دب اکبر چیست؟ | هر آنچه باید بدانید به زبان ساده

صورت فلکی دب اکبر در آسمان شمالی قرار دارد. نام آن در لاتین به نام Ursa Major یا در انگلیسی به نام Larger bear نیز شناخته می‌شود. دب اصغر نیز در لاتین با نام‌ Ursa Minor شناخته می‌شود. دب اکبر بزرگترین صورت فلکی شمالی و سومین صورت فلکی بزرگ در آسمان است. درخشان‌ترین ستارگان آن «صورتواره دب اکبر» (Big Dipper asterism) را تشکیل می‌دهند که یکی از قابل تشخیص‌ترین اشکال در آسمان هستند و به آن گاوآهن نیز می‌گویند. در این مطلب در مورد دب اکبر و ستارگان آن صحبت خواهیم کرد و مهمترین ویژگی‌های این صورت فلکی را بررسی می‌کنیم.

صورت فلکی چیست؟

صورت فلکی در نجوم به هر گروه خاصی از ستارگان گفته می‌شود که توسط افرادی در قدیم نامگذاری شده است. این گروه معمولاً برای گذشتگان بیانگر شکل یا فرد خاصی بوده است و به همین دلیل نیز این نام برای آن انتخاب شده است.

فیلم آموزش علوم تجربی پایه نهم – بخش فیزیک در فرادرس

کلیک کنید

صورت‌های فلکی در ردیابی ماهواره‌های مصنوعی و کمک به ستاره شناسان و ناوبران برای یافتن ستارگان خاص مفید هستند و مورد استفاده قرار می‌گیرند.

دب چیست؟

دب که در لاتین با اورسا یا Ursa شناخته می‌شود به معنی خرس است.

دب اکبر چیست؟

دب اکبر سومین صورت فلکی آسمان است که مساحت آن 1٬280 درجه مربع است. این صورت فلکی در ربع دوم نیمکره شمالی (NQ2) واقع شده است و در عرض‌های جغرافیایی بین $$+90$$ درجه سانتیگراد تا $$-30$$ درجه دیده می‌شود.

فیلم آموزش مقدماتی کیهان شناسی و نجوم در فرادرس

کلیک کنید

صورت‌های فلکی همسایه دب اکبر شامل «صورت فلکی زرافه» (Camelopardalis)، «صورت فلکی گاوران» (Boötes)، «صورت فلکی تازی‌ها» (Canes Venatici)، «صورت فلکی گیسو» (Coma Berenices)، «صورت فلکی اژدها» (Draco)، «صورت فلکی شیر» (Leo)، «صورت فلکی شیر کوچک» (Leo Minor) و «صورت فلکی سیاهگوش» (Lynx) هستند.

دب اکبر شامل هفت جسم از اجرام مسیه است. اجرام مسیه شامل ۱۱۰ جرم آسمانی هستند که توسط اخترشناس فرانسوی شارل مسیه گردآوری شد. او این کاتالوگ را در سال ۱۷۷۱ منتشر کرد. هفت جرم مسیه در دب اکبر شامل موارد زیر هستند:

• Messier 40 که با نام‌های M40 یا Winnecke 4 نیز شناخته می‌شود.
• Messier ۸۱ که با نام‌های M۸۱، NGC 3031 یا کهکشان بُده نیز شناخته می‌شود.
• Messier ۸۲ که با نام‌های M۸۲، NGC ۳۰۳۴ یا کهکشان سیگار نیز شناخته می‌شود.
• Messier ۹۷ که با نام‌های M97، NGC ۳۵۸۷ یا سحابی جغد نیز شناخته می‌شود.
• Messier ۱۰۱ که با نام‌های M۱۰۱، NGC ۵۴۵۷ یا کهکشان فرفره نیز شناخته می‌شود.
• Messier ۱۰۸ که با نام‌های M۱۰۸ یا NGC ۳۵۵۶ نیز شناخته می‌شود.
• Messier ۱۰۹ که با نام‌های M۱۰۹ یا NGC ۳۹۹۲ نیز شناخته می‌شود.

