایمنی سالم هم، کپک می‌تواند مشکلات بسیاری برای سلامتی افراد مانند سرفه، خس خس سینه، تحریک گلو، پوست و چشم ایجاد کند. کپک، می‌تواند در کمتر از 48 الی ۷۲ ساعت در سراسر یک محیط پخش شود و باعث ایجاد مواد حساسیت‌زا و تحریک کننده‌هایی شود که بر سلامتی افراد تاثیر می‌گذارند.

کپک چیست و چگونه ایجاد می‌شود؟

کپک، نوعی قارچ است که اغلب به صورت لکه‌هایی با رنگ‌های مختلف از جمله سبز، خاکستری یا سیاه دیده می‌شود. بیش از 100 هزار گونه کپک شناسایی شده‌اند. کپک‌ها با ایجاد هاگ (اسپور) تولید مثل می‌کنند که دیدن آن با چشم غیر مسلح بسیار سخت است. شکل اسپورها متفاوت بوده و اندازه آن‌ها از 2 تا 100 میکرون است (برای مقایسه، یک تار موی انسان از 17 تا 181 میکرون قطر دارد).

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

کپک‌ها از بخش‌های مختلفی شامل ریزوئید (ریشه)، استولون (ساقه‌های خوابیده)، اسپورانژیوم (کیسه حاوی هاگ)، اسپورانژیوفور (هایف رویشی) و هاگ‌ها (اسپورهای تولید مثلی) تشکیل شده‌اند. از طریق اسپورانژیوم، اسپورهای تولید مثلی آزاد می‌شوند که می‌توانند از طریق هوا، آب یا حیوانات پخش شوند.

کپک‌ها می‌توانند در هر مکان مرطوب تولید مثل کنند. هنگامی که هاگ کپک بر روی یک نقطه مرطوب در داخل خانه قرار می‌گیرد، ممکن است هر چیزی را تجزیه و هضم کند تا خود زنده بماند. آن‌ها می‌توانند روی چوب، کاغذ، فرش، مواد غذایی و سایر سطوح رشد کنند.

در واقع، کپک‌ها خود مسموم کننده نیستند اما گونه‌هایی از کپک‌ها وجود دارند که سمی هستند به این معنی که آن‌ها نوعی سم به نام «مایکوتوکسین» (Mycotoxins) تولید می‌کنند. این مایکوتوکسین‌ها محصولات شیمیایی جانبی فرآیندهای متابولیکی (هر فرآیندی که برای حفظ حیات انجام می‌شود مانند تبدیل غذا به انرژی یا تنفس سلولی) هستند. برخی از مایکوتوکسین‌ها حتی در مقادیر کم نیز می‌توانند باعث واکنش سمی در انسان و حیوان شوند.

انواع کپک ها کدام ها هستند؟

گونه‌های کپک به طور کلی به عنوان یکی از سه نوع حساسیت‌زا (غالبا باعث بیماری نمی‌شود اگرچه ممکن است آلرژی ایجاد کنند)، بیماری‌زا (می‌توانند در افرادی که نقص ایمنی دارند باعث ایجاد عفونت شوند) و مسموم کننده (برای تمام انسان‌ها و حیواناتی که با آن در تماس هستند سمی هستند) طبقه‌بندی می‌شوند. در ادامه همه انواع این کپک‌ها را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

کپک های حساسیت زا

همه افراد هنگام تنفس، اسپورهای کپک‌ِ موجود در هوا را همراه با دم به داخل ریه‌ها فرو می‌برند، اما برخی به این اسپورها حساسیت داشته و علائم آسم را تجربه می‌کنند. اسپورهای کپکِ موجود در هوا می‌توانند به داخل بینی وارد شوند و علائمی مانند عطسه، خارش چشم، آبریزش بینی، گرفتگی و خشکی پوست ایجاد کنند. اسپورهای کپک نیز می‌توانند وارد ریه‌ها شوند و حملات آسم را ایجاد کنند. رایج‌ترین کپک‌هایی که اسپورهای آن‌ها می‌توانند به عنوان آلرژن عمل کنند شامل موارد زیر هستند.

آلترناریا

تیره «آلترناریا» (Alternaria) تقریباً 50 گونه کپک را تشکیل می‌دهند. این یک کپکِ رایج در فضای باز است و اسپورهای آن ماده آلرژی‌زای رایجی هستند. رایج‌ترین گونه‌های آلترناریا، «تِنوسیما» (Tenuissima) و (Alternate) هستند. نوع دوم اغلب روی مکان‌های مرطوب داخل خانه مانند آهن، کاشی، آجر، گچ، کاغذ دیواری، کاغذ و بوم رشد می‌کنند.

آسپرژیلوس

این جنس کپک، در همه جا رشد می‌کند و یکی از انواع کپک‌های رایج در بیمارستان‌ها است. اسپورهای آن می‌توانند در برخی افراد واکنش آلرژیک ایجاد کنند. آسپرژیلوس به قدری فراوانی دارد که اجتناب از تنفس هاگ آن تقریبا غیرممکن است. برای بیشتر افراد با سیستم ایمنی سالم، تنفس آسپرژیلوس چندان مضر نیست اما چند گونه از این جنس وجود دارند که در صورت استنشاق توسط افرادی که دچار بیماری‌های نقص سیستم ایمنی یا بیماری ریوی مانند آسم هستند، می‌توانند باعث بیماری جدی شوند.

بعضی از افراد به استنشاق اسپور از گونه Aspergillus fumigatus واکنش آلرژیک شدیدی خواهند داشت. به این پاسخ ایمنی واکنش آلرژیک آسپرژیلوز برونکوپلومونر (ABPA) گفته شده که باعث التهاب مجاری هوایی می‌شود.

کلادوسپوریوم

جنس «کلادوسپوریوم» (Cladosporium) یکی از گسترده‌ترین انواع کپک‌ها است. اسپورهای آن می‌توانند به عنوان آلرژن عمل و واکنش‌هایی را در بدن افراد حساس ایجاد کنند. گونه «کلادوسپوریوم هرباروم» (C. herbarum) متداول‌ترین گونه آلرژی‌زا در انوع کلادوسپوریوم است. در داخل خانه کلادوسپوریوم در مصالح ساختمانی مرطوب مانند تخته، گچ، دیوارهای رنگ شده با اکریلیک، چوب، کاغذ دیواری، گرد و غبار فرش و تشک، پوشال کولرها و عایق مرطوب در واحدهای خنک‌کننده مکانیکی دیده می‌شود.

پنی سیلیوم

این جنس کپک، شامل صدها گونه است که برخی از آن‌ها برای تولید آنتی‌بیوتیک پنی‌سیلین استفاده می‌شوند. این کپک به رنگ سبز‌آبی دیده می‌شود که بسیاری از افراد شاهد رشد آن روی مواد غذایی هستند. برخی از گونه‌های پنی‌سیلیوم هاگ‌های موجود در هوا را تولید می‌کنند که می‌توانند به عنوان آلرژن و محرک آسم برای افراد حساس عمل کنند.

کپک های بیماری زا

این نوع از کپک‌ها می‌توانند در انسان حتی در صورت دارا بودن سیستم ایمنی قوی ایجاد عفونت کنند. برخی از این تیره از کپک‌ها شامل گونه‌هایی هستند که علاوه بر بیماری‌زایی در انواع گروه آلرژی‌زا نیز قرار می‌گیرند. از جمله معروف‌ترین کپک‌های بیماری‌زا می‌توان به جنس آسپرژیلوس اشاره کرد که شامل چندین گونه آلرژی‌زا و همچنین یک گونه بسیار بیماری‌زا به نام «فومیگاتوس» (Fumigatus) است. شایع‌ترین کپک‌های بیماری‌زا در ادامه توضیح داده شده‌اند.

