کبد چرب چیست؟ — به زبان ساده

کبد چرب نام بیماری است که به عنوان «استئاتوز کبدی» (Hepatic Steatosis) نیز شناخته می‌شود. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که چربی  به میزان زیاد در کبد انباشته می‌شود. داشتن مقادیر کمی چربی در کبد طبیعی است، اما چربی خیلی زیاد می‌تواند سلامتی فرد را به خطر بیاندازد. کبد دومین عضو بزرگ بدن انسان است. این اندام به هضم مواد غذایی و داروها می‌پردازد و در جذب و ذخیره مواد مورد نیاز بدن نقش مهمی دارد. چربی زیاد در کبد می‌تواند باعث التهاب کبد شده و به آن آسیب برساند. این آسیب گاهی اثراتی به جای می‌گذارد که در نهایت باعث می‌شود کبد عملکرد خود را به خوبی انجام ندهد.

کبد چرب چیست ؟

کبد چرب یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در قرن 21 است. این بیماری در اثر رسوب و تجمع بیش از حد چربی در بافت كبد ایجاد می‌شود. وجود چربی باعث اختلال در عملکرد طبیعی کبد شده که در نهایت با نارسایی کبد خاتمه می‌یابد.

فیلم آموزش علوم تجربی – پایه هفتم در فرادرس

کلیک کنید

کبد چرب هنگامی به وجود می‌آید که بدن چربی زیادی تولید کند یا چربی را به اندازه کافی متابولیزه نکند. این چربی اضافی در سلول‌های کبدی، تجمع یافته و در این حالت است که فرد به بیماری کبد چرب مبتلا می‌شود.

در حالت عادی در حدود 5 تا 10 درصد از وزن بافت کبدی را چربی تشکیل می‌دهد. بنابراین زمانی که کبد فردی بیش از 10 درصد چربی داشته باشد در معرض ابتلا به کبد چرب و عوارض آن قرار می‌گیرد. هنگامی که کبد چرب در شخصی که به صورت مکرر الکل مصرف می‌کند، ظاهر شود، بیماری او، کبد چرب الکلی (AFLD) یا «Alcoholic Fatty Liver Disease» نام دارد و همچنین این بیماری در افرادی که الکل مصرف نمی‌کنند به عنوان بیماری کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) یا «Non-Alcoholic Fatty Liver Disease» شناخته می‌شود. طبق گفته محققان در «مجله جهانی معده» (World Journal of Gastroenterology)  بیست و پنج تا سی درصد از مبتلایان به کبد چرب در مردم ایالات متحده امریکا و اروپا از نوع NAFLD هستند.

علائم کبد چرب

در بسیاری از موارد‌، علائم کبد چرب قابل توجه و مشخص نیست، به خصوص زمانی که کبد چرب از نوع غیر الکلی باشد. به همین دلیل به آن «بیماری خاموش کبد» می‌گویند. هنگامی که این نوع از کبد چرب در فرد شناسایی و درمان نشود، فرد با پیشرفت بیماری، دچار استئاتو هپاتیت غیر الکلی شده و بیماری در نهایت با سیروز کبدی و سرطان کبد خاتمه می‌یابد.

فیلم آموزش ایمونولوژی Immunology در فرادرس

کلیک کنید

گاهی مبتلایان به کبد چرب ممکن است، علائمی نظیر احساس خستگی و یا احساس ناراحتی و درد در سمت راست بالای شکم داشته باشند. برخی از بیماران نیز عوارضی از جمله زخم کبد را نشان می‌دهند. جای زخم کبد به عنوان فیبروز کبد شناخته شده است. اگر فیبروز کبدی گسترش یابد و درمان نشود، به آن سیروز کبدی می‌گویند. سیروز کبدی ممکن است علائمی مانند:

• از دست دادن اشتها
• کاهش وزن
• ضعف
• خستگی
• خون دماغ
• خارش پوست
• زردی چشم و پوست
• ایجاد خوشه‌های شبیه به رگ‌های خونی زیر پوست
• درد شکم
• تورم شکم
• تورم پاها
• بزرگ شدن پستان در مردان
• گیجی

سیروز به صورت بالقوه یک بیماری بسیار خطرناک است. زیرا در صورت عدم کنترل و درمان، فرد را به سمت سرطان سوق می‌دهد. با توجه به این که درمان و دارویی قطعی برای این بیماری وجود ندارد، در نتیجه فرد را در خطر مرگ قرار می‌دهد.

