انواع لامپ — از صفر تا صد

از زمان اختراع لامپ رشته‌ای توسط «توماس ادیسون» (Thomas Edison) و «جوزف سوان» (Joseph Swan) در قرن نوزدهم، لامپ‌های روشنایی، خانه‌ها، محل‌های کار و ساختمان‌های مختلف را روشن می‌کنند. اکنون، دو قرن پس از اختراع اولین لامپ، شاهد پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه کارایی، کیفیت نور، تراکم و بازده انرژی لامپ‌ها هستیم. لامپ‌ها در انواع، اشکال، ولتاژها و با ساختارهای مختلف در دسترس هستند. در این آموزش، با مهم‌ترین انواع لامپ های روشنایی و ویژگی‌های هر کدام از آشنا می‌شویم.

انواع لامپ های رایج

در این بخش، چند نوع لامپ را معرفی می‌کنیم که استفاده از آن‌ها رایج‌تر است.

فیلم آموزش برق و کنترل های تاسیسات در فرادرس

کلیک کنید

لامپ رشته‌ای

«لامپ‌های رشته‌ای» (Incandescent Bulbs) همان لامپ‌های معمولی و سنتی هستند. در یک لامپ رشته‌ای، رشته‌ای از تنگستن وجود دارد و هنگامی که جریان از آن عبور می‌کند باعث درخشش آن می‌شود و لامپ را اصطلاحاً روشن می‌کند. رشته تنگستن توسط خلأ یا گاز نیتروژن احاطه شده است. این لامپ‌ها در اندازه‌ها و اشکال مختلف در دسترس هستند. در لامپ‌های رشته‌ای، جریان ناگهانی باعث گرم شدن و سوختن رشته می‌شود. این‌ لامپ‌ها تنها ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ ساعت کار می‌کنند و اتلاف انرژی زیادی دارند.

لامپ‌های رشته‌ای از زمان اختراع رایج‌ترین نوع لامپ‌ها در ساختمان‌ها بوده‌اند و اخیراً فناوری‌های جدیدتری، از جمله LED، لامپ‌های فلورسنت و... جایگزین آن‌ها شده‌اند.

لامپ فلورسنت

«لامپ‌های فلورسنت» (Fluorescent Lamps) که به لامپ مهتابی نیز شهرت دارند، پیچیده‌تر از لامپ‌های رشته‌ای هستند. در این لامپ‌ها، یک لوله فلورسنت بین کاتدها وجود دارد. لوله از جیوه و سایر گازها پر شده است و عبور جریان، سبب تابش در آن‌ها می‌‌شود. پوشش فسفر در بیرون انرژی تابشی را به نور مرئی تبدیل می کند. لامپ‌های فلورسنت، نسبت به لامپ‌های رشته‌ای، انرژی کمتری برای تولید همان میزان نور استفاده می‌کنند و دوام بیشتری نیز دارند. البته به دلیل لزوم پر کردن آن‌ها از جیوه، دفع و انهدام این لامپ‌ها کمی دشوار است و باید با رعایت نکات ایمنی انجام شود.

لامپ فلورسنت فشرده یا CFL

لامپ‌های فلورسنت فشرده (Compact Fluorescent Lamps) یا CFL، برای جایگزینی لامپ‌های رشته‌ای در خانه‌ها و ساختمان‌های تجاری طراحی شده‌اند. لامپ‌های CFL‌ بر اساس عملکرد لامپ‌های فلورسنت کار می‌کنند و به ازای تولید میزان نور مشابه، توان کمتری مصرف می‌کنند. این لامپ‌ها، شامل چند حلقه لوله‌ای پر از جیوه هستند و شباهت زیادی به لامپ رشته‌ای دارند.

در مقایسه با لامپ‌های رشته‌ای، لامپ‌های CFL دارای طول عمر بیشتر تا 10000 ساعت بوده، از نظر مصرف انرژی بهینه‌تر هستند و درخشندگی بالاتری دارند. اما، مانند لامپ‌های فلورسنت عادی، دفع مواد جیوه‌ای آن‌ها با چالش مواجه است.