این صورت فلکی همچنین دارای سیزده ستاره به همراه سیاره‌های تایید شده‌اش است. درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی دب اکبر «اِلیَت» (Alioth) یا اپسیلون خرس بزرگ یا دب اکبر نام دارد که قدر ظاهری آن ۱٫۷۶ است.

صورت فلکی دب اکبر شامل 22 ستاره با نام‌های رسمی است. نام‌های ستاره‌ای مورد تأیید اتحادیه بین المللی نجوم (IAU) برای این ستارگان در دب اکبر عبارتند از:

• سها یا Alcor
• الیت یا Alioth
• قائد یا Alkaid که به معنای رهبر است.
• الکافرا یا Alkaphrah
• بهار اول جنوبی یا Alula Australis
• اولین دور شمالی یا Alula Borealis
• آنیارا یا Aniara
• شالاوان یا Chalawan
• دومبای یا Dombay
• دبه یا Dubhe
• اینترکروس یا Intercrus
• لیسما یا Liesma
• مغرز یا Megrez که به معنای بیخ یا انتها است.
• مراق یا Merak که به معنی کمرگاه است.
• مئزر یا Mizar که به معنای بزغاله ماده است.
• موسکیدا یا Muscida
• نستی یا Násti
• فخذ یا Phecda که به معنای ران است.
• تایانگشو یا Taiyangshou
• ثالثه شمالی یا آیوتا خرس بزرگ یا Talitha
• مو خرس بزرگ یا Tania Australis
• ثانیه شمالی یا Tania Borealis

دو بارش شهابی مربوط به صورت فلکی دب اکبر یا خرس بزرگ وجود دارد که به نام‌های آلفا اورسای ماژور و لئونید-اورسید شناخته می‌شود.

دب اکبر به خانواده صورت فلکی‌های اورسای ماژور یا همان خرس بزرگ متعلق است که در این خانواده اجزای دیگری مانند صورت فلکی گاوران، صورت فلکی زرافه، صورت فلکی تازی‌ها، صورت فلکی گیسو، صورت فلکی تاج شمالی، صورت فلکی اژدها، صورت فلکی شیر کوچک، صورت فلکی سیاهگوش و صورت فلکی دب اصغر نیز وجود دارند.

دب اکبر چه شکلی دارد؟

دب اکبر برای گذشتگان شبیه به شکل یک خرس بوده است و به همین دلیل به این نام مشخص شده است.

ستاره‌های اصلی دب اکبر کدام هستند؟

دب اکبر یکی از قابل تشخیص‌ترین صورتواره‌های آسمان است و در فرهنگ‌های مختلف بسیار شناخته شده است. دب اکبر همچنین در مسیریابی بسیار مفید است زیرا مسیر را به سمت قطب شمال، ستاره شمالی (Alpha Ursae Minoris)، که بخشی از یک صورتواره معروف دیگر یعنی دب اصغر در صورت فلکی خرس کوچک است، نشان می‌دهد.

فیلم آموزش رصد آسمان و نجوم رصدی در فرادرس

کلیک کنید

اگر یک خط فرضی از مراق تا دبه رسم کنید و قوس را ادامه دهید، در نهایت به ستاره شمالی خواهید رسید. به همین ترتیب خط فرضی که در امتداد دسته دب اکبر امتداد دارد به ستاره درخشان «سماک رامح» (Arcturus) نگهبان شمال در صورت فلکی گاوران منتهی می‌شود.

با امتداد بیشتر این خط به ستاره «اسپور» (Spica) درخشان‌ترین ستاره صورت فلکی «دوشیزه» (Virgo) و همچنین یکی از درخشان‌ترین ستاره‌های آسمان خواهیم رسید.

هفت ستاره اصلی تشکیل دهنده دب اکبر عبارتند از: مراق (مخفف آن Beta UMa)، دبه (آلفا اورسای ماژور)، فخذ (مخفف آن Gamma UMa)، مغرز (مخفف آن Delta UMa)، الیت (مخفف آن Epsilon UMa)، مئرز (مخفف آن Zeta UMa) و قائد (مخفف آن Eta UMa). در ادامه ویژگی این ستاره‌ها را معرفی و بررسی می‌کنیم.