دلایل کبد چرب

عوامل متعددی باعث بروز این بیماری در بدن فرد می‌شوند. یکی از دلایل مهم و شایع آن سبک زندگی رایج در جوامع امروزی است. این بیماری معمولا در میانسالان شیوع بیشتری دارد ولی با توجه به شیوه کنونی زندگی، کبد چرب در جوانان و حتی کودکان نیز مشاهده می‌شود.

فیلم آموزش هیستولوژی و پاتولوژی پایه – آناتومی بدن در فرادرس

کلیک کنید

كم‌تحركی و داشتن حداقل فعالیت‌های فیزیكی، افزایش وزن و استفاده از رژیم‌های غذایی پركالری، مصرف کم فیبر و سبزیجات و افزایش مصرف غذاهای آماده و انواع سس‌ها از عوامل مهم در شیوع بیماری کبد چرب در جوامع امروزی است.

مطالعات انجام شده در مورد افراد در معرض ابتلا به بیماری کبد چرب نشان می‌دهد که این بیماری در افراد چاق بیشتر اتفاق می‌افتد و در واقع ارتباط مستقیمی بین اضافه وزن و احتمال ابتلا به کبد چرب وجود دارد. با گسترش زندگی ماشینی و افزایش مصرف فست فودها و کاهش فعالیت‌های فیزیکی، چاقی در جوامع مختلف گریبان‌گیر درصد بالایی از افراد جامعه است و به تبع آن درصد افراد مبتلا به بیماری کبد چرب نیز روز به روز افزایش می‌یابد. افرادی که به بیماری‌های متابولیسمی نظیر دیابت مبتلا هستند و یا چربی و فشارخون بالا دارند، جز گروه افراد در خطر ابتلا به کبد چرب قرار می‌گیرند.

علاوه بر موارد فوق یکی از مهمترین دلایل ابتلا به این بیماری در جهان، مصرف مشروبات الکلی است. مصرف نوشیدنی‌های الکلی باعث بروز نوعی از کبد چرب به نام کبد چرب الکلی یا AFLD می‌شود.

همانطور که در بالا اشاره شد، عوامل ابتلا به این بیماری را می‌توان در قالب نکات زیر دسته بندی کرد:

• چاقی به خصوص در افراد دارای چربی شکمی
• عدم فعالیت‌های فیزیکی منظم (کم تحرکی)
• قند خون بالا (مصرف مواد غذایی دارای کربوهیدارت بالا و فیبر کم)
• مقاومت به انسولین (مبتلایان به دیابت)
• مقادیر زیاد چربی به ویژه تری‌گلیسیرید در خون
• فشار خون بالا

علاوه و بر دلایل فوق این بیماری گاهی دلایل دیگری نیز دارد که کمتر شایع است. این دلایل عبارتند از:

• بارداری
• کاهش سریع وزن
• برخی از انواع عفونت‌ها، مانند هپاتیت C
• عوارض جانبی مصرف برخی از داروها
• قرار گرفتن در معرض سموم خاص
• برخی از عوامل ژنتیکی و بیان ژن‌های خاص در بدن

تشخیص کبد چرب

از آنجایی که این بیماری علائم بالینی آشکاری ندارد، ممکن است مدت‌ها ناشناخته باقی بماند و زمانی که فرد برای انجام معاینات یا چکاپ و آزمایش خون به پزشک مراجعه می‌کند با بررسی آنزیم‌های کبدی پزشک به وجود کبد چرب و اختلال و نارسایی کبد مشکوک شود. در این حالت، پزشک با انجام آزمون‌هایی نظیر سونوگرافی و ام آر آی و همچنین اسکن‌هایی نظیر فیبرواسکن از وجود این بیماری اطمینان حاصل می‌کند. اما بهترین و مطمئن‌ترین روش تشخیص کبد چرب نمونه و تکه برداری از بافت کبد است که به وسیله آن می‌توان با اطمینان صددرصد تشخیص داد که فرد به این بیماری مبتلا هست یا خیر.