فیلم آموزش میکروبیولوژی پزشکی – میکروب شناسی در فرادرس

کلیک کنید

گونه های مختلف آسپرژیلوس

از گونه‌های مختلف آسپرژیلوس می‌توان فومیگاتوس و «فلاووس» (A. flavus) را نام برد که فومیگاتوس شایع‌ترین گونه این جنس و اصلی‌ترین علت بیماری آسپرژیلوس مهاجم است و می‌تواند باعث عفونت‌های مزمن ریوی شود. مطالعه بر روی فلاووس بسیار کمتر از فومیگاتوس است، اگرچه فلاووس موجود در هوا شیوع بیشتری در برخی بیمارستان‌ها و مکان‌ها دارد. فلاووس همچنین به عنوان تولید‌کننده مایکوتوکسین شناخته شده است.

کریپتوکوکوس نئوفورمنس

کپکِ «کریپتوکوکوس نئوفورمنس» (C. neoformans) در محیط‌های مختلفی زندگی می‌کند. افراد ممکن است پس از استنشاق اسپورهای آن‌، به عفونت مبتلا شوند‌، اگرچه این عفونت برای کسانی که دارای سیستم ایمنی سالم هستند بسیار نادر است. اگر فرد دارای نقص ایمنی اسپور را استشمام کند، به دلیل ضعیف شدن سیستم ایمنی، این اسپور می‌تواند در بدن بماند و باعث عفونت‌های بعدی شود. بیشتر موارد مننژیت کریپتوکوکی (نوعی مننژیت قارچی) با نئوفورمنس مرتبط است.

هیستوپلاسما کپسولاتوم

«هیستوپلاسما کپسولاتوم» (Histoplasma capsulatum) عامل بیماری عفونی هیستوپلاسموز است. این نوع عفونت با استنشاق اسپورهای کپسولاتوم موجود در هوا ایجاد می‌شود. اسپورهای استنشاقی همچنین ممکن است باعث عفونت ریه (ذات الریه) شوند. مبتلایان به این بیماری که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، خطر پخش شدن عفونت در بدن را دارند که می‌تواند زندگی آن‌ها را تهدید کند.

این کپک معمولاً در خاک یافت می‌شود. با این حال، در مناطقی که فضولات خفاش و پرندگان وجود دارد نیز یافت می‌شود. اسپورها معمولاً در اثر دستکاری‌های خاک مانند حفر یا تخریب ساختمان به هوا منتقل شده که این شیوع اغلب توسط پروژه‌های بزرگ ساخت و ساز ایجاد می‌شود.

کپک های سمی

«کپک‌های سمی» (Toxigenic Mold) که ممکن است محصولات جانبی متابولیکی شیمیایی موسوم به مایکوتوکسین‌ها را ایجاد کنند، می‌توانند باعث واکنش سمی در انسان و حیوانات شوند. مایكوتوكسین‌ها جدا از هاگ‌هایی هستند كه برای تولید‌مثل در آن‌ها ساخته می‌شوند. با این حال، این مواد می‌توانند در هوا منتقل شده و با هاگ کپک سفر کنند.

محققان همچنین نشان داده‌اند كه مایكوتوكسین‌ها بر روی ذرات بسیار كوچک گرد و غبار یا تكه‌های كوچک کاغذ دیواری نیز از طریق هوا عبور می‌كنند و به راحتی قابل استنشاق هستند. لازم به ذکر است که وجود یک نوع کپکِ سمی به معنای وجود مایکوتوکسین نیست. به‌ علاوه فقط با نگاه کردن به آن نمی‌توان فهمید که آیا قارچ مایکوتوکسین تولید می‌کند یا خیر. برخی از کپک‌های سمی که به طور معمول در داخل خانه یافت می‌شوند شامل موارد زیر هستند:

• جنس فوزاریوم: شامل گونه‌های «فوزاریوم سولانی» (F. solani)، «فوزاریوم اُکسیسپوروم» (F.oxysporum) و «فوزاریوم مونیلیفورم» (F. moniliforme) هستند. 
• جنس پنی‌سیلیوم: شامل گونه‌های «پنی سیلیوم برویکومپکتوم» (P. brevicompactum)، «پنی سیلیوم کریسوژنوم» (P. chrysogenum)، «پنی سیلیوم سیترینوم» (P. citrinum)، «پنی سیلیوم کوریلوفیلوم» (P. corylophilum) و موارد دیگری هستند.
• جنس آسپرژیلوس: شامل انواع گونه‌های «آسپرزیلوس ورسیکولار» (A. versicolor)، «آسپرژیلوس نایجر» (A. niger) و «آسپرژیلوس فلاووس» (A. flavus) هستند.
• استاکی بوتریس: این نوع کپک به کپک سیاه شهرت دارد، در مکان‌های مرطوب رشد کرده، سمی و بیماری‌زا است.

کپک کجاست و راه جلوگیری از آن چیست؟

هاگ کپک در همه جا وجود دارد. آن‌ها هم در داخل و هم در فضای باز، یافت می شوند. اسپورهای کپک را نمی‌توان از محیط‌های داخلی حذف کرد. کپک معمولاً در داخل خانه مشکلی ایجاد نمی‌کند، مگر اینکه هاگ کپک‌، در یک مکان خیس یا نمناک فرود بیاید و شروع به رشد کند. کپک‌ها‌، هرچه روی آن رشد کنند را هضم می‌کنند. بهترین راه برای کنترل رشد کپک، کنترل رطوبت است.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

کپک سرویس بهداشتی

محیط‌های گرم و مرطوب مانند حمام و دستشویی بهترین مکان برای رشد کپک‌ها هستند. حمام‌هایی که تهویه مناسب ندارند (پنجره، هواکش یا در حالت ایده‌آل هر دو) بسیار مستعد جذب کپک هستند. اگرچه ممکن است بررسی وجود کپکِ روی کاشی‌های اطراف دوش کاملاً واضح باشد، اما مکان‌های پنهانی هم برای رشد کپک، در دستشویی و حمام وجود دارند.

کپک دوش و وان حمام

دوش و وان از رایج‌ترین مکان‌هایی هستند که ممکن است کپک بزنند. با استفاده مکرر، این مناطق بیشتر اوقات رطوبت دارند. اگر در حین دوش گرفتن یا بعد از حمام تهویه مناسب وجود نداشته باشد، هاگ کپک رشد می‌کند اما کپک همیشه قابل مشاهده و آشکار نیست. کپک روی بطری‌ شامپوها، لیف‌های شستشو، پرده حمام، داخل و اطراف شیر آب و سر دوش و شیار کاشی‌ها را رشد می‌کند.

کپک سینک روشویی و توالت

وجود آب همراه با رطوبت سرویس بهداشتی، سینک و توالت را مستعد رشد کپک می‌کند. سطح سینک و کمد‌های موجود در حمام و دستشویی، اگر تمیز و خشک نشده باشند قابل توجه‌ترین مکان‌ها برای بررسی کپک هستند. همچنین باید خمیردندان‌ها و مسواک بچه‌ها، مخزن توالت، پشت توالت، زیر سینک روشویی را که مواد تمیز کننده معمولا در آن نگه‌داری می‌شوند و همه لوله‌ها برای حضور کپک بررسی شوند.

کپک دیواره ها و کف

در تمام نقاط سرویس‌های بهداشتی رشد کپک به احتمال زیاد اتفاق می‌افتد. علاوه بر مکان‌هایی که در بالا ذکر شد، به نشت آب از دیوارها یا کف نیز بهتر است توجه شود، این نشت‌ها می‌توانند باعث رشد سریع کپک شوند. قالیچه داخل حمام نیز اگر به طور مرتب شسته نشود می‌تواند به عنوان منبع کپک شناخته شود.