ستاره الیت یا $$\epsilon$$ دب اکبر

الیت درخشان‌ترین ستاره در دب اکبر و سی و یکمین ستاره درخشان در آسمان شب است. همان طور که گفتیم قدر ظاهری این ستاره 1٫76 است و تقریباً 81 سال نوری با ما فاصله دارد. نام این ستاره از کلمه عربی alyat گرفته شده است که به معنی چربی دم گوسفند است. الیت ستاره‌ای است که در دم خرس در صورت فلکی دب اکبر قرار دارد و به بدن خرس نزدیک است.

الیت به گروه متحرک دب اکبر (Collinder 285) تعلق دارد، گروهی از ستارگان که بیشترین درخشندگی را در صورت فلکی دب اکبر دارند. ستارگان متعلق به این گروه سرعت‌های تقریباً یکسانی در فضا دارند و اعتقاد بر این است که منشاء مشترکی دارند.

گروه متحرک دب اکبر در سال 1869 توسط ستاره شناس انگلیسی «ریچارد ا. پراكتور» (Richard A. Proctor) کشف شد ، كه متوجه شد همه ستاره‌های دب اکبر به استثنای قائد و دبه دارای حركت‌های نسبی هستند و به سمت یك نقطه مشترک در «صورت فلکی کمان» (constellation Sagittarius) در حال حركت هستند.

ستاره‌های «آلفا کرونو بریلیس» ( Alpha Coronae Borealis)، «بتا ارابه‌ران» (Beta Aurigae)، «دلتا دلو» (Delta Aquarii)، «گاما خرگوش» (Gamma Leporis) و «بتا مار» (Beta Serpentis) اعضای اصلی دیگر این گروه متحرک دب اکبر هستند.

الیت به کلاس طیفی A0pCr تعلق دارد. p مخفف خاص و عجیب است زیرا طیف نور این ستاره مشابه ستاره متغیر Alpha-2 Canum Venaticorum است. این گروه از ستاره‌ها دارای میدان مغناطیسی و خطوط طیفی قوی سیلیکون، استرانسیم یا کروم هستند.  نوسانات در خطوط طیفی این ستاره دارای دوره ۵٫۱ روز است.

ستاره دبه یا $$\alpha$$ دب اکبر

قدر درخشندگی دبه ۱٫۷۹ است و 123 سال نوری از منظومه شمسی فاصله دارد. این دومین ستاره درخشان در دب اکبر است. نام این ستاره نیز از زبان عربی گرفته شده است که به معنی خرس است. این ستاره به گروه متحرک دب اکبر تعلق ندارد.

دبه یک ستاره غول پیکر متعلق به کلاس طیفی K1 II-III است. این ستاره از لحاظ طیفی یک ستاره دوتایی است. ستاره همراه دبه یک ستاره دنباله اصلی است که به نوع طیفی F0V تعلق دارد و هر 44٫4 سال یک دور حول ستاره روشن‌تر در فاصله ۲۳ واحد نجومی را طی می‌کند.

یک سیستم باینری دیگر نیز وجود دارد که حدود 90,000 واحد نجومی با جفت اصلی فاصله دارد و این موضوع سبب می‌شود با ستاره آلفا اورسای ماژور یک سیستم چهار ستاره‌ای تشکیل دهند.

ستاره مراق یا $$\beta$$ دب اکبر

نام مراق نیز از زبان عربی گرفته شده است و به معنای کمر است. این ستاره یک ستاره دنباله اصلی است که تقریباً 79٫7 سال نوری از ما دور است و دارای قدر ظاهری ۲٫۳۷ است. این ستاره به کلاس طیفی A1V تعلق دارد. همچنین این ستاره دارای یک دیسک باقیمانده از گرد و غبار است که به دور آن می‌چرخد ​​و جرم آن $$0.27$$ جرم زمین است.

این ستاره ۲٫۷ برابر چگالتر از جرم خورشید و شعاع آن 2٫84 برابر شعاع خورشید است و درخشانی آن حدود 68 برابر از خورشید بیشتر است. این ستاره متعلق به ستاره‌های متحرک دب اکبر است و شواهدی مبنی بر متغیر بودن طیف این ستاره وجود دارد.