لامپ هالوژن

«لامپ‌های هالوژن» (Halogen Lamps) نسخه بهبود یافته‌ لامپ‌های رشته‌ای هستند که در آن‌ها، رشته تنگستن با یک پوشش شفاف پوشانده می‌شود. دلیل نامگذاری این لامپ، این است که در آن مقدار کمی هالوژن با یک گاز بی‌اثر وجود دارد. گاز بی‌اثر باعث افزایش روشنایی و طول عمر لامپ و در نتیجه زیاد شدن کارایی و درخشندگی آن می‌شود. این لامپ‌ها نسبت به لامپ‌های رشته‌ای از نظر اندازه کوچک‌تر هستند.

لامپ ال ای دی

استفاده از لامپ‌های دیود نورافشان (Light Emitting Diode) یا LED به دلیل بهره‌وری انرژی و تنوع رنگ، به طور فزاینده‌ای در حال گسترش است. ال ای دی قطعه‌ای نیمه‌هادی است که در آن برق بر روی دیود اعمال می‌شود و در نتیجه، جریان الکترون و رها شدن فوتون است. فوتون‌ها برای انتشار نور از دیود، با هم ترکیب می‌شوند.

لامپ‌ متال هالید

«لامپ‌های متال هالید» (Metal Halide Lamps) یا MH از یک لوله تخلیه یا لوله کمانی درون یک محفظه تشکیل شده‌اند. این لوله می‌تواند از جنس سرامیک یا کوارتز باشد و حاوی جیوه، نمک‌های متال هالید و یک گاز فعال‌ساز است. لامپ‌های متال هالید نسبت به اندازه‌ای که دارند، مقدار زیادی نور تولید می‌کنند و یکی از لامپ‌های کارآمد هستند. این لامپ‌ها بیشتر در سالن‌ها، چراغ راهنما و سیستم‌های روشنایی در فضای باز برای اهداف تجاری استفاده می‌شوند.

لامپ نئون

«لامپ نئون» (Neon Lamp)‌ یک لامپ تخلیه گاز کم‌فشار است و با نصب دو الکترود در یک پوشش شیشه‌ای کوچک مونتاژ می‌شود. لامپ‌های روشنایی استاندارد با مخلوط گاز آرگون یا نئون پر می‌شوند و لامپ‌هایی با روشنایی بالا با یک گاز نئون خالص پر می‌شوند. هنگامی که ولتاژ به این لامپ اعمال می‌شود، گاز یونیزه شده و شروع به درخشش می‌کند و اجازه می‌دهد جریان بسیار کمی از یک الکترود به الکترود دیگر عبور کند. هنگامی که گاز یونیزه می‌شود، عملکرد لامپ می‌تواند در ولتاژ پایین‌تری حفظ شود و ولتاژ نگهدارنده بسته به لامپ و جریان کار می‌تواند بین ۱۰ تا ۲۰ ولت متفاوت باشد.

انواع لامپ ها از نظر شکل ظاهری

در این بخش، دسته‌بندی انواع لامپ ها را بر اساس شکل ظاهری آن‌ها معرفی خواهیم کرد.

فیلم آموزش تاسیسات الکتریکی – نور و صدا در فرادرس

کلیک کنید

لامپ‌های سری A

این لامپ‌ها به عنوان لامپ‌هایی با شکل کلاسیک در نظر گرفته می‌شوند و عموماً برای مصارف تجاری و خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرند. شکل این لامپ‌ها شبیه گلابی است و پایه‌ای دارند که به آن پیچ ادیسون گفته می‌شود. عددی که بعد از حرف A می‌آید، عرض لامپ را نشان می‌دهد. رایج‌ترین لامپ‌های سری A، لامپ A19 است که استفاده گسترده‌ای دارد و A15 که در فن‌های سقفی و لوازم خانگی قابل استفاده است.

لامپ‌های سری B

به یاد آوردن شکل لامپ‌های سری B با دانستن اینکه B ابتدای واژه Blunt به معنی «صاف» است، کار آسانی است. زیرا این لامپ‌ها کمی گرد شده‌اند و در انتهای خود تنها یک نوک کوچک دارند. این لامپ‌ها تزئینی هستند و به طور کلی برای لوسترها و چراغ‌های دیگر استفاده می‌شوند.

لامپ‌های سری C-7/F

لامپ های شعله‌ای بسیار تزئینی هستند، در حالی که لامپ‌های C-7 شکل شمع دارند، اما همه جزییاتی را که در لامپ‌های سری F بسیار رایج است، ندارند. برخی افراد ترجیح می‌دهند لامپ‌هایشان طرح شعله داشته باشد، اما اگر می‌خواهید لامپی که تهیه می‌کنید جزئیات بیشتری داشته باشد، باید لامپ‌های سری F را برای استفاده در خانه خود خریداری کنید. لامپ‌های سری C دارای نوک صاف و خم هستند.