فیلم آموزش مقدماتی فیزیولوژی Physiology در فرادرس

کلیک کنید

اولین اقدام پزشک در مواجه با فرد مشکوک به بیماری کبد چرب بررسی زمینه پزشکی بیمار است. برای این کار پزشک موارد زیر را مورد بررسی قرار می‌دهد:

• بررسی سابقه پزشکی خانواده بیمار
• مصرف الکل و سبک زندگی فرد
• بررسی شرایط پزشکی
• بررسی هر گونه درمان یا مصرف دارو
• آخرین تغییرات در سلامتی فرد

تست‌های فیزیکی

پزشک برای بررسی فیزیکی التهاب کبد، حفره شکمی فرد بیمار را لمس کرده و فشار می‌دهد. در این حالت می‌تواند وجود التهاب و تورم را احساس کند. اما برخی مواقع ممکن است بیمار مبتلا به کبد چرب، افزایش حجم و تورمی در کبد نداشته باشد که در این صورت پزشک قادر به تشخیص بیماری از طریق بررسی فیزیکی نخواهد بود.

آزمایش‌های خونی

در بسیاری از موارد، تشخیص بیماری از طریق آزمایش‌های خونی انجام می‌شود، در این حالت با بررسی آنزیم‌های کبدی می‌توان به عملکرد دقیق کبد پی برد. در صورت افزایش غیرعادی آنزیم‌های کبدی تشخیص بیماری قابل انجام است.

به عنوان مثال، پزشک ممکن است انجام آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) را برای بررسی آنزیم‌های کبدی توصیه کند. به طور کلی، در صورت وجود هر گونه علائم اختلال در کبد، بررسی این آنزیم‌ها صورت می‌گیرد، البته در بیشتر موارد این آنزیم‌ها طی هر آزمایش روتین خون نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند.

آنزیم‌های کبدی در صورت سلامت کبد، درون سلول‌های آن قرار دارد و زمانی که بافت کبد دچار التهاب شود، این آنزیم‌ها را به خون وارد می‌کنند. بنابراین در آزمایش‌های خونی رها شدن و افزایش این آنزیم‌ها در خون قابل مشاهده بوده و نشان دهنده التهاب کبدی است.

در صورتی که میزان بالای آنزیم‌های کبدی در نتایج آزمایش خون مشاهده شود، می‌توان گفت که کبد فرد دچار التهاب شده است، اما بیماری کبد چرب تنها یکی از دلایل التهابات کبدی است و ممکن است بیماری‌های دیگری باعث افزایش آنزیم‌های کبد باشند. در صورت مثبت بودن التهاب کبد، پزشک احتمالاً آزمایش‌های بیشتری را برای شناسایی علت التهاب انجام می‌دهد.

 تصویربرداری‌های پزشکی

پزشک ممکن است از یک یا چند آزمایش تصویربرداری زیر برای بررسی چربی اضافی یا سایر مشکلات کبدی استفاده کند:

•  سونوگرافی (اولتراسونیک) (UltraSounds): در این روش از امواج صوت با فرکانس بالا برای تهیه تصویر و فیلم از حفره بدنی استفاده می‌شود.
• سی تی اسکن (Computed Tomography): در این روش از اشعه‌های ایکس اختصاصی استفاده می‌کنند و تصاویری از مقطع عرضی حفره بدنی به دست می‌آید.
• اسکن ام آر آی (Magnetic Resonance Imaging): روشی غیر تهاجمی مانند سایر روش‌های ذکر شده در بالا است که از مگنت‌ها (ذرات مغناطیسی) و امواج برای تهیه تصویر از درون بدن کاربرد دارد.