ستاره قائد یا $$\eta$$ دب اکبر

قائد شرقی‌ترین ستاره در صورتواره دب اکبر است. این ستاره یک ستاره دنباله اصلی و جوان است که متعلق به کلاس طیفی B3V است و تقریباً 101 سال نوری با ما فاصله دارد. قدر ظاهری این ستاره 1٫85 است و سومین ستاره درخشان در صورت فلکی دب اکبر و همچنین سی و پنجمین ستاره درخشان آسمان شب است.

قائد به این دلیل که یکی از داغ‌ترین ستاره‌هایی است که بدون دوربین شکاری دیده می‌شود قابل توجه است. دمای سطح آن حدود 20٬000 درجه کلوین است. این ستاره دارای شش جرم خورشیدی است و درخشندگی آن در حدود 700 برابر خورشید است. قائد مانند ستاره دبه به گروه متحرک ستارگان دب اکبر تعلق ندارد.

نام این ستاره نیز از زبان عربی گرفته شده و به معنی رهبر دختران تابوت است. سه ستاره مشخص شده روی دسته دب اکبر نشان دهنده دو دوشیزه عزادار است، در حالی که ستاره‌هایی که بدنه این صورت فلکی را تشکیل می‌دهند نشان دهنده تابوت هستند. نام قائد خود به معنای رهبر است.

این ستاره علیرغم اینکه سومین ستاره درخشان در دب اکبر است به عنوان ستاره $$\eta$$ دب اکبر نیز شناخته می‌شود. در حقیقت یوهانس بایر با تعیین ستاره‌های نشانگر آلفا و بتا ستاره‌های دب اکبر را از غرب به شرق نامگذاری کرد و ستاره قائد نیز به عنوان ستاره اِتا مشخص شد.

ستاره فخذ یا $$\gamma$$ دب اکبر

این ستاره پایین و در سمت چپ دب اکبر است. این ستاره عضوی از گروه ستارگان متحرک دب اکبر است و نام آن از زبان عربی گرفته شده و به معنای ران خرس است.

این ستاره یک ستاره دنباله اصلی از نوع طیفی A0Ve است. قدر ظاهری آن 2٫438 است و تقریباً 83٫2 سال نوری از ما فاصله دارد. e در طبقه بندی طیفی این ستاره به آن اشاره می‌کند که این ستاره یک ستاره Ae است، ستاره‌ای که دارای بسته‌ای از گازها است که خطوط انتشار را به طیف ستاره اضافه می‌کند.

سن این ستاره ۳۰۰ میلیون سال تخمین زده شده است. این ستاره تنها 8٫55 سال نوری با سیستم ستاره‌ای مئزر-سها فاصله دارد.

ستاره مغرز یا $$\delta$$ دب اکبر

ستاره مغرز کم نورترین ستاره از میان هفت ستاره درخشان دب اکبر است که این صورتواره نجومی را تشکیل می‌دهند. این ستاره یک ستاره دنباله اصلی از نوع طیفی A3V است. قدر ظاهری این ستاره 3٫312 است و تقریباً 58٫4 سال نوری از منظومه شمسی فاصله دارد. نور آن 14 برابر خورشید است و $$63\%$$ از خورشید چگالتر است.

این ستاره تابش فروسرخ اضافه‌ای دارد که نشان‌دهنده وجود خرده‌های سنگ در مدار ستاره است. نام این ستاره مغرز از زبان عربی گرفته شده و به معنای پایه یا دم خرس است.

ستاره مئرز یا $$\zeta$$ دب اکبر

این سیستم ستاره‌ای متشکل از دو ستاره دوتایی است که می‌توان آن را در دسته‌های صورت فلکی یافت و دومین ستاره از انتها است. نام این ستاره نیز از زبان عربی گرفته شده است به معنی کمربند است.