نکاتی برای جلوگیری از کپک زدن سرویس‌های بهداشتی در ادامه ذکر شده‌اند:

• در حین حمام یا دوش گرفتن از فن تهویه استفاده کنید و بعد از آن حداقل 30 دقیقه آن را روشن نگه دارید.
• برای پایین آوردن سطح رطوبت در خانه از دستگاه رطوبت‌گیر یا تهویه هوا استفاده کنید.
• تمام سطوح از جمله کمدها و کف‌ را تمیز و خشک نگه دارید.
• منابع نشتی آب را برطرف کنید. ممکن است افراد در منزل برای از بین بردن نشتی آب (که به احتمال زیاد رطوبت ایجاد شده ناشی از آن رشد کپک را در پی دارد) به لوله‌کش نیاز داشته باشند.
• در صورت استفاه از سفید کننده، اطمینان حاصل کنید که باعث تغییر رنگ سطوح نمی‌شود. هرگز سفید کننده را با آمونیاک یا انواع جرم‌گیر‌ها مخلوط نکنید. بخارهای سمی و بسیار خطرناک ایجاد می‌کند.

کپک در آشپزخانه

از مواد باقیمانده فراموش شده در پشت یخچال گرفته تا ظرف‌های تل‌انبار‌ شده و فراموش‌ شده در سینک ظرفشویی سطوح کافی برای رشد کپک را در آشپزخانه فراهم می‌کنند. میزان رطوبت اضافی ناشی از استفاده از اجاق گاز یا استفاده از آب گرم در سینک ظرفشویی می‌تواند باعث رشد سریع کپکِ آشپزخانه شود. برخی از رایج‌ترین مکان‌ها برای بررسی کپک در آشپزخانه شامل موارد زیر هستند.

کپک زیر و روی سینک آشپزخانه

اتفاقات زیادی در سینک ظرفشویی آشپزخانه می‌افتد. ممکن است ظروف کثیف روی هم انباشته شوند، غذاها برای دور انداختن گذاشته شوند، اسفنج‌های مرطوب در سینک ظرفشویی که محل تجمع باکتری‌ها هستند و اطراف شیر آب همگی از محل‌های حضور کپک‌ها در سینک و اطراف آن هستند.

کپک یخچال

غذا، به خصوص اگر تاریخ انقضای آن گذشته باشد، می‌تواند باعث ایجاد کپک شود. غذای قدیمی نباید در یخچال و قفسه‌ها باقی بماند و سطح آن‌ها باید مرتباً پاک شود. علاوه بر مکان‌های در معرض دید، سینی‌های قطره‌ای یخچال و دستگاه‌های انتقال و ذخیره آب مکان مناسب برای رشد کپک‌ها هستند.

کپک مایکرو ویو و اجاق گاز

در این محل‌ها ممکن است مقدار زیادی مواد غذایی پاشیده شده و چربی وجود داشته باشد که این محل‌ها را مستعد حضور و رشد کپک‌ها می‌کند. تمیز و خشک نگه‌ داشتن این موارد نه تنها برای داشتن خانه تمیز مهم است بلکه راهی آسان برای جلوگیری از کپک‌زدن است.

برای جلوگیری از کپک زدن در آشپزخانه بهتر است موارد زیر را دنبال کنید:

• هنگام پخت و پز و شستن ظرف‌ها با باز كردن پنجره، استفاده از هود یا تهویه از تجمع رطوبت و بخارات جلوگیری کنید.
• ظرف‌ها را هر روز بشویید، تا در ظرفشویی جمع نشوند.
• قسمت بالایی اجاق گاز، مایکروویو، کمدها، کابینت‌ها و کناره پنجره‌ها را به طور مرتب تمیز و خشک کنید.
• داخل یخچال و سینی قطره چکان یخچال را مرتباً تمیز کنید.
• هر روز سطل زباله را بیرون ببرید.
• در صورت مشاهده کپک‌ها بر روی سطوح از یک اسفنج آغشته به مایع ظرفشویی یا صابون استفاده کنید.
• اگر هر قسمت از کپک‌زدگی خشک است، به آرامی یک افشانه آب (با استفاده از یک آب‌پاش دستی یا شیشه پاک کن) روی آن‌ها بپاشید. این باعث می‌شود که در هنگام تمیز کردن، هاگ کپک در هوا پخش نشود.

کپک در رختخواب و اتاق خواب

به طور کلی اتاق خواب ممکن است محل تولید کپک به نظر نرسد و در صورت کنترل رطوبت در آن ممکن است چنین اتفاقی نیفتد. با این حال، تمام فضاهای داخلی مستعد حضور کپک هستند، بنابراین لازم است بررسی صورت گیرد. سطوح مختلف داخل اتاق خواب که ممکن است دچار کپک‌زدگی شوند در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

کپک تشک‌ ها

تنها چیزی که برای ایجاد کپک لازم است رطوبت و مواردی است که کپک باید روی آن رشد کند. ممکن است یافتن کپک روی تشک ترسناک باشد. به طور کلی از خنک و خشک بودن تخت خواب خود اطمینان حاصل کنید و در صورت امکان از تشک‌های با پارچه ضد قارچ استفاده کنید.

کپک پنجره‌ ها و کناره‌ های آن‌ ها

همانطور که در بالا ذکر شد، پنجره‌هایی که به دلیل رطوبت یا بارش آب را جمع می‌کنند، در صورت ورود رطوبت به داخل می‌توانند محل مناسبی برای رشد کپک‌ها باشند. بنابراین بهتر است مرتباً خشک شوند.

کپک دریچه کولرها و تهویه ها

دریچه‌هایی که باعث کنترل دما و ایجاد دمای مطلوب برای خواب می‌شوند نیز می‌توانند محل مناسبی برای رشد کپک‌ها باشند. در صورت مرطوب بودن هوای ورودی از این دریچه‌ها امکان رشد کپک در آن‌ها وجود دارد.

برای جلوگیری از ایجاد کپک در اتاق خواب می‌توانید موارد زیر را رعایت کنید تا از شر کپک‌ها در امان بمانید:

• از رطوبت‌گیر استفاده کنید تا سطح رطوبت در اتاق شما پایین باشد.
• هر گونه جمع‌شدگی آب ناشی از میعان بخارات را خشک کنید.
• یک تشک مقاوم در برابر کپک یا حداقل یک محافظ تشک ضد آب تهیه کنید.

کپک در فضای داخلی و هال

کپک در هر جایی از خانه می‌تواند رشد کند و اتاق نشیمن از این قاعده مستثنی نیست. از وعده‌های غذایی جلوی تلویزیون گرفته تا گیاهان خانگی که برای تازه نگه داشتن هوا استفاده می‌شوند، همگی احتمال رشد کپک را افزایش می‌دهند. مکان‌های احتمالی در فضای نشیمن که کپک در آن‌ها رشد می‌کند شامل موارد زیر هستند.

کپک مبل ها و پرده ها

پارچه و اثاثیه یا لوازم داخلی منزل فضای مناسبی برای جمع شدن هاگ‌های کپک هستند. اگر کاناپه (یا سایر مبلمان پوشیده از پارچه) یا پرده مرطوب شوند، ممکن است بوی بد و ناخوشایندی پیدا کنند که این هشداری برای وجود کپک است و بهتر است برای وجود کپک مورد بررسی قرار گیرند.

کپک گیاهان آپارتمانی

گل و گیاه در خانه می‌توانند برای تصفیه هوا مفید باشند اما در صورت عدم کنترل، ممکن است باعث رشد کپک نیز شوند. اطمینان از اینکه خانه در سطح رطوبت مطلوب است و گیاهان بیش از حد آبیاری نمی‌شوند می‌تواند برای جلوگیری از کپک زدن آن‌ها کافی باشد.

کپک دودکش ها و بخاری و شومینه ها

در صورت عدم استفاده از شومینه‌ها و دودکش‌ها سطوح داخلی آن‌ها خنک، مرطوب و تاریک هستند و اسپور کپک‌ها را به خود جذب می‌کنند. از آنجایی که آجر مورد استفاده در ساخت بیشتر شومینه‌ها متخلخل است، کپک می‌تواند به سرعت در آن پخش شود.