امروزه پزشکان از روش جدیدی برای شناسایی و تصویربرداری استفاده می‌کنند. این تکنیک تحت عنوان پرتاب امواج با فرکانس پایین (VCTE) یا فیبرواسکن است که برای بررسی التهابات کبد به کار می‌رود. در این تست از امواج صوتی با فرکانس پایین برای اندازه گیری میزان سختی کبد استفاده می‌شود. میزان سختی کبد تعیین کننده فیبروز یا وجود زخم در کبد است. همچنین با استفاده از این تکنیک می‌توان جای زخم در کبد را بررسی کرد. فیبرواسکن بسیار مشابه سونوگرافی بوده و الزامات این روش نیز مانند سونوگرافی است.

بیوپسی یا تکه برداری از کبد

«بیوپسی» (Biopsy) کبد بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد شناخته شده است. در طی بیوپسی، پزشک سوزنی را در کبد وارد کرده و یک قطعه از بافت آن را برای معاینه خارج می‌کند. در این روش از بی‌حس کننده‌های موضعی برای کاهش درد استفاده می‌شود. این روش برخلاف تکنیک‌های تصویربرداری روشی تهاجمی محسوب می‌شود. این آزمایش می‌تواند در تعیین وجود بیماری کبد چرب و همچنین زخم یا فیبروز کبدی به پزشک بسیار کمک کند.

درمان کبد چرب

در حال حاضر هیچ معالجه دارویی برای درمان بیماری کبد چرب به طور قطعی مورد تایید قرار نگرفته است. محققان در سراسر جهان همچنان در حال یافتن درمان دارویی برای این بیماری شایع هستند.

فیلم آموزش فیزیولوژی دستگاه گوارش در فرادرس

کلیک کنید

در بسیاری از موارد، تغییر در شیوه زندگی می‌تواند به معالجه بیماری کبد چرب کمک کند. به همین دلیل پزشکان به بیماران مبتلا به کبد چرب می‌توانند توصیه‌هایی در جهت بهبود و اصلاح شیوه زندگی ارائه دهند:

• محدود کردن یا جلوگیری از مصرف الکل
• اقدامات لازم برای کاهش وزن
• اصلاح و تغییر رژیم غذایی
• انجام فعالیت‌های فیزیکی روزانه

در صورتی که بیمار در مراحل اولیه بیماری نتواند روند پیشرفت بیماری را کنترل کند و کبد چرب به سمت سیروز کبدی پیش رود، پزشک باید موارد درمانی دیگری را مد نظر قرار دهد:

• تغییر سبک زندگی
• مصرف داروهای خاص
• انجام عمل جراحی

سیروز کبدی مرحله خطرناکی از بیماری است که می تواند منجر به نارسایی کبد شود. در صورت بروز نارسایی کبد، ممکن است بیمار مجبور شود عمل پیوند کبد انجام دهد.

اولین راه برای این گونه درمان‌های بیماری کبد چرب تغییر سبک زندگی است. با توجه به نوع شیوه زندگی و شرایط آن موارد زیر باید در زندگی فرد بیمار به تدریج اتفاق بیفتد:

• کاهش وزن
• اجتناب از مصرف الکل
• افزایش مصرف مواد غذایی با کالری کم، چربی اشباع کم و چربی ترانس پایین
• ۳۰ دقیقه ورزش روزانه در اکثر روزهای هفته

بر طبق مطالعات انجام شده در مراکز پزشکی بالینی معتبر، مصرف مکمل‌های ویتامین E می‌تواند در کاهش عوارض و حتی درمان بیماری کبد چرب موثر باشد. با این حال، تحقیقات بیشتری در این مورد نیاز است. برخی از شواهد حاکی از وجود خطرات سلامتی در صورت مصرف زیاد ویتامین‌ E است. بنابراین، بیماران مبتلا به کبد چرب در صورت مصرف هرگونه مکمل دارویی باید با پزشک خود مشورت کنند چرا که ممکن است این مکمل‌ها باعث التهاب بیشتر در کبد شده یا با داروهای مصرفی بیمار تداخل ایجاد کنند.