قدر ظاهری این ستاره 2٫23 است و تقریباً 82٫8 سال نوری از ما فاصله دارد. این اولین سیستم‌های ستاره دوتایی است که از آن عکس گرفته شد. «جان ویپل» (John A. Whipple) عکاس و محقق، و «جورج باند» (George P. Bond) ستاره شناس آمریکایی، در سال 1857 با استفاده از یک صفحه کولدیون مرطوب و تلسکوپ نسوز 15 اینچی عکسی از سیستم دوتایی ستاره‌ای را در رصدخانه کالج هاروارد گرفتند. باند قبلاً نیز در سال 1850 از ستاره کرکس در صورت فلکی شلیاق عکس گرفته بود.

ستارگان و اجزای دیگر دب اکبر چه هستند؟

بعد از معرفی ۷ ستاره درخشان صورت فلکی دب اکبر در ادامه برخی ویژگی‌های مهم ستارگان یا اجزای دیگر این صورتواره نجومی را بیان می‌کنیم.

فیلم آموزش مقدماتی نجوم – نجوم باستان تا کیهان شناسی در فرادرس

کلیک کنید

ستاره سها یا ۸۰ دب اکبر

سها یکی دیگر از ستارگان دب اکبر است که از لحاظ بصری با مئزر همراه است. این ستاره متعلق به کلاس طیفی A5V است. این دو ستاره گاهی اوقات به عنوان اسب و سوار نیز شناخته می‌شوند.

قدر ظاهری سها 3٫99 و 81٫7 سال نوری با منظومه شمسی فاصله دارد. همچنین در فرهنگ هند به نام‌‌های آزمون یا فراموش شده نیز معروف است. سها در سال 2009 به عنوان یک سیستم باینری کشف شد.

مئزر و سها هر دو به گروه متحرک ستارگان دب اکبر تعلق دارند و فاصله تخمینی بین دو ستاره 1٫1 سال نوری است.

ستاره $$\psi$$ دب اکبر

این ستاره یک غول نارنجی است که متعلق به نوع طیفی K1III است. قدر بصری آن 3٫01 است و حدود 144٫5 سال نوری با منظومه شمسی فاصله دارد. چینی ها آن را با نام «تین تیسان» (Tien Tsan) یا «تا تیسون» (Ta Tsun) می‌شناسند که به معنی بسیار شریف است.

ستاره موسکیدا یا $$\omicron$$ دب اکبر یک سیستم ستاره‌ای چندتایی است که ۱۷۹ سال نوری با منظومه شمسی فاصله دارد. این ستاره به ناحیه طیفی G4II-III متعلق است. بدین معنی که در مقیاس تکاملی بین غول و غول درخشان قرار می‌گیرد. قدر ظاهری این ستاره ۳٫۳۵ است و نام قدیمی آن موسکیدا به معنی پوزه است.

ثانیه شمالی و مو خرس بزرگ یا $$\lambda$$ و $$\mu$$ دب اکبر

ستاره $$\lambda$$ دب اکبر یک ستاره متعلق به کلاس طیفی A2IV است. این گروه طیفی بدان معنی است که منبع هیدروژن این ستاره در حال اتمام است و این ستاره در حال تبدیل به یک غول است. قدر این ستاره 3٫45 است و تقریباً 138 سال نوری فاصله از منظومه شمسی دارد. نام سنتی این ستاره به معنی ثانیه شمالی است.

ستاره $$\mu$$ خرس بزرگ یا $$\mu$$ دب اکبر ستاره جنوبی در این جفت ستاره است. این ستاره یک غول سرخ است و متعلق به دسته طیفی M0 است که تقریباً 230 سال نوری از ما فاصله دارد. قدر ظاهری این ستاره 3٫06 است و به عنوان یک ستاره متغیر نیمه دایره‌ای طبقه‌بندی می‌شود. تغییرات در روشنایی این ستاره بین 2٫99 و 3٫33 در نوسان است. از لحاظ بصری این ستاره یک همراه که در فاصله ۱٫۵ واحد نجومی از آن قرار دارد را دارا است.

نو خرس بزرگ و بهار اول جنوبی یا $$\nu$$ و $$\xi$$ دب اکبر

ستاره $$\nu$$ دب اکبر یکی دیگر از ستاره‌های دوتایی است که با چشم غیر مسلح قابل مشاهده است. ٰقدر ظاهری آن 3٫490 است و تقریباً 399 سال نوری از منظومه شمسی فاصله دارد. این ستاره یک ستاره غول پیکر متعلق به نوع طیفی K3III است که شعاع آن 57 برابر شعاع خورشید و درخشندگی آن در حدود 775 برابر درخشندگی خورشید است. نام این ستاره ریشه در زبان عربی و لاتین دارد.