لامپ‌های سری S

لامپ‌های سری S معمولاً در علائم در فضای باز استفاده می‌شوند. این لامپ‌ها را می‌توانید در سینماها، رستوران‌ها و حتی هتل‌ها مشاهده کنید.

لامپ‌های سری F

راه به خاطر سپردن لامپ‌های سری F، توجه به این نکته است که واژه Flame به معنی شعله، با "F" شروع می‌شود و این لامپ‌ها مانند شعله هستند. لامپ‌های این سری فقط برای روشنایی داخلی تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرند، زیرا برخلاف سایر لامپ‌ها قادر به مقاومت در برابر هوای بد، رطوبت زیاد یا نوسانات شدید درجه حرارت نیستند. البته می‌توان این لامپ‌ها را به عنوان گزینه خوبی برای کاربرد تزئینی یا لامپ لوستر در خانه در نظر گرفت.

لامپ‌های سری G

این لامپ‌های کروی شکل در اندازه‌های مختلفی و از G-25 کوچک تا G-40 بزرگ موجودند. در بین چراغ‌های روشنایی سری G مواردی وجود دارند که با استفاده از آن‌ها می‌توان زیبایی ظاهری فراوانی به حیاط خانه بخشید. این لامپ‌ها به عنوان روشنایی زینتی مورد استفاده قرار می‌گیرند و موارد رایج استفاده آن‌ها در اطراف آینه حمام یا آینه اتاق خواب است. این لامپ‌ها جلوه‌های زیبایی به مکانی خواهند بخشید که نصب می‌شوند.

لامپ‌های سری R

لامپ‌های سری R در نورپردازی ریلی و همچنین نورپردازی سقفی استفاده می‌شوند. با توجه به شکل این لامپ‌ها، به هدایت نور به جلو کمک فراوانی می‌کنند. این امر به صاحبان خانه و صاحبان مشاغل این امکان را می‌دهد که از این چراغ‌ها استفاده کنند تا تأثیر مثبتی در نظر مشتریان خانه یا فروشگاه خود داشته باشند. این نوع لامپ‌ها برای جلب توجه به چیزی که می‌خواهید به دیگران نشان دهید، عالی هستند.

لامپ‌های سری MR

این چراغ‌ها، علی‌رغم اینکه در اندازه‌های مختلفی وجود دارند، فقط در نورپردازی تأکیدی یا روشنایی ریلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اندازه لامپ مورد نظر بستگی به این دارد که چه نوع چراغ روشنایی و چه میزان نوری از لامپ می‌خواهیم. این لامپ‌ها در کاربردهای تجاری و مسکونی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

لامپ‌های لینسترا (Linestra)

این لامپ ها لوله‌ای شکل هستند و یک نقطه اتصال تکی روی آن‌ها وجود دارد. از این لامپ‌ها می‌توان در موارد مختلفی استفاده کرد، از جمله برای روشنایی در قایق‌ها، کمدهای پزشکی و محفظه وسایل حمام. در حالی که برخی از این لامپ‌ها از شیشه ساخته شده‌اند، می‌توان از پلاستیک منعطف‌تر نیز آن‌ها را ساخت.

لامپ‌های هالوژن تنگستن با انتهای دوتایی

این لامپ‌های لوله‌ای مستقیم، در روشنایی رومیزی و دیواری و گاه برای روشنایی محوطه مورد استفاده قرار می‌گیرند. نوع لامپ خریداری شده مشخص خواهد کرد که چه نوع نوری (فضای باز یا داخل خانه یا هر دو) ساطع می‌کند.