برای جلوگیری از ایجاد کپک در فضای هال و اتاق نشیمن نکاتی در ادامه ذکر شده‌اند که می‌توانند برای رهایی از کپک‌ها کمک کننده باشند: 

• میزان رطوبت داخلی را کاهش دهید. (رطوبت مطلوب محیط داخلی حدود 40 درصد است).
• اطمینان حاصل کنید که مبل‌ها و پرده‌های پارچه‌ای تمیز و خشک هستند.
• دودکش و شومینه خود را به کمک یک متخصص حرفه‌ای تمیز کنید.

کپک در زیرزمین، پارکینگ و اتاق زیر شیروانی

ممکن است افراد زمان زیادی را در این فضاهای خانه سپری نکنند و در نتیجه کمتر متوجه کپک شده و به دلیل تهویه ضعیف احتمال رشد کپک در آن‌ها بیشتر شود. فضاهایی مانند پارکینگ، زیرزمین و اتاق‌های زیر شیروانی به علت وجود نم و رطوبت همیشگی و تاریک بودن بهترین مکان‌ها برای رشد کپک‌ها و وجود اسپورهای آن‌ها هستند.

کپک در اتاق زیر شیروانی

کپک زدن در اتاق زیر شیروانی می‌تواند یک مشکل بزرگ باشد. کپک‌ها ممکن است از این طریق به سیستم‌های تهویه منزل سرایت کرده و در صورت عدم کنترل، کپک در بقیه فضاهای خانه پخش می‌شود. محل‌هایی که برای وجود کپک در اتاق زیر شیروانی باید بررسی شوند شامل نشتی‌های احتمالی سقف، محل عایق‌ها و روپوش‌ها، کنار کولر و گرم‌کننده‌ها و اطراف دریچه‌ها هستند. برای جلوگیری از رشد و پخش شدن کپک در اتاق زیر شیروانی می‌توان اقدامات زیر را به کار برد:

• نشتی سقف را در اسرع وقت تعمیر کنید.
• از نوع مناسب عایق استفاده کنید.
• وسایل اضافی را از اتاق زیر شیروانی خود خارج کنید.
• دریچه‌های خروجی هوا را تمیز نگه دارید تا هوا به خوبی جریان داشته باشد.
• ناودان خصوصاً در ماه‌های بارانی تمیز نگه داشته شوند.

کپک در زیرزمین

همه افراد بوی ناخوشایند زیرزمین را می‌دانند، اما اگر این فضا دور از دسترس کپک نگه داشته شود زیرزمین دیگر بو نمی‌گیرد. بسیاری از سطوح مستعد رشد کپک در زیرزمین وجود دارند زیرا یک فضای مرطوب در خانه است. مناطقی از زیرزمین که ممکن است کپک، در آن‌ها رشد کند شامل اطراف لوله‌ها و مجاری هستند و همچنین مناطقی که ممکن است نشتی داشته باشند مانند نزدیک مخازن و چاه‌ها، پنجره‌ها یا منافذی که ممکن است قطرات آب در آنجا جمع شوند. نکاتی برای جلوگیری از کپک‌زدگی در زیرزمین شامل موارد زیر هستند:

• برای پایین نگه داشتن سطح رطوبت در زیرزمین از رطوبت‌گیر استفاده کنید.
• با رنگ ضد آب یا مقاوم در برابر کپک زیرزمین را رنگ کنید.
• نشتی لوله‌ها و دیوارها را بررسی کنید.
• اطمینان حاصل کنید که تهویه کافی وجود دارد.
• نمای بیرونی زیرزمین خود را ضد آب کنید و مشکلات عایق کاری را برطرف کنید.

کپک در پارکینگ

نشت مواد مایع و مرطوب از اتومبیل و نشت آب از سقف پارکینگ دو علت اصلی حضور کپک‌ها در گاراژ هستند. اگر از گاراژ برای نگه‌داری وسایل قدیمی یا لوازم مخصوص تمیز کردن استفاده می‌شود، ممکن است در مکان‌هایی که انتظار نمی‌رود کپک مشاهده شود. وجود کپک را در فضاهای ثابتی که محل نگه‌داری و ذخیره وسایل هستند، اطراف درها و پنجره‌ها و قسمت‌هایی که ممکن است آب برای مدت طولانی در آن بایستد چک کنید. برای جلوگیری از حضور کپک‌ها در پارکینگ اتومبیل خود بهتر است نکات زیر را رعایت کنید:

• استفاده از دستگاه رطوبت‌گیر برای پایین نگه داشتن سطح رطوبت، به ویژه در ماه‌های مرطوب
• برای دیوارها در گاراژ خود از رنگ ضدآب یا مقاوم در برابر کپک‌ها استفاده کنید.
• برای از بین بردن آب ایستاده در کف محل از زمین شوی مخصوص خشک‌کردن استفاده کنید.
• سعی کنید در صورت امکان پنجره‌ها را باز کنید تا نور آفتاب تابیده و هوا جریان داشته باشد.

سایر محل های رشد کپک

با توجه به ریز و میکروسکوپی بودن اسپورهای کپک‌، این موجودات ممکن است با جریان هوا حرکت کرده و در سطوح مختلف دیگری علاوه بر موارد بررسی شده حضور داشته باشند و باعث ایجاد خرابی و خسارت به اموال و وسایل شوند. در ادامه سایر فضاها و سطوح محتمل برای حضور کپک بررسی شده‌اند.

کپک دیوار و سقف

در پشت دیوارها و سقف ممکن است کپک‌ها پنهان شده باشند. متأسفانه بدون مراجعه به افراد اهل فن و متخصص در این زمینه، هیچ راه آسانی برای تشخیص وجود کپک در این سطوح وجود ندارد. با این وجود می‌توان به چند علامت هشدار دهنده مانند بوی خاک آلود، یا دیدن برآمدگی روی دیوار یا سقف توجه کرد.

کاغذ دیواری همچنین می‌تواند محل رشد کپک‌ها باشد، در صورت مشاهده کاغذ دیواری لایه لایه شده یا مرطوب، ممکن است در زیر سطح مورد نظر کپک‌ها رشد کرده باشند. در صورتی که خودتان قصد لایه‌برداری و جداسازی کپک‌ها را از دیوار دارید بهتر است مراقب باشید زیرا ممکن است توده‌های اسپور به اطراف پراکنده شوند. در غیر این صورت به افراد متخصص در این زمینه‌ رجوع کنید.

کپک روی پارچه، فرش و آسترها

همان‌طور که قبلاً در مورد آن صحبت شد، سطح پارچه متخلخل است و می‌تواند محل جمع شدن اسپورهای کپک‌ها باشد. بسیاری از سطوح پارچه‌ای در معرض رشد کپک مانند کاناپه، پرده، لباس و حوله وجود دارند که اگر هر‌یک از این موارد برای مدت طولانی مرطوب شده و استفاده نشوند کپک تشکیل می‌شود.

همچنین ممکن است رشد کپک‌، روی فرش دیده نشود یا بوی قابل توجهی نداشته باشند اما اسپور ‌‌آن‌ها زیر فرش و بین لایه‌های آن در کمین است. ممکن است مایعات زیادی روی فرش‌ها ریخته شوند بنابراین بهتر است هر بار محل به خوبی تمیز و خشک شود تا از رشد احتمالی کپک‌، جلوگیری به عمل آید. اگر در مورد نحوه تمیز کردن یک وسیله مطمئن نیستید، یا اینکه کالای مورد نظر گران‌قیمت یا حساس است بهتر است با متخصصان تعمیر مبلمان، مرمت و نگهداری آثار هنری، نقاشی، تمیز کردن فرش و قالیچه تماس بگیرید.