رژیم غذایی برای بیماری کبد چرب

پزشکان برای بیماران مبتلا به کبد چرب معمولا رژیم غذایی خاصی را توصیه می‌کنند که کمترین خطر را برای بیمار داشته و تا جای ممکن از روند پیشرفت بیماری جلوگیری کند.

فیلم آموزش تغذیه درمانی در فرادرس

کلیک کنید

این رژیم و توصیه‌های غذایی ممکن است مشابه توصیه‌های زیر باشد:

• مصرف غذاهای سرشار از سبزیجات، حبوبات و غلات کامل
• عدم مصرف کربوهیدرات‌های تصفیه شده نظیر شیرینی، برنج سفید، نان سفید و سایر محصولات فرآوری شده از دانه‌های تصفیه شده
• کاهش مصرف چربی‌های حیوانی مانند چربی‌های موجود در گوشت قرمز
• کاهش مصرف اسیدهای چرب ترانس که در مواد غذایی آماده به وفور یافت می‌شوند
• خودداری از مصرف الکل

در برخی موارد پزشک ممکن است، برای کاهش کالری رژیم غذایی بیمار، او را به کاهش وزن تشویق کند.

انواع بیماری کبد چرب

همان‌طور که در بالا اشاره شد کبد چرب به دو صورت بر حسب سبک زندگی افراد در بدن بیماران اتفاق می‌افتد: کبد چرب غیر الکلی و کبد چرب الکلی

هر کدام از این نوع کبد چرب ممکن است به حالت‌های متفاوتی در بدن بیماران بر حسب شرایط و شیوه زندگی بروز کند.

• کبد چرب غیر الکلی:  این نوع از بیماری به حالت‌های کبد چرب غیر الکلی ساده، استئاتو هپاتیت غیرالکلی (NASH) و کبد چرب حاد حاملگی (AFLP) یا (Acute Fatty Liver of Pregnancy) مشاهده می‌شود.
• کبد چرب الکلی: بیماری کبد چرب الکلی شامل نوع ساده و استئاتو هپاتیت الکلی (ASH) یا (Alcoholic Steato Hepatitis) است.

بیماری کبد چرب غیر الکلی

بیماری کبد چرب غیر‌ الکلی هنگامی بروز می‌کند که چربی در کبد افرادی که الکل مصرف نمی‌کنند، زیاد می‌شود. اگر التهاب یا عوارض دیگری همراه با ازدیاد چربی در کبد وجود نداشته باشد، این بیماری به عنوان کبد چرب غیر الکلی ساده شناخته می‌شود.

استئاتو هپاتیت غیرالکلی

استئاتوهپاتیت غیرالکلی نوعی از بیماری کبد چرب غیر الکلی یا NASH است. هنگامی رخ می‌دهد که ایجاد چربی اضافی در کبد با التهاب کبد همراه باشد. در صورت عدم درمان، NASH می‌تواند باعث ایجاد زخم در کبد شود. در صورت پیشرفت این بیماری می‌تواند به نارسایی کبد و سیروز کبدی تبدیل شود.

کبد چرب حاد بارداری

کبد چرب حاد بارداری یا AFLP یک عارضه نادر اما خطرناک در دوران بارداری محسوب می‌شود که علت دقیق آن هنوز مشخص نیست. این نوع از کبد چرب، معمولاً در سه ماهه سوم بارداری ظاهر می‌شود. در صورت عدم درمان، خطرات جدی برای سلامتی مادر و جنین در حال رشد، به همراه دارد. اگر مادر در طول بارداری به AFLP  مبتلا شود، پزشک سعی می‌کند تا در زودترین زمان ممکن زایمان را انجام دهد تا خطرات این بیماری را برای جنین و مادر به حداقل برساند. ممکن است لازم باشد، چندین روز بعد از زایمان مراقبت‌های ویژه برای کودک و مادر انجام شود و هر دو تحت نظر پزشک قرار گیرند. سلامت کبد به احتمال زیاد طی چند هفته پس از زایمان به حالت عادی باز می‌گردد.