لامپ‌های سری PS-25/PS-35

این لامپ‌ها به شکل گلابی بوده و کشیده‌تر از از لامپ‌های سری P معمولی هستند و قطر بیشتری نسبت به لامپ‌های سری A دارند. لامپ‌های سری PS-25/PS-35 مصارف داخلی و بیرونی زیادی دارند و نورپردازی بسیار خوبی در محیط ارائه می‌دهند. علاوه بر اینکه می‌توان از این لامپ‌ها در خارج از منزل استفاده کرد، معمولاً برای وسایل سقفی، لامپ‌های قابل حمل، وسایل نصب شده روی دیوار و حتی کاربردهای تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. در محوطه خارجی، این لامپ‌ها معمولاً در کاربردهای امنیتی، خطوط برق، برج‌های رادیویی و حتی برای نشان دادن سیم‌های فشار قوی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

لامپ‌های سری AR

لامپ‌های هالوژن ولتاژ پایین به طور خاص برای روشنایی با ولتاژ کم برای محوطه طراحی شده‌اند. با استفاده از لامپ‌های این سری می‌توان زاویه‌های مختلف پرتو نور، از جمله گسترده، باریک و بسیار گسترده را انتخاب کرد. این لامپ‌ها این امکان را می‌دهند که نور را به هر اندازه‌ای که بخواهیم متمرکز کنیم.

لامپ‌های سری ALR

لامپ‌های بازتابنده آلومینیومی دارای یک درپوش بسیار بزرگ با پایه کوچک هستند و این امکان را دارند تا به راحتی نور زیادی را به سمت جلو منعکس کنند. این امر آن‌ها را برای نورهای لامپ و چراغ‌های بیرونی ایده‌آل می‌کند. این لامپ‌ها معمولاً در کاربردهای مسکونی و تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند و در فضای بیرون خانه یا باغ در شب نیز به کار می‌روند. لامپ‌های سری ALR در گستره‌های نوری (لومن) موجود هستند، بنابراین تحقیق در مورد لامپ قبل از خرید آن بسیار مهم است تا مطمئن شوید که بهترین گزینه را برای استفاده خود انتخاب کرده‌اید.

لامپ‌های سری BR

چراغ‌های بازتاب دهنده کلان که با روکش نقره‌ای پوشیده شده‌اند، این اطمینان را می‌دهند که تمام نوری که لامپ تولید می‌کند به یک جهت هدایت شده و پخش نمی‌شود. این امر آن‌ها را برای نمایش جسمی در یک باغ یا تأمین نور زیاد ایده‌آل می‌کند. این لامپ‌ها به عنوان جانشینی برای لامپ‌های سری R و لامپ‌های رشته‌ای استفاده می‌شوند. تغییر در گردن لامپ به تغییر مسیر نوری کمک می‌کند و می‌توان از آن برای افزایش لومن خروجی استفاده کرد.

لامپ‌های سری T

دو نوع اصلی از لامپ‌های سری T وجود دارد. لامپ‌های رشته‌ای و فلورسنت را می‌توان به راحتی از فروشگاه‌ها تهیه کرد، اما نحوه استفاده آن‌ها کاملاً متفاوت از یکدیگر است. لامپ‌های سری T فلورسنت در بیمارستان‌ها‌، پارکینگ‌ها، مغازه‌ها و دفاتر مورد استفاده قرار می‌گیرند. لامپ‌های سری T رشته‌ای برای روشنایی لوازم خانگی و ویترین و همچنین علائم راه پله و خروجی ساختمان به کار می‌روند.

لامپ‌های سری PR/MB/BT

لامپ‌های این سه سری معمولاً بیشتر از سایر لامپ‌ها جنبه تزئینی دارند. البته این موضوع، کاربرد آن‌ها را محدود نمی‌‌کند. لامپ‌های سری RP کوچک‌ترین دسته این لامپ‌های تزئینی هستند و نمی‌توان از آن‌ها در سرپیچ‌ها بزرگ‌تر مانند لامپ‌ها یا سایر روشنایی‌های عادی استفاده کرد. از این لامپ‌ها در پریزهای بسیار کوچک‌تر مانند چراغ خواب یا لوستر استفاده می‌شود. این در حالی است که لامپ‌های سری MB و BT معمولاً بزرگ‌ترند و پایه‌های بزرگ‌تری برای قرار گرفتن در پریزهای معمولی دارند.