ستاره $$\xi$$ دب اکبر یک ستاره جنوبی است. در واقع این ستاره یک سیستم ستاره‌ای است که اولین بار توسط «سر ویلیام هرشل» (Sir William Herschel) در سال 1780 کشف شد. این سیستم از دو کوتوله دنباله اصلی متعلق به کلاس طیفی G0Ve تشکیل شده است و تنها 29 سال نوری از منظومه شمسی فاصله دارد. قدر ستاره‌‌های این سیستم به ترتیب ۴٫۳۲ و ۴٫۸۴ است و قدر ظاهری ترکیب این سیستم ستاره‌ای ۳٫۷۹ است.

ستاره بهار اول جنوبی دب اکبر به عنوان یک ستاره متغیر کلاس RS معرفی می‌شود. ستاره‌های این کلاس ستاره‌های دوتایی نزدیک با لکه‌های بزرگ ستاره‌ای هستند که توسط کروموسفرهای فعال ستارگان ایجاد می‌شوند. این لکه‌ها به نوبه خود باعث تغییرات درخشندگی در حدود 0٫2 می‌شوند. در بعضی موارد نوسانات درخشندگی به دلیل کسوف دوتایی ستارگان ایجاد می‌شود.

هر یک از دو جزء اصلی در سیستم ستاره‌ای $$\xi$$ دب اکبر، خود از لحاظ طیف سنجی دوگانه بوده و دارای یک همراه کم جرم نیز هستند. همچنین $$\xi$$ دب اکبر به عنوان اولین ستاره دوتایی که مدار آن در سال ۱۸۲۸ محاسبه شد نیز در بین ستارگان دوتایی مشهور است.

$$\nu$$ و $$\xi$$ دب اکبر اولین جفت ستاره‌ای هستند که در میان اعراب باستان به عنوان ستارگان جهش غزال شناخته شدند.

آیا دب اکبر ستاره قطبی است؟

خیر، دب اکبر ستاره قطبی نیست اما اگر در نیمکره شمالی زندگی ‌می‌کنید، می‌توانید از دب اکبر برای تعیین موقعیت ستاره قطبی استفاده کنید. زیرا همان گونه که مشخص است دب اکبر در طول سال حول ستاره قطبی می‌چرخد.

درخشان‌ترین ستاره دب اکبر چیست؟

الیت درخشان‌ترین ستاره در دب اکبر و سی و یکمین ستاره درخشان در آسمان شب است. همان طور که گفتیم قدر ظاهری این ستاره 1٫76 است و تقریباً 81 سال نوری با ما فاصله دارد. نام این ستاره از کلمه عربی alyat گرفته شده است که به معنی چربی دم گوسفند است.

نحوه پیدا کردن شمال از روی ستاره دب اکبر

دب اکبر در مسیریابی بسیار مفید است زیرا مسیر را به سمت قطب شمال، ستاره شمالی (Alpha Ursae Minoris)، که بخشی از یک صورتواره معروف دیگر یعنی دب اصغر در صورت فلکی خرس کوچک است، نشان می‌دهد. اگر یک خط فرضی از ستاره مراق تا ستاره دبه رسم کنید و قوس را ادامه دهید، در نهایت به ستاره شمالی خواهید رسید.

فیلم آموزش رصد آسمان و نجوم رصدی در فرادرس

کلیک کنید

افسانه‌های پیرامون دب اکبر

دب اکبر در اکثر فرهنگ‌های جهان مشهور است و با افسانه‌های مختلفی همراه بوده است. این صورت فلکی یکی از صورت فلکی‌هایی بود که توسط اخترشناس یونانی بطلمیوس در قرن 2 فهرست شد. در اساطیر یونان این صورت فلکی با «کالیستو» (Callisto) ارتباط دارد. بر اساس افسانه‌ها کالیستو زن بسیار زیبایی بوده است که توسط همسر حسود زئوس، هرا به یک خرس تبدیل شده است.

