رشته علوم تربیتی | معرفی گرایش ها، حقوق و درآمد و بازار کار

در این مطلب از مجموعه مطالب معرفی رشته‌های دانشگاهی مجله فرادرس، به معرفی رشته علوم تربیتی پرداخته و سعی کرده‌ایم تناسب آن با روحیات افراد، دروسی که برای موفقیت در این رشته باید در آن‌ها پایه‌ای قوی‌تر داشت، گرایش‌های آن، بازار کار و سایر موارد مرتبط را بررسی کنیم.

رشته علوم تربیتی مناسب چه کسانی است؟

موضوع رشته علوم تربیتی، تعلیم و تربیت انسان و به طور کلی و خلاصه، آموزش است که کاربرد آن شامل آموزش و پرورش، آموزش عالی و آموزش نیروی انسانی در سازمان‌‌ها می‌‌شود، به عبارت دیگر هرجا صحبت از آموزش باشد، رشته علوم تربیتی هم در آنجا حضور دارد.

بر این اساس، تعریف‌های فراوانی از تربیت وجود دارد. برخی آن را شکوفا کردن استعدادهای آدمی می‌دانند، اما می‌‌توان گفت علوم تربیتی مجموعه‌‌ دانش‌هایی است که از طریق شناخت و استفاده دقیق از آن‌‌ها می‌‌توان به رموز شناخت استعدادها و هدایت استعداد‌‌ها پی‌ برده و مسیر تعالی و سعادت افراد را هموار کرد.

به همین جهت این رشته به افرادی توصیه می‌‌شود که به آموزش و یاد دادن به دیگران علاقه دارند. این آموزش می‌تواند شامل ارائه آموزش به کودکان، دانش‌آموزان، والدین، دانشجوها، نیروهای انسانی سازمان‌‌ها و یا حتی شهروندان یک شهر باشد. پس افرادی مناسب این رشته هستند که می‌‌توانند روابط اجتماعی خوبی با دیگران برقرار کنند، خوش‌اخلاق و صبور هستند، در مهارت‌‌های ارتباطی و تعامل با دیگران خوب عمل می‌‌کنند، می‌‌توانند فن بیان مناسبی دارند و به طور کلی شخصیتی برونگرا دارند.

کدام دروس دوره دبیرستان در رشته علوم تربیتی بیشتر کاربرد دارند؟

اکثر دروس علوم انسانی در این رشته مفید هستند، از آنجایی که موضوع این رشته، آموزش انسان است، بنابراین هر علمی که مربوط به انسان باشد در این رشته کاربرد دارد، به همین جهت از میان دروس دبیرستان که برای این رشته مفید هستند می‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

روانشناسی: یکی از دروس مهمی که در دبیرستان ارائه می‌‌شود درس روانشناسی است که برای داوطلبان رشته علوم تربیتی اهمیت بسیار زیادی دارد. هر موقعیت آموزشی یک موقعیت ارتباطی و انسانی است، از طرفی شناخت رفتارها و درک روحیات افراد نیز در این رشته اهمیت بسیار زیادی دارد چراکه منجر به تعامل‌های بهتری می‌شود. دانشجویان این رشته در دانشگاه، مباحث روانشناسی را به صورت عمیق‌‌تر و جامع‌‌تر در قالب واحدهایی مانند روانشناسی عمومی، روانشناسی کودکان استثنایی، روانشناسی شخصیت، روانشناسی رشد، روانشناسی تربیتی و روانشناسی اجتماعی یاد خواهند گرفت.

• (+) مجموعه آموزش‌های روانشناسی (Psychology)

فلسفه و منطق: از جمله دروس مهم دیگر دبیرستان برای داوطلبان این رشته دانشگاهی، می‌‌توان به فلسفه و منطق اشاره کرد. در این دروس به نوع نگاه تربیتی به انسان و جایگاه آن پرداخته می‌شود، همچنین نظریات تربیتی مختلفی در همین راستا ارائه شود. داوطلبان این رشته مباحث فلسفی را به صورت جامع‌‌تر در دروسی مثل کلیات فلسفه، فلسفه تعلیم و تربیت و اصول و مبانی تعلیم و تربیت یاد می‌گیرند، از سویی دیگر داوطلبان این رشته، برای بهتر اندیشیدن و گرفتن تصمیمات بهتر در آموزش، درس منطق را نیز به طور مفصل‌‌تر در دانشگاه ادامه خواهند داد.