کپک ماشین لباسشویی یا خشک کن ها

لوازم خانگی که از آب استفاده می‌کنند یا با آب در تماس هستند می‌توانند کپک را در خود نگه دارند. برای جلوگیری از این مسئله بهتر است از نگه داشتن لباس‌های مرطوب در ماشین لباسشویی یا خشک‌کن خودداری کنید. از شوینده‌های جدید و مخصوص برای شستشوی لباس‌ها استفاده کنید و در صورت عدم استفاده از دستگاه لاستیک اطراف درب را خشک کرده و درب دستگاه را باز نگه دارید تا رطوبت اضافی آن خارج شود.

کپک در سیستم تهویه

سیستم‌های تهویه در منازل یکی از مناطق مهم برای بررسی حضور کپک‌ها هستند در صورتی که در این سیستم‌ها و داخل کانال آن‌ها کپک‌ها رشد کنند می‌توانند در تمام منزل پخش شده و مشکلات بسیاری را به دنبال داشته باشند. بهتر است محل موتورخانه‌ها و سیستم‌های خنک‌کننده و فیلترها را بررسی نمایید تا در صورت لزوم آن‌ها را کپک‌زدایی یا تعویض کنید و در صورت لزوم با شرکت ارائه دهنده خدمات مربوط به سیستم خود تماس بگیرید. این مسئله می‌تواند در طولانی مدت سلامتی شما و خانواده شما را نجات دهد.

علاوه بر این‌ها اگر پس از یک آسیب جدی به ساختمان مانند جاری شدن سیل و غیره، مشغول تمیزکاری هستید، حتماً تمام وسایل مورد استفاده در تمیزکاری را در یک کیسه زباله سنگین قرار دهید و در آن را محکم ببندید تا هیچ اسپوری از آن خارج نشود.

کپک غذا خطرناک است؟

برخی از کپک‌ها باعث واکنش‌های آلرژیک و مشکلات تنفسی می‌شوند و برخی دیگر در شرایط مناسب، مایکوتوکسین و مواد سمی تولید می‌کنند که می‌توانند افراد را بیمار کنند. کپک‌ها توانایی نفوذ به اعماق غذا را دارند و فقط روی سطح ایجاد نمی‌شوند.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

هاگ‌های ریز کپک، در اطراف ما در هوا هستند که به طور متوسط ​​برای سلامتی ما مضر نیست. هنگامی که یک هاگ بر روی سطح قرار می‌گیرد، به دنبال آب و مواد مغذی می‌رود تا از آن تغذیه کند. کپک‌ها به راحتی بر روی مواد غذایی قادر به رشد بوده زیرا اغلب غذاها حاوی مواد مورد نیاز رشد کپک‌ها هستند.

همانطور که هاگ‌ها ریشه می‌دوانند، گسترش یافته و هاگ بیشتری ایجاد می‌کنند و به سرعت در سطح مواد غذایی پخش می‌شوند. بعضی از کپک‌ها می‌توانند ظرف مدت 12 تا 24 ساعت غذا را فاسد کنند در حالی که در مورد برخی دیگر از انواع غذاها ممکن است هفته‌ها طول بکشد. به طور کلی، اگر در غذای نرم کپک پیدا شد، باید دور ریخته شود. غذای نرم دارای رطوبت بالایی است، بنابراین کپک به راحتی در زیر سطح آن رشد می‌کند و تشخیص آن سخت است و باکتری‌ها نیز می‌توانند در کنار آن‌ها رشد کنند.

از بین بردن کپک روی غذاهای سخت‌تر، مانند پنیر سفت، راحت‌تر است. به سادگی قسمت کپک زده با برش دادن جدا می‌شود. به طور کلی، غذای سفت یا متراکم به راحتی توسط کپک آلوده نمی‌شوند. با این حال، اگر غذا کاملاً با کپک پوشانده شده است باید دور ریخته شود. همچنین، اگر کپک پیدا کردید، آن را بو نکنید، زیرا ممکن است باعث مشکلات تنفسی شود.

مایکوتوکسین چیست؟

مایكوتوكسین‌ها مواد سمی تولید شده توسط برخی از کپک‌ها هستند كه عمدتاً در غلات و مغزها یافت می‌شوند، اما همچنین گفته شده كه روی كرفس، آب انگور، سیب و سایر محصولات نیز وجود دارند. بنا بر گفته سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد یا فائو (FAO) ۲۵ درصد از محصولات غذایی جهان تحت تاثیر مایکوتوکسین‌ها خصوصاً آفلاتوکسین قرار می‌گیرند.

آفلاتوکسین چیست؟

آفلاتوکسین یک سم ایجادکننده سرطان است که توسط قارچ‌های خاصی در غذاها و خوراکی‌ها، خصوصاً در ذرت و بادام زمینی درسته ایجاد می‌شود. شناخته شده‌ترین مایکوتوکسین‌ها، آفلاتوکسین‌ها هستند که تحقیقات بی‌شماری درباره آن‌ها در حال انجام است. آفلاتوکسین‌ها با بیماری‌های مختلفی مانند آفلاتوکسیکوز در دام، حیوانات اهلی و انسان در سراسر جهان در ارتباط هستند.

بسیاری از کشورها سعی می‌کنند با تنظیم و نظارت بر وجود آفلاتوکسین در کالاهایی که برای استفاده به عنوان غذا و خوراک استفاده می‌شوند، قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین را به حداقل برسانند. در حال حاضر پیش‌گیری از آفلاتوکسین یکی از چالش برانگیزترین موضوعات سم‌شناسی است.

کپک نان چیست؟

اکثر مردم آگاه هستند که اگر نان را برای مدت طولانی کنار بگذارند، شروع به کپک‌زدن می‌کند. با این حال افراد ممکن است اطلاعات زیادی در مورد کپک، نحوه شکل‌گیری و دلیل آن نداشته باشند. کپکِ نان انواع مختلفی دارد که بعضی از آن‌ها نسبتاً بی‌ضرر هستند و برخی دیگر هنگام خوردن خطرناک هستند. چندین گونه کپک که به عنوان کپکِ نان شناخته شده‌اند روی نان رشد می‌کنند. آن‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که هاگ کپک به سطح نان راه پیدا کنند.

اگرچه کپکِ نان شامل گونه‌های مختلفی است، اما همه آن‌ها چند مورد مشترک دارند به طور مثال همه کپک‌های نان با ایجاد اسپور تولید مثل می‌کنند. اسپورها ذرات ریز و غالباً میکروسکوپی هستند که در نهایت، کپک‌های بالغ از آن‌ها رشد می‌کنند. کپک‌های نان به دلیل مواد آلی غنی موجود در آن رشد می‌کنند. شکر و کربوهیدرات‌ها باعث رشد اسپورها می‌شوند. به همین دلیل رشد طی پنج تا هفت روز، کپک روی نان باقی‌مانده در فضای باز ظاهر می‌شود. انواع کپکِ نان در ادامه بیشتر توضیح داده شده‌اند.

کپک سیاه نان

یکی از رایج‌ترین انواع کپک‌ها «ریزوپوز استولونیفر» (Rhizopus stolonifer) یا همان کپک سیاه نان است. این نوع از کپک‌ها در صورت مساعد بودن شرایط روی میوه‌ها و سبزیجات مرطوب هم رشد می‌کنند. وجود آن باعث پوسیگی و فاسد شدن ماده غذایی می‌شود و مواد گیاهی را از بین می‌برد. کپک‌های سیاه معمولاً به صورت لکه‌های آبی یا سبز مبهم روی سطح نان ظاهر می‌شوند. این تکه‌ها معمولاً مراکز سیاه ایجاد می‌کنند به همین دلیل این گونه، کپک سیاه نام گرفته است.

خوردن این نوع از کپک‌ها به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود چراکه برخی از آن‌ها می‌توانند واکنش‌های آلرژیک شدیدی ایجاد کنند. برای اکثر افراد خوردن این نوع کپک‌ها خیلی خطرناک نیست اما معمولا مشکلات سوء هاضمه، حالت تهوع و استفراغ را در پی دارد.