صورت فلکی دب اکبر شامل تعدادی ستاره برجسته و اجرام آسمانی مشهور است که از جمله این موارد می‌توان به کهکشان فرفره، کهکشان سیگار، کهکشان بُده و سحابی جغد اشاره کرد. برای مطالعه بیشتر در مورد ویژگی این کهکشان‌ها مطلب کهکشان چیست؟ | همه چیز درباره کهکشان ها به زبان ساده را مطالعه کنید.

دب اکبر در بسیاری از فرهنگ‌ها یک صورت فلکی شناخته شده و قابل توجه است. این صورت فلکی یکی از قدیمی‌ترین صورت‌های فلکی آسمان است که سابقه آن به دوران باستان باز می‌گردد. در هومر و کتاب مقدس به این صورت فلکی اشاره شده است. تعداد زیادی از افسانه‌ها و داستان‌ها در سراسر دنیا دب اکبر را با یک خرس مرتبط می‌دانند.

یونانیان باستان این صورت فلکی را با افسانه کالیستو، زن زیبایی که نزد الهه آرتمیس سوگند عفاف و نجابت خورده بود مرتبط می‌دانند. یونانیان معتقدند که زئوس روزی این زن زیبا را را دید و عاشق او شد. این دو در نهایت یک پسر به دنیا آوردند و نام او را آرکاس گذاشتند. در این میان آرتمیس وقتی متوجه شد کالیستو سوگند خود را شکسته و حامله شده است او را اخراج کرد.

با این همه همسر زئوس هرا، زمانی که متوجه خیانت زئوس شد به شدت عصبانی شد و کالیستو را به خرس تبدیل کرد.

بر اساس این افسانه کالیستو 15 سال به عنوان یک خرس در جنگل پرسه می‌زد و همیشه از شکارچیان فرار می‌کرد و پنهان می‌شد. یک روز پسرش آرکاس در جنگل قدم می‌زد و آن دو رو در روی هم قرار گرفتند. با دیدن خرس، آرکاس ترسیده و سریع نیزه خود را کشید.

زئوس با دیدن این صحنه از آسمان برای جلوگیری از فاجعه وارد عمل شد. او گردبادی فرستاد كه كالیستو و آرکاس را به آسمان برد. در ادامه او آرکاس را به صورت فلكی «بوئتس» (Boötes)، گله دار و كالیستو را به دب اکبر تبدیل كرد. در مدلی دیگر از این افسانه آرکاس به صورت فلکی دب اصغر تبدیل می‌شود.

این امر نیز باعث عصبانیت بیشتر هرا شد و او والدین رضاعی خود به نام‌های اوشنوس و تتیس را متقاعد کرد که هرگز اجازه ندهند خرس در آب‌های شمالی حمام کند. طبق این افسانه به همین دلیل است که دب اکبر هرگز در عرض‌های جغرافیایی میانه شمالی زیر افق قرار نمی‌گیرد.

در نسخه دیگری از این افسانه، این هرا نیست که کالیستو را به خرس تبدیل می‌کند بلکه آرتمیس از عصبانیت این کار را انجام می‌دهد. آرتمیس این کار را به دلیل شکستن نذر پاکدامنی کالیستو در برابر الهه انجام داد و در حقیقت او را تنبیه کرد.

بر این اساس سال‌ها بعد کالیستو و آرکاس در جنگل اسیر می‌شوند و به عنوان هدیه نزد پادشاه لیکاون برده می‌شوند. مادر و پسر به معبد زئوس پناه می‌برند. این در حالی بود که ورود بدون اجازه به معبد زئوس تجاوز محسوب می‌شد و مجازات آن مرگ بود اما خدا دخالت می‌کند و آن‌ها را نجات می‌دهد و هر دو را در آسمان قرار می‌دهد.

یک افسانه یونانی کاملاً متفاوت مرتبط با دب اکبر وجود دارد. این افسانه در مورد آدراستیا یکی از زنان زیبایی بود که زمانی که زئوس بسیار جوان بود از او مراقبت می‌کرد.