• (+) فیلم آموزش منطق - پایه دهم
• (+) فیلم آموزش فلسفه - پایه یازدهم

جامعه‌شناسی: یکی دیگر از دروس مهمی که در این رشته اهمیت زیادی دارد جامعه‌شناسی است؛ چرا که آموزش، موقعیتی اجتماعی است و داوطلبان این رشته باید از مهارت‌‌های اجتماعی خوبی برخوردار باشند. این درس در دانشگاه در قالب واحدهای مختلف به طور جامع‌‌تری ارائه خواهد شد.

• (+) فیلم آموزش جامعه شناسی ۱ - پایه دهم
• (+) فیلم آموزش جامعه شناسی ۲ - پایه یازدهم
• (+) فیلم آموزش جامعه شناسی ۳ - پایه دوازدهم

آمار: این درس که در دبیرستان هم ارائه می‌‌شود، در دانشگاه در قالب دروسی مثل آمار توصیفی و آمار استنباطی تدریس می‌‌شود. این درس به داوطلبان رشته علوم تربیتی کمک می‌کند تا بتوانند تصمیمات بهتری در مباحث آماری و عددی بگیرند.

• (+) مجموعه آموزش‌های آمار و احتمالات

اقتصاد: مسائل مالی و اقتصادی در امر آموزش اهمیت زیادی دارد، چراکه اگر تامین مالی به درستی انجام نشود، ممکن است آموزش با شکست مواجهه شود. به همین جهت داوطلبان این رشته، این مباحث را در قالب دروسی مثل کلیات اقتصاد، مسائل مالی آموزش و پرورش، بودجه و اصول حسابداری یاد خواهند گرفت.

• (+) مجموعه آموزش‌های علوم اقتصادی

دروس عمومی مانند دین و زندگی، ادبیات فارسی و زبان خارجه: این دروس در دانشگاه در قالب واحدهای مختلف ارائه خواهد شد.

گرایش‌های رشته علوم تربیتی برای ادامه تحصیل چه هستند؟

این رشته در مقطع کارشناسی شامل چهار زمینه، تکنولوژی آموزشی، مدیریت و برنامه ریزی آموزشی، آموزش و پرورش پیش‌دبستانی و دبستان و آموزش و پرورش کودکان استثنایی می‌‌شود. دانشجویان این رشته بعد از گذراندن ترم اول، با توجه به امکانات دانشگاه خود،  یکی از این زمینه‌‌ها را انتخاب می‌کنند. البته سیاست اعلام‌شده از سوی وزارت علوم حاکی از آن است که دوره کارشناسی علوم تربیتی هیچ‌گونه گرایشی نداشته باشد.

اما اعضای کارگروه بازنگری این رشته درخواست کردند که اگر وزارت علوم با تدوین گرایش‌‌ها موافقت نمی‌‌کند، حداقل با وجود این چهار زمینه موافقت کند تا دانشجویان پس از گذراندن دروس زمینه خاصی بتوانند وارد فضای کار شوند و  در یکی از چهار زمینه اشتفغال یافته و ایفای نقش کنند، پس از آن نیز در صورت علاقه‌مندی به ادامه تحصیل بعد از کسب اطلاعات نسبتاً لازم وارد دوره کارشناسی ارشد شوند. در نهایت وزارت علوم با این درخواست موافقت کرد.

ٰاین رشته در مقطع کارشناسی ارشد شامل گرایش‌‌های زیر است:

• برنامه‌ریزی آموزشی: این تخصص به مسائل کمی آموزش و همچنین نحوه برنامه‌ریزی در سطح مدرسه، دانشگاه و یا سازمان اشاره دارد.
  • (+) فیلم آموزش مبانی برنامه ریزی آموزشی همراه با حل تست
• برنامه ریزی درسی: این تخصص به مسائل کیفی آموزش از جمله محتوای کتب درسی و نظام یاددهی-یادگیری اشاره دارد.
  • (+) فیلم آموزش اصول مقدماتی برنامه ریزی آموزشی
• تاریخ و فلسفه آموزش و پرورش: این گرایش به موضوع دیدگاه‌‌های فلسفی و تربیتی و آراء دانشمندان اسلامی در آموزش می‌‌پردازد.
• مدیریت آموزشی: این گرایش به مباحث مدیریتی آموزش از جمله مدیریت در آموزش و پرورش دانشگاه و سازمان‌ها می‌‌پردازد.
• آموزش و بهسازی منابع انسانی: به طور خاص بر آموزش نیروی انسانی سازمان‌‌ها، به روز کردن آموزش کارکنان و آموزش ضمن خدمت تمرکز دارد.
  • (+) فیلم آموزش مدیریت منابع انسانی (رایگان)
• آموزش بزرگسالان: این مبحث بر حیطه آموزش شهروندان در زمینه‌‌های مختلف از جمله سوادآموزی، مهارت‌‌های زندگی، شغلی و... تمرکز دارد.
• تحقیقات آموزشی: این گرایش به تحقیق و پژوهش در زمینه مسائل و مشکلات آموزشی و همچنین ارائه راهکارهای مناسب می‌پردازد.
• تکنولوژی آموزشی: به استفاده و کاربرد انواع فناوری‌‌های سخت و نرم در آموزش تمرکز دارد و تلاش می کند با استفاده از تکنیک‌‌های مختلف و همچنین استفاده از انواع فناوری‌‌ها آموزش را برای مخاطب جذاب‌‌تر و با کیفیت‌‌تر کند.
• مدیریت و برنامه‌ریزی آموزش عالی: به طور تخصصی و خاص رروی مسائل دانشگاهی و عوامل آن تمرکز دارد.
• آموزش و پرورش ابتدایی: به طور خاص و تخصصی به تعلیم و تربیت در مقطع ابتدایی می‌‌پردازد.

و همچنین این رشته در مقطع دکتری شامل گرایش‌‌های فلسفه تعلیم و تربیت، برنامه‌ریزی درسی، مدیریت آموزشی، تکنولوژی آموزشی، آموزش عالی و سنجش و اندازه‌گیری می‌‌شود.

مهم‌ترین دروس دانشگاهی رشته علوم تربیتی چه هستند؟

در ادامه مروری داریم بر مهم‌ترین دروسی که در رشته علوم تربیتی در دانشگاه تدریس می‌شوند:

• (+) درس وانشناسی
• درس مدیریت آموزشی
• درس اصول و مبانی تعلیم و تربیت
• (+) درس جامعه شناسی
• درس مبانی برنامه‌ریزی آموزشی و درسی
• درس تکنولوژی آموزشی
• درس سنجش و اندازه گیری
• درس ارزشیابی آموزشی
• درس آمار
• درس فلسفه و منطق
• درس اقتصاد و مسائل مالی آموزش و پرورش
• درس فناوری آموزشی
• (+) درس اصول حسابداری
• درس آموزش بزرگسالان
• (+) فنون و روش‌های تدریس
• مقدمات روش تحقیق
• (+) طراحی آموزشی
• (+) مبانی مشاوره و راهنمایی
• نظارت و راهنمایی آموزشی
• متون تخصصی زبان
• (+) آشنایی با کتابخانه و مهارت‌‌های سواد اطلاعاتی
• سازمان‌‌ها و قوانین آموزش و پرورش
• آموزش و پرورش تطبیقی
• (+) تولید محتوای الکترونیکی
• تربیت رسانه‌‌ای

فارغ التحصیل رشته علوم تربیتی در چه کارها و صنایعی می‌تواند شاغل شود؟

از آنجایی که نوع مقطع در اشتغال فارغ التحصیلان این رشته تاثیرگذار است، لذا در ادامه به تفکیک مقطع به آن می‌‌پردازیم.

فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی این رشته می‌‌توانند در موارد زیر اشتغال داشته باشند:

• مربی در مهد کودک‌ها
• مربی مراکز پیش دبستانی
• آموزگار مقطع ابتدایی
• آموزگار کودکان با نیازهای خاص
• کار در کتابخانه‌‌ها و مراکز فرهنگی

فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی ارشد این رشته علاوه بر موارد بالا می‌‌توانند در موارد زیر هم اشتغال پیدا کنند:

• کارشناس آموزش دانشگاه‌‌ها
• کارشناس آموزش ادارات آموزش و پرورش
• تاسیس مراکز پیش دبستانی
• تاسیس دفتر مشاوره تحصیلی
• کارشناس آموزش مراکز تربیتی از جمله زندان‌‌ها و مراکز نظامی
• کارشناس آموزش بیمارستان‌‌ها
• معلم پرورشی در دوره‌‌های متوسطه
• کارشناس آموزش نهادها و ادارات دولتی
• کارشناس آموزش هتل‌‌ها و مراکز اقامتی
• تاسیس و یا اشتغال در موسسات آموزشی
• تاسیس و یا اشتغال در موسسات فرهنگی