کپک پنی سیلیوم نان

پنی سیلیوم نوعی کپک نان است که به طور معمول در نان و سایر مواد غذایی در یافت می‌شود. اکثر گونه‌های پنی سیلیوم بسیار شبیه به هم هستند و تشخیص آن‌ها بدون تجزیه و تحلیل عمیق عملاً غیرممکن است. کپک‌های پنی‌سیلیوم نان بی‌نظیر و جالب هستند. برخی از انوع پنی سیلیوم توسط مردم برای طعم دادن به مواد غذایی، مانند «بلو چیز» استفاده می‌شود. گونه‌های دیگر پنی‌سلیوم ماده‌ای به نام پنی‌سیلین تولید می‌کنند که به عنوان آنتی‌بیوتیک استفاده می‌شود.

پنی‌سیلیوم معمولاً روی نان‌ها با لکه‌های سفید، خاکستری یا آبی روشن ظاهر می‌شود. مانند کپک نان سیاه، پنی سیلیوم اگر به طور تصادفی خورده شود معمولاً خطرناک نیست مگر اینکه شخصی به آن آلرژی داشته باشد. با این حال، انواع خاصی از پنی‌سیلیوم می‌توانند باعث ایجاد مایکوتوکسین‌ها شوند که با سرطان‌ها و سایر بیماری‌ها مرتبط است.

کپک کلادوسپوریوم نان

کپک‌های کلادوسپوریم نان بیشترین تحریک را برای افراد مبتلا به آلرژی دارد. این کپک‌ها ممکن است عطسه، سرفه و خس خس سینه ایجاد کنند. کپک‌های کلادوسپوریوم معمولاً روی سطح نان به صورت لکه‌هایی از سبز تیره تا سیاه رنگ ظاهر می‌شوند. نسبت به سایر کپک‌های نان، کلادوسپوریوم بوی قابل توجهی تولید می‌کند و همین باعث می‌شود تا از خوردن تصادفی آن‌ها توسط افراد جلوگیری شود.

اگر این نوع کپک‌ها تصادفاً خورده شوند در صورتی که فرد حساسیت نداشته باشد معمولاً خیلی خطرناک نیستند. اما به دلیل بوی تند آن‌ها غالباً باعث استفراغ می‌شوند. مانند انواع پنیسیلیوم‌ها این کپک‌ها نیز می‌توانند سم مایکوتوکسین تولید کنند و قرار گیری طولانی مدت در معرض آن‌ها خطرناک باشد. بیشتر کپک‌های نان می‌توانند انسان را به درجات مختلف بیمار کنند، به همین دلیل بهتر است از خوردن غذای کپک زده خودداری شود.

کپک میوه چیست؟

«پنی سیلیوم دیجیتاتوم» (Penicillium digitatum) که علت کپک سبز مرکبات است در سال 1881 توسط ساکاردو توصیف و طبقه‌بندی شد. میوه‌ها و سبزیجات علارغم دارا بودن سطوح سخت مورد حمله کپک‌ها قرا می‌گیرند زیرا بافت زنده بوده و دارای مواد آلی مورد نیاز برای رشد کپک هستند. pH اکثر میوه‌ها، خصوصا مرکبات پایین است، در مورد لیمو اسیدیته پایین به میزان 2/2، منجر به فساد این دسته از محصولات گیاهی به طور عمده توسط قارچ‌ها می‌شود. انواعی از کپک‌ها که باعث فساد میوه‌ها می‌شوند در ادامه توضیح داده شده‌اند.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه هشتم – بخش زیست و زمین شناسی در فرادرس

کلیک کنید

• بوتریتیس: کپک‌های خاکستری روی میوه‌هایی مانند توت فرنگی از نوع «بوتریتیس» (Botrytis cinerea) هستند. این نوع کپک باعث فساد بسیاری از میوه‌ها از جمله انگور، تمشک‌ها، کیوی، گلابی، هلو و گیلاس می‌شود.
• پنی سیلیوم: که شامل گونه‌های بسیاری هستند وهیچ‌گونه خطر خاصی برای سلامتی در ارتباط با این گونه‌ها وجود ندارد زیرا روی میوه‌های پوسیده به وجود می‌آیند و میوه‌های پوسیده معمولاً دور ریخته می‌شوند.
• ریزوپوس و موکور: «ریزوپوس استولونیفر» (Rhizopus stolonifer) و «موکور پیریفورمیس» (Mucor piriformis) مسئول پوسیدگی سریع میوه‌های نرم مانند تمشک و توت فرنگی هستند و می‌توانند به سرعت در محصولات ذخیره شده در دمای بالاتر از 20 درجه سانتی‌گراد پخش شوند.

ریزوپوس و موکور می‌توانند باعث فساد سریع گوجه فرنگی نیز شوند. در ابتدا حمله کپک، ممکن است از طریق قسمت آسیب‌دیده میوه که یک منفذ کوچک داشته باشد اما هنگامی که آن میوه به طور گسترده آلوده شود، میسلیوم فعال و تعداد زیادی از هاگ تشکیل شده، قادر به حمله به میوه‌های سالم هستند و کپک‌ها می‌توانند از طریق یک محموله به سرعت پخش شوند. از این پدیده به عنوان اثر تلقیح یاد شده است.

غذای کپک زده نخرید

قبل از خرید غذا، آن‌ها را به خوبی بررسی کنید. غذا را در ظروف شیشه‌ای تهیه کنید، به قسمت‌های ساقه موجود در محصولات گیاهی تازه نگاه کنید و از خرید محصولات دارای کبودی خودداری کنید. در مورد مواد غذایی کپک‌زده به مدیر فروشگاه اطلاع دهید. گوشت و مرغ تازه معمولاً فاقد کپک هستند، اما ممکن است گوشت‌های پخته شده و فرآوری شده این‌گونه نباشند پس آن‌ها را با دقت بررسی کنید.

بسیاری از انواع سوسیس و سالامی دارای یک پوشش کپک نازک و سفید هستند که مصرف آن بی‌خطر است. با این حال، آن‌ها نباید هیچ کپک دیگری را داشته باشند. ژامبون‌های دست‌ساز خشک شده به طور معمول کپکِ سطحی دارند که باید قبل از پخت و پز از بین بروند.

برای جلوگیری از کپک زدن غذاها بهتر است که موارد زیر را رعایت کنید:

• هنگام سرو کردن، غذا را سرپوشیده نگه دارید تا از قرار گرفتن اسپورهای کپک موجود در هوا به داخل غذاها جلوگیری شود. از بسته‌بندی پلاستیکی برای پوشاندن غذاهایی که می‌خواهید مرطوب بمانند مثل میوه‌ها و سبزیجات تازه یا خرد شده و سالادهای سبز و مخلوط استفاده کنید.
• قوطی‌های باز شده غذاهای فاسدشدنی را در ظروف کاملا تمیز نگهداری و خالی کرده و سریعاً در یخچال قرار دهید.
• بیش از 2 ساعت مواد فاسد شدنی را خارج از یخچال قرار ندهید.
• ظرف 3 الی 4 روز از مواد باقیمانده استفاده کنید تا کپک فرصتی برای رشد نداشته باشد.
• در صورتی که موادی مانند رب گوجه فرنگی خانگی، سس‌ها یا آبغوره را که در غذاها استفاده می‌شوند، برای طولانی مدت نگه‌داری می‌کنید با استفاده از روغن خوراکی (مایع یا جامد ذوب شده) سطح رویی را به اندازه یک سانتی‌متر کاملا بپوشانید تا منفذی برای ورود هوا به ماده غذایی و رشد کپک‌ها نداشته باشد.

با غذای کپک زده چه کنیم؟

کپک‌ها می‌توانند در غذاهای پر از اسید مانند مربا، ژله، ترشی، میوه و رب گوجه‌فرنگی رشد کنند. اما این قارچ‌های میکروسکوپی با جوشاندن و حرارت دادن در دمای ۱۰۰ درجه سانتی‌گراد در یک ظرف آب جوش برای مدت زمان ۲۰ دقیقه به راحتی از بین می‌روند.