افسانه بدین صورت است که به پدر زئوس، کرونوس وحی می‌شود که سرانجام یکی از فرزندانش او را سرنگون خواهد کرد. بعد از این وحی کرونوس تمام بچه‌های خود را بلعید تا زمانی که زئوس به دنیا آمد.

رئا مادر زئوس، مخفیانه زئوس کوچکترین فرزند خود را به جزیره کرت فرستاد، جایی که  آدراستیا و ایدا به مدت یک سال از زئوس جوان پرستاری کردند. در این نسخه از افسانه ایدا با صورت فلکی دب اصغر مرتبط است. همچنین آمالته، بزی که از زئوس مراقبت می‌کرد در آسمان به عنوان ستاره درخشان کاپلا در «صورت فلکی اوریگا» (constellation Auriga) قرار گرفته است.

بر اساس این افسانه، پیشگویی و وحی نازل شده بر کرونوس سرانجام محقق شد و زئوس، کرونوس را سرنگون کرد و برادرانش هادس و پوزیدون و خواهرانش دمتر، هرا و هستیا را آزاد کرد.

دب اکبر در اشکال مختلف در آسمان در فرهنگ‌های مختلف از شتر، کوسه و راسو گرفته تا داس، ترازو و قایق کانو شناخته می‌شود. چینی‌ها هفت ستاره درخشان این صورت فلکی یا Tseih Sing را به عنوان دولت یا Pih Tow و نماد جهت شمال می‌شناسند.

در افسانه هندو، درخشان‌ترین ستارگان بزرگ دب اکبر نمایانگر هفت حکیم هستند و این صورت فلکی به نام «ساپتارشی» (Saptarshi) شناخته می‌شود. حکمای نامگذاری شده در این صورت فلکی عبارت از بهریگو، اتری، آنگیراسا، واسیشتا ​، پولاستیا، پولاها و کراتو هستند.

در برخی از افسانه‌های بومیان آمریکا، کاسه نشان داده شده در دب اکبر نشان دهنده یک خرس بزرگ است و ستاره‌هایی که دسته را در این صورت فلکی مشخص می‌کنند جنگجویانی هستند که خرس را تعقیب می‌کنند. از آنجا که این صورت فلکی در پاییز در آسمان بسیار کمتر قابل مشاهده است، این افسانه می‌گوید که این خون خرس زخمی است که باعث قرمز شدن برگ‌ها می‌شود.

در تاریخ جدیدتر آمریکا، دب اکبر در راه آهن زیرزمینی (راه آهن زیرزمینی شبکه‌ای از مسیرهای مخفی و خانه‌های امن در اوایل تا اواسط قرن نوزدهم در ایالات متحده بود که توسط آمریکایی‌های آفریقایی تبار برای فرار به کانادا استفاده می‌شد) نقش مهمی ایفا کرد زیرا موقعیت آن در آسمان به بردگان کمک کرد تاسمت شمال را پیدا کنند و به آن قسمت راه پیدا کنند. آهنگ‌های بی شماری وجود داشت که در میان بردگان جنوب پخش می‌شد و می‌گفتند برای رسیدن به زندگی بهتر باید دب اکبر را که به آن Drinking Gourd نیز می‌گفتند، را دنبال کنید.

برای آشنایی بیشتر با مبانی نجوم و کیهان‌شناسی، می‌توانید فیلم آموزش مقدماتی نجوم – نجوم باستان تا کیهان شناسی را مشاهده کنید که توسط فرادرس ارائه شده، لینک این آموزش در ادامه آورده شده است.

جمع بندی

در این مطلب در مورد دب اکبر صحبت کردیم. برای تعریف و تفسیر دب اکبر در ابتدا در مورد صورت فلکی توضیحاتی ارائه دادیم و سپس به بیان افسانه‌هایی پیرامون این صورتواره نجومی پرداختیم.

با معرفی ستاره‌های اصلی این صورت فلکی هر یک از این ستاره‌ها و ویژگی‌های آن‌ها را معرفی کرده و همچنین در مورد جهت یابی توسط صورت فلکی دب اکبر توضیحاتی ارائه کردیم.