و در نهایت فارغ التحصیلان مقطع دکتری این رشته علاوه بر کلیه موارد بالا می‌‌توانند در موارد زیر هم اشتغال داشته باشند:

• تاسیس مدارس
• عضو هیات علمی دانشگاه‌‌ها و موسسات آموزش عالی کشور در گرایش مربوطه

بازار کار رشته علوم تربیتی به چه صورت است؟

با توجه به اینکه تخصص این رشته آموزش است و از سویی دیگر نیاز به آموزش در بخش‌‌های مختلف و ارتقای کیفیت آن، هر روز در حال افزایش است، می‌‌توان گفت بازار این رشته در مقایسه با سایر رشته‌‌های علوم انسانی از وضعیت تقریبا مناسبی برخوردار است. فارغ‌التحصیلان این رشته علاوه بر اینکه می‌‌توانند به عنوان معلم و یا کارشناس آموزش به استخدام نهادهای دولتی یا غیر دولتی درآیند، خود نیز می‌‌توانند از طریق مهارت‌‌هایی مثل ارائه مشاوره تحصیلی، تولید محتوای آموزشی، تدریس خصوصی و مواردی از این قیبل برای خود، اشتغال‌زایی کنند.

اما نکته قابل اهمیت این است که این رشته جزو رشته‌‌های مهارتی محسوب می‌‌شود و فارغ‌التحصیلان این رشته حتما باید به مهارت‌‌های آموزشی از جمله روش‌‌ها و فنون تدریس، انتخاب محتوای مناسب، آموزش کودکان، نحوه نوشتن طرح درس، نحوه مدیریت کردن کلاس درس، طراحی آموزشی، نحوه تعامل و اصول ارتباطی، فن بیان، اصول برنامه‌ریزی آموزشی و درسی، نیازسنجی آموزشی، اصول روانشناسی، نحوه سنجش و ارزشیابی آموزشی، استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات در آموزش و مهارت‌‌هایی در این راستا تسلط کافی نیز داشته باشند که ممکن است در طی دوره آموزش دانشگاهی فرصت کمتری برای تمرین عملی این مهارت‌‌ها فراهم شود.

بنابراین، توصیه می‌‌شود داوطلبان عزیز از طریق مشاهده فیلم‌‌های آموزشی که در این زمینه‌‌ها وجود دارد، تجربیات موفقی که در شبکه‌‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌‌شود، حضور داوطلبانه یا کارورزی در مدارس یا مراکز آموزشی، حضور در کارگاه‌‌های آموزشی که به صورت تخصصی به آموزش این مهارت‌‌ها می‌پردازند، استفاده از تجربیات افرادی که در حال حاضر در زمینه‌‌های آموزشی شاغل هستند از طریق طرح سوال و گفت‌و‌گو و هر روشی دیگری که برای ارتقای این مهارت‌‌ها وجود دارد، نسبت به یادگیری و ارتقای مهارت‌‌های تخصصی خود در آموزش اقدام کنند تا بعد از فارغ‌التحصیلی بتوانند با مهارتی بالا و مناسب در زمینه‌‌های مختلف آموزشی مشغول به کار شوند.

برای ورود به بازار کار، علاوه بر آشنایی با مهارت‌های تخصصی رشته مورد نظر باید با سایر مهارت‌های فردی هم آشنایی داشته باشید. در حقیقت، این مهارت‌های فردی هستند که یک شخص را از میان رقبا متمایز می‌کنند و سبب موفقیت او در زمینه‌ها و موقعیت‌های شغلی می‌شوند. چنین مهارت‌هایی که به طور معمول با نام «مهارت‌های نرم» از آن نام می‌برند، سبب تعامل بهتر فرد در سازمان و محیط‌های کاری خواهد شد. به همین دلیل، برای یادگیری مهارت‌های فردی، مشاهده مجموعه فیلم‌‌های آموزش توسعه مهارت فردی فرادرس پیشنهاد می‌شود که لینک آن در زیر آورده شده است.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش توسعه مهارت فردی + اینجا کلیک کنید.