بیماری کبد چرب الکلی

نوشیدن زیاد الکل به کبد آسیب می‌رساند. وقتی کبد آسیب ببیند نمی‌تواند چربی‌ها را به درستی تجزیه کند. این امر منجر به ایجاد چربی در کبد می‌شود که به آن کبد چرب الکلی می‌گویند. بیماری کبد چرب الکلی ساده اولین مرحله از بیماری کبد مرتبط با الکل است. اگر التهاب یا عوارض دیگری همراه با ایجاد چربی وجود نداشته باشد، این بیماری به همان عنوان کبد چرب الکلی ساده شناخته می‌شود.

استئاتو هپاتیت الکلی

استئاتو هپاتیت الکلی یا ASH نوعی کبد چرب الکلی است. این نوع از کبد چرب الکلی زمانی اتفاق می‌افتد که ایجاد چربی اضافی در کبد با التهاب آن همراه باشد. این بیماری همچنین به هپاتیت الکلی نیز معروف است. اگر این بیماری به درستی درمان نشود، ASH می‌تواند زخم و فیبروز در کبد ایجاد کند. زخم شدید در کبد سیروز نام دارد که در صورت پیشرفت منجر به نارسایی کبد می‌شود. برای درمان کبد چرب الکلی، اولین مرحله اجتناب از مصرف الکل است.

عوامل خطر

نوشیدن مقادیر زیاد الکل، فرد را در معرض خطر ابتلا به کبد چرب قرار می‌دهد. همچنین عوامل دیگری می‌تواند خطر ابتلا را در فرد افزایش دهند نظیر:

• چاقی
• مقاومت به انسولین
• دیابت نوع ۲
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
• بارداری
• سابقه عفونت‌های خاص
• مصرف داروهای خاصی مانند متوترکسات (Trexall) ، تاموکسیفن (Nolvadex) ، آمیودورون (Pacerone) و اسید والپروئیک (Depakote)
• کلسترول بالای خون
• تری‌گلیسرید بالای خون
• قند خون بالا
• سندرم‌های متابولیکی
• سابقه خانوادگی ابتلا به کبد چرب

مراحل کبد چرب

به طور کلی کبد چرب می‌تواند طی چهار مرحله یا گرید پیشرفت کند:

• گرید یک یا کبد چرب ساده (Simple fatty liver): چربی اضافی در کبد وجود دارد.
• گرید دو یا استئاتو هپاتیت (Steatohepatitis): علاوه بر چربی اضافی، در کبد التهاب نیز به وجود می‌آید.
• گرید سه یا فیبروز (Fibrosis): فیبروز و التهاب در کبد باعث ایجاد جای زخم می‌شود.
• گرید چهار یا سیروز (Cirrhosis): سیروز کبدی ایجاد می‌شود.

سیروز یک وضعیت بسیار خطرناک و تهدید کننده جان بیمار است که می‌تواند باعث نارسایی کبد شود. این مرحله ممکن است غیر‌قابل برگشت باشد. به همین دلیل بسیار مهم است که در وهله اول، از بروز آن جلوگیری شود.

اگر این مطلب برای شما مفید بوده است، آموزش‌های زیر نیز به شما پیشنهاد می‌شوند:

• مجموعه آموزش‌های زیست‌شناسی
• آموزش فیزیولوژی جانوری
• مجموعه آموزش‌های علوم پزشکی
• DNA چیست؟ — از صفر تا صد
• چرخه سلولی — به زبان ساده
• لیپید چیست؟ — به زبان ساده

^^