فیلم آموزش اصول نگهداری مواد غذایی در فرادرس

کلیک کنید

اما در صورتی که سم تولید شده آن‌ها در داخل مواد غذایی پخش شده باشد امکان از بین رفتن سم نیست و بهتر است غذا دور انداخته شود یا در دمای ۱۵۰ درجه و تحت فشار بالا جوشانده شود. خرید مقادیر کم مواد غذایی و استفاده سریع از آن‌ها می‌تواند از رشد کپک‌ها جلوگیری کند. در صورت مشاهده غذای کپک‌زده بهتر است اقدامات زیر را انجام داد.

• غذای کپک زده را بو نکنید. این می‌تواند باعث مشکلات تنفسی شود.
• اگر غذا با کپک پوشیده شده است، آن را دور بریزید. آن را درون یک کیسه کوچک کاغذی یا پلاستیکی  بریزید، درب آن را محکم ببندید و در سطل زباله سرپوشیده بیندازید و از دسترس کودکان و حیوانات خانگی دور نگه دارید.
• یخچال یا محل ذخیره مواد غذایی را به طور مرتب تمیز کنید.
• مواد غذایی نزدیک در تماس با موارد کپک‌زده را بررسی کنید. کپک به سرعت در میوه‌ها و سبزیجات پخش می‌شود.

در ادامه راه حل برخورد با انواع غذاهای کپک زده و علت آن را مورد بررسی قرار داده‌ایم.

گوشت‎ و مرغ کپک زده

این نوع مواد غذایی در صورت وجود کپک باید دور انداخته شوند زیرا دارای رطوبت بالایی بوده و نواحی زیر قسمت‌های سطحی نیز می‌تواند آلوده شده باشد. همچنین در انواع گوشت‌های کپک‌زده ممکن است باکتری‌ها نیز رشد کرده باشند.

کپک پنیر سفت

منظور پنیرهایی است که معمولا سطح صاف و یکدستی دارند و کپک در ساخت و فرآوری آن‌ها به کار نرفته است.  حداقل ۳ سانتی‌متر در اطراف و زیر لبه کپک را برش دهید. چاقو را از داخل کپک خارج کنید تا باعث آلودگی دیگر قسمت‌های پنیر نشود. پس از زدودن کپک‌ها پنیر را دوباره در بسته تازه بپوشانید و حالا قابل استفاده است زیرا در این نوع پنیر‌ها معمولاً کپک نمی‌تواند به اعماق آن نفوذ کند.

پنیرهای ساخته شده با کپک

انواع این پنیرها مانند روکوفورت، بلو چیز، استیلتون، بری و کممبر هستند. در مورد پنیرهای نرم مانند بری و کممبر در صورتی که حاوی کپک‌هایی باشند که بخشی از روند تولید نیستند، بهتر است آن‌ها را دور بریزید. اگر کپک سطحی روی پنیرهای سفت مانند استیلتون رشد کرده است، حداقل ۳ سانتی‌متر در اطراف و زیر لبه کپک، آن را برش دهید و در ظرف یا بسته‌بندی جدید نگه دارید. در این نوع پنیرها نیز به علت حالت بافت آن‌ها کپک نمی‌تواند به اعماق آن نفوذ کند.

کپک پنیرهای نرم

انواع پنیرهایی که بافت نرم دارند مانند انواع پنیرهای خامه‌ای و پنیرهای رنده شده یا قطعه قطعه شده در صورت وجود کپک‌ها در آن‌ها بهتر است دور ریخته شوند. این نوع پنیرها نیز به علت داشتن رطوبت بالا می‌توانند توسط ابزارهای برش‌دهنده آلوده شوند، به علاوه ممکن است به طور همزمان توسط باکتری‌ها نیز آلوده شوند.

کپک ماست و خامه

انواع ماست و خامه در صورت آلوده شدن با کپک‌ها بهتر است دور ریخته شوند زیرا با توجه به دارا بودن مقدار بالای رطوبت ممکن است کپک در تمام محتویات آن‌ها پخش شده و همچنین به طور همزمان محیط رشد باکتری‌ها نیز شده باشند.

کپک مربا‌ و ژله ها

کپک موجود در این مواد ممکن است سم مایکوتوکسین تولید کند. میکروب‌شناسان توصیه می‌کنند که این مواد در صورت آلوده شدن به کپک‌ها دور ریخته شده و از آن‌ها مجددا استفاده نشود.

کپک میوه و سبزیجات سفت

انواع سبزیجات سفت شامل کلم‌ها و فلفل دلمه‌ای و هویج و مانند آن‌ها بهتر است حداقل ۳ سانت در اطراف و زیر نقطه کپک را برش دهید و چاقو را از قالب خارج کنید تا باعث آلودگی دیگر قسمت‌های محصول نشود. لکه‌های کوچک کپک را از میوه‌ها و سبزیجات سفت با محتوای رطوبت کم می‌توان جدا کرد. نفوذ کپک به داخل مواد غذایی متراکم دشوار است.

کپک سبزیجات و میوه‌ های نرم

انواع میوه‌های نرم مانند خیار، هلو و گوجه‌فرنگی بهتر است در صورت آلوده شدن زیاد به کپک‌ها دور ریخته شوند زیرا این مواد غذایی محتوای آب زیادی بوده و سطح زیرین می‌تواند به طور کامل توسط کپک آلوده شود.

کپک نان و کیک ها

نان‌های کپک‌زده به انواع کپک‌ها مانند کپک سبزآبی یا کپک سیاه بهتر است دور ریخته شوند زیرا نان‌ها دارای خلل و فرج بسیاری هستند و سطوح داخلی در آن‌ها ممکن است به کپک‌ها آلوده شوند.

کپک کره بادام زمینی و انواع مغزها

این نوع مواد غذایی در صورت آلوده شدن به انواع کپک‌ها بهتر است دور ریخته شوند زیرا فاقد مواد نگه دارنده هستن و در صورت قرارگیری در محل‌های گرم و مرطوب و خصوصاً فضاهای داخل آشپزخانه بسیار در معرض آلوده شدن به کپک قرار دارند.

کپک آب میوه

به طور معمول، هنگامی که آب میوه‌ها مانند آب سیب خراب می‌شوند، کمی شروع به تخمیر می‌کنند. اگر آب آن تیره شد، قطعاً باید سایر علائم فساد درآن بررسی شوند. یکی دیگر از شاخص‌های بصری بد بودن آب میوه‌ها رشد کپک است. در صورت رشد کپک‌ها در آب میوه، نباید آن را مصرف کرد. آب میوه‌های فاسد شده بو و عطر و طعم خاصی ندارند و نوشیدن آن باعث درد معده و اسهال در کودکان شما خواهد شد.

کپک مفید غذاها کدام ها هستند؟

از کپک‌ها برای تهیه انواع خاصی از پنیرها استفاده می‌شود و می‌توانند روی سطح پنیر یا در داخل آن تولید شود. پنیرهای رگه دار آبی مانند «روکوفورت» (Roquefort) و «بلو چیز» (Blue Cheese) با استفاده از اسپورهای «روکوفورتی» (P. roqueforti) یا «پنی سیلیوم روکوفورتی» (Penicillium roqueforti) ایجاد می‌شوند.

فیلم آموزش میکروبیولوژی مواد غذایی ۱ در فرادرس

کلیک کنید

پنیرهایی مانند «بری» «Brie» و «کممبر» (Camembert) کپک‌هایی با سطح سفید دارند. پنیرهای دیگر هم کپک داخلی و هم کپک سطحی دارند. کپک‌هایی که برای تولید این پنیرها استفاده می‌شود برای خوردن بی‌خطر هستند و گاها باعث تقویت سیستم ایمنی می‌شوند.