امکان ادامه تحصیل در رشته علوم تربیتی در داخل ایران چگونه است؟

اکثر دانشگاه‌‌ها و موسسات آموزش عالی کشور در بیشتر مناطق این رشته و گرایش‌‌های مختلف آن در مقاطع مختلف را پوشش می‌‌دهند و از طرفی دیگر، اکثر گرایش‌‌های این رشته در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری نیز ارائه می‌‌شود، به جز چند گرایش خاص مثل گرایش آموزش بزرگسالان و تحقیقات آموزشی که مقطع دکتری آن در حال حاضر (1۴۰۱) در داخل کشور وجود ندارد.

امکان ادامه تحصیل در رشته علوم تربیتی در خارج از کشور به چه صورت است؟

از آنجا که آموزش و تعلیم و تربیت برای همه کشورهای دنیا از اهمیت و ارزش بسیار زیادی برخوردار است، لذا رشته علوم تربیتی و گرایش‌‌های مختلف آن در بیشتر دانشگاه‌های دنیا ارائه می‌‌شود و داوطلبان جهت ادامه تحصیل در هر کشوری که بخواهند، می‌‌توانند اقدام کنند. با این حال برخی از دانشگاه‌‌ها مثل دانشگاه‌‌های کشور آمریکا، کانادا، فرانسه، فنلاند، آلمان، هلند، استرالیا و کشورهایی که در امر آموزش پیشرو هستند به افرادی که علاقه‌مند به ادامه تحصیل در این رشته هستند، بیشتر توصیه می‌‌شود.

توجه داشته باشید که در بیشتر موارد، برای ادامه تحصیل در خارج از کشور، باید با زبان‌ خارجی کشور مورد نظر و همچنین زبان انگلیسی آشنایی خوبی داشته باشید. علاوه بر این، برای اثبات آشنایی با زبان انگلیسی نیز به شرکت در آزمون‌های بین‌المللی و معتبر زبان خارجی مانند تافل، آیلتس و دولینگو نیاز دارید. برای شروع این مسیر می‌توانید از مجموعه فیلم‌های آموزش زبان انگلیسی فرادرس کمک بگیرید.

• برای مشاهده مجموعه فیلم‌های آموزش زبان خارجی + اینجا کلیک کنید.

دروس دانشگاهی رشته علوم تربیتی تا چه میزان نیازهای بازار کار را پاسخگو هستند؟

دروس دانشگاهی این رشته هر چند سال یک بار مورد بررسی دقیق و بازنگری قرار می‌‌گیرد و در هر زمانی متخصصان این حیطه تلاش می‌‌کنند تا دروس ارائه شده متناسب با نیازهای آموزشی زمان حال و آینده باشد و لذا می‌‌توان گفت این تناسب در حد قابل قبولی رعایت شده است.

برای آشنایی بیشتر و بهتر با سایر رشته‌های دانشگاهی روی این لینک کلیک کنید.

 با این حال، نکته بسیار مهم سرعت بسیار زیاد تغییرات و نیازهای آموزشی در جامعه است که ممکن در برخی مواقع از برنامه‌‌های درسی دانشگاه‌‌ها کمی جلوتر باشد، به همین جهت به داوطلبان این رشته توصیه می‌‌شود علاوه بر مطالعه کتب درسی به تغییراتی که در نظام آموزشی رخ می‌‌‌‌دهد و یا نیازهای آموزشی که در جامعه وجود دارد نیز توجه کرده و این موارد را از طریق رسانه‌‌هایی که در زمینه آموزش فعالیت دارند، همایش‌‌های آموزشی و مقالات علمی-پژوهشی که در زمینه آموزش و تعلیم و تربیت منتشر می‌‌شود، پیگیری کنند تا همیشه جدیدترین و به روزترین اطلاعات ممکن در زمینه آموزش را در اختیار داشته باشند؛ چرا که داشتن اطلاعات به روز و همگام بودن با تغییرات در آموزش بسیار اهمیت دارد و باعث می‌‌شود، فرد داوطلب در آینده در هر نقش آموزشی که قرار بگیرد، بتواند بهترین عملکرد را داشته باشد.

نویسنده مهمان: حسن کاویانی

این مطلب توسط مدرس و عضو هیئت علمی فرادرس، «دکتر حسن کاویانی» نوشته شده است. کاویانی دارای دکتری رشته علوم تربیتی گرایش مطالعات برنامه درسی از دانشگاه اصفهان است. وی مدرس و پژوهشگر فعال در زمینه فعالیت‌های یاددهی و یادگیری و شیوه‌های تربیتی است و تاکنون مقالات علمی پژوهشی متعددی را در این حوزه‌ها تالیف کرده است.