در صورت خوردن غذای کپک زده چه باید کرد؟

با استفاده از زغال فعال و «کلستیرامین» (Cholestyramine) می‌توان بدن را پاکسازی کرد. این مواد باعث جذب مایکوتوکسین‌ها و خروج آن‌ها از بدن می‌شوند. کلستیرامین بسیار موثر بوده اما دسترسی به آن نیازمند نسخه است. زغال فعال به راحتی قابل تهیه است. این مواد دفع کننده سم بهتر است با ۶۰ دقیقه فاصله با خوراکی‌های دیگر مصرف شوند.

فیلم آموزش آشنایی با مسمومیت غذایی و راه های پیشگیری از آن در فرادرس

کلیک کنید

حساسیت به کپک چیست؟

در افرادی که به هاگ‌های کپک هنگام تنفس حساسیت دارند، سیستم ایمنی بدن آن‌ها بیش از حد واکنش نشان می‌دهد. آلرژی به کپک باعث سرفه، خارش چشم و ایجاد علائم دیگری می‌شود که ناراحت‌کننده هستند. در بعضی از افراد، حساسیت به کپک با آسم در ارتباط است و قرار گرفتن در معرض آن باعث محدود شدن تنفس و سایر مشکلات مجاری تنفسی می‌شود. در صورت حساسیت به کپک‌ها بهترین راه حل اجتناب از قرارگیری در معرض آن‌ها است.

علائم آلرژی به کپک

آلرژی به کپک‌ها همان علائم و نشانه‌هایی را دارد که در انواع دیگر آلرژی‌های تنفسی فوقانی نیز وجود دارد. علائم آلرژی به کپک از فردی به فرد دیگر و از خفیف تا شدید متفاوت است. ممکن است علائم یا علائمی در طول سال وجود داشته باشد که فقط در برخی زمان‌ها تشدید شوند. هنگامی که هوا مرطوب است یا در فضاهای داخلی یا خارجی که غلظت بالایی از کپک‌ها وجود دارند، ممکن است علائم مشاهده شوند. علائم و نشانه‌های رینیت آلرژیک (التهاب مخاط بینی) ایجاد شده توسط کپک‌ها شامل موارد زیر است:

• عطسه
• آبریزش یا گرفتگی بینی
• سرفه و ابریزش از عقب بینی
• خارش چشم، بینی و گلو
• آبریزش چشم‌ها
• پوسته پوسته و خشک شدن پوست

در افرادی که آسم دارند حساسیت به کپک‌ها ممکن است شدید باشد و علائم آسم با قرارگیری در معرض کپک‌ها تشدید و باعث حملات آسم شوند. علائم در این افراد می‌توانند شامل سرفه، خس خس، تنگی قفسه سینه و تنگی نفس باشند. در صورت داشتن گرفتگی بینی، عطسه، آبریزش چشم، تنگی نفس، خس خس سینه یا علائم آزار دهنده دیگر که ادامه دار شده‌اند، بهتر است به پزشک مراجعه شود.

علت حساسیت به کپک چیست؟

مانند هر آلرژی دیگری، علائم حساسیت به کپک‌ها نیز با واکنش بیش از حد سیستم ایمنی بدن ایجاد می‌شود. هنگام استنشاق هاگ‌های ریز موجود در هوا، بدن آن‌ها را به عنوان مهاجمین خارجی تشخیص داده و برای مبارزه با آن‌ها پادتن‌های آلرژی‌زا ایجاد می‌کند. پس از اتمام قرارگیری در معرض کپک‌ها، بدن هنوز آنتی‌بادی‌هایی تولید می‌کند که مهاجم را به یاد می‌آورند بنابراین هرگونه تماس بعدی با کپک‌ها باعث واکنش سیستم ایمنی می‌شود.

این واکنش باعث ترشح موادی مانند هیستامین می‌شود که باعث خارش، آبریزش چشم، آبریزش بینی، عطسه و سایر علائم می‌شود. برخی از رایج‌ترین کپک‌ها که باعث آلرژی می‌شوند عبارتند از: آلترناریا، آسپرژیلوس، کلادوسپوریوم و پنی‌سیلیوم.

عوامل خطر حساسیت به کپک

حساسیت به یک نوع کپک لزوماً به این معنی نیست که به انواع دیگر هم آلرژی خواهید داشت. تعدادی از عواملی که احتمال آلرژی به کپک را در افراد افزایش می‌دهند یا علائم آلرژی به کپک موجود را بدتر می‌کنند شامل موارد زیر هستند:

• داشتن سابقه خانوادگی آلرژی: اگر آلرژی و آسم در خانواده وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آلرژی کپک ممکن است.
• داشتن شغلی که افراد را در معرض کپک‌ها قرار دهد: مشاغلی که ممکن است زیاد در معرض کپک باشند شامل کشاورزی، تولید لبنیات، چوب‌بُری، نانوایی، آسیاب، نجاری، گلخانه و تعمیر مبلمان است.
• زندگی در خانه‌ای با رطوبت بالا: اگر رطوبت داخل منزل از 50 درصد بیشتر باشد، ممکن است افراد در معرض کپک قرار گیرند و دچار آلرژی شوند.
• کار یا زندگی در ساختمانی که در معرض رطوبت بیش از حد قرار گرفته است: به عنوان مثال می‌توان به نشتی لوله‌ها، نشت آب در هنگام طوفان، باران و خسارات سیل اشاره کرد.
• زندگی در خانه‌ای با تهویه نامناسب: درزهای محکم پنجره و درب ممکن است رطوبت را در داخل خانه به دام بیندازد و از تهویه مناسب جلوگیری کند و شرایط مناسب برای رشد کپک‌ها را ایجاد کند.

عوارض حساسیت به کپک

بیشتر واکنش‌های آلرژیک به کپک‌ها شامل علائمی مانند نوع تب یونجه است و ممکن است بسیار آزاردهنده باشند. با این حال، برخی از شرایط آلرژی شدیدتر ناشی از کپک شامل موارد زیر هستند:

• آسم ناشی از کپک: در افرادی که به کپک حساسیت دارند، تنفس در محیط حاوی هاگ باعث تشدید علائم آسم می‌شود. افرادی که به آسم و حساسیت به کپک هردو مبتلا هستند بهتر است در شرایط اضطراری مراقب سلامتی خود باشند.
• سینوزیت قارچی آلرژیک: این بیماری نتیجه یک واکنش التهابی به قارچ در سینوس‌ها است.
• «آسپرژیلوزیس پولمونری ریوی آلرژیک» (Allergic Bronchopulmonary Aspergillosis): این واکنش به قارچ در ریه‌ها می‌تواند در افراد مبتلا به آسم یا فیبروز کیستیک رخ دهد.
• «پنومونیت ازدیاد حساسیت» (Hypersensitivity Pneumonitis): این شرایط نادر زمانی اتفاق می‌افتد که قرار گرفتن در معرض ذرات معلق در هوا مانند هاگ کپک باعث ایجاد ریه‌های ملتهب شود که ممکن است در اثر قرار گرفتن در معرض گرد و غبار آلرژی‌زا مانند کپک‌ها در محل کار ایجاد شود.

درمان حساسیت به کپک

برخی از درمان‌ها و مواد دارویی مورد استفاده در صورت قرارگیری در معرض کپک و ایجاد حساسیت در بدن یا وجود آسم و حساسیت به کپک‌ها شامل موارد زیر هستند که می‌توان در صورت عدم امکان مراجعه به مراکز درمانی از آن‌ها بهره برد.

• اسپری یا قطره‌های شستشو دهنده بینی یا کورتیکو استروئیدهای بینی بدون نسخه، مانند فلوتیکازون (فلوناز)، التهاب مجاری تنفسی ناشی از آلرژی کپک را کاهش می‌دهند.
• داروهای بدون نسخه مربوط به حساسیت که با پرسش از داروساز می‌توان تهیه کرد.
• «مونته‌ لوکاست» (Montelukast) که با تجویز پزشک باید مصرف شود.
• آمپول‌های ضد حساسیت و آلرژی