لامپ‌های سری PAR

لامپ‌های پرتوی مهر و موم شده یا PAR به طور دائم مهر و موم شده و حداقل یک رشته و یک سطح سهموی دارند. این لامپ‌ها، ابتدا برای چراغ‌های جلوی خودروها، کامیون‌ها و وانت‌ها مورد استفاده قرار گرفتند. البته، لامپ‌های PAR امروزه کاربردهای دیگری نیز دارند. این لامپ‌ها در اندازه‌ها و ولتاژ‌های مختلف موجود هستند. هنگامی که لامپ می‌شکند، به دلیل طراحی موجود، باید همه آن را جایگزین کرد. با این حال، پوسته سخت این لامپ‌ها از شیشه‌ای سخت ساخته شده است که به راحتی می‌تواند در برابر ضربات مقاومت کند. علاوه بر اینکه این لامپ‌ها در چراغ‌های جلو برای وسایل نقلیه مورد استفاده قرار می‌گیرند، در هواپیما، فانوس دریایی و... نیز کاربرد دارند. نور پخش شده این چراغ‌ها روی خود لامپ قرار گرفته و می‌توانند VNSP (نقطه بسیار باریک)، NSP (نقطه باریک) ، SP (نقطه) و FL (سیل) باشند.

لامپ‌های سری BT

این لامپ‌ها چندین کاربرد مختلف دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به نورپردازی سایه‌بان، مکان‌های ورزشی، نمایشگاه‌های خودرو و... اشاره کرد. این لامپ‌ها نه تنها زیادی نور با کیفیت بالا تولید می‌کنند، بلکه ضریب اطمینان بسیار بالایی نیز دارند. لامپ‌های سری BT را می‌توان به عنوان جایگزینی برای لامپ‌های رشته‌ای در نظر گرفت.

لامپ‌های سری E

لامپ‌های بیضوی در اندازه‌های مختلفی عرضه می‌شوند، اما شکل آنها همه نسبتاً یکسان است. لامپ‌های سری E در اندازه‌های کوتاه و با قطر زیاد و همچنین طویل با قطر کم وجود دارند. شکل و اندازه لامپ با توجه به کاربرد مورد نظر انتخاب می‌شود.

لامپ‌های سری ED

لامپ‌های کم‌نور بیضوی بسیار شبیه لامپ‌های سری E هستند و در اندازه‌های یکسانی با آن‌ها قرار دارند. البته، لامپ‌های ED به طور کلی کمی بزرگ‌تر و گاهی طویل‌تر از لامپ‌های سری E هستند. انتهای لامپ‌های ED کم‌نور بوده و پایه آن‌ها معمولاً متفاوت است. این لامپ‌‌ها اغلب در نمایشگاه‌های اتومبیل، روشنایی صنعتی، مکان‌های ورزشی و پارکینگ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

شکل زیر، شکل ظاهری انواع لامپ ها در کنار یکدیگر به خوبی نشان می‌دهد.

اصطلاحات رایج در انواع لامپ ها

• توان (وات): مقدار نرخ مصرف انرژی یا همان توان را نشان می‌دهد. این مقدار میزان توان لازم برای مدار لامپ را نشان می‌دهد.
• لومن: واحدی است که مقدار روشنایی را که با چشم دیده می‌شود نشان می‌دهد که لامپ ساطع می‌کند.
• لوکس: معادل با یک لومن در مساحت یک متر مربع است. یک راه دیگر برای اندازه‌گیری لوکس (شدت نور)‌ بیان می‌کند که چه اندازه لومن نیاز است تا ناحیه‌ای روشن شود.

فیلم آموزش مقدماتی تنظیم شرایط محیطی در فرادرس

کلیک کنید

• بازده: مقدار نوری است که لامپ در ازای انرژی الکتریکی دریافتی تولید می‌کند. لامپ‌های پربازده انرژی کمتری را در مقایسه با لامپ‌های کم‌بازده تلف می‌کنند. بازده برابر با نسبت انرژی خروجی به انرژی ورودی است.
• اثربخشی (Efficacy): این پارامتر مربوط به بازده نور لامپ است. در تعریف اثربخشی، لومن نور لامپ به عنوان خروجی در نظر گرفته می‌شود و توان به عنوان ورودی. اثربخشی نیز برابر با نسبت خروجی به ورودی است. بنابراین، اثربخشی را می‌توانیم به عنوان لومن بر وات در نظر بگیریم. به یاد داشته باشید که هرچه اثربخشی بیشتر باشد، لامپ پربازده‌تر است.

در صورتی که مباحث بیان‌شده برای شما مفید بوده و می‌خواهید درباره موضوعات مرتبط، مطالب بیشتری یاد بگیرید، پیشنهاد می‌کنیم به آموزش‌های زیر مراجعه کنید:

• مجموعه آموزش‌های مهندسی برق
• آموزش طراحی روشنایی و نورپردازی با نرم‌افزار DIALux
• مجموعه آموزش‌‌های مهندسی معماری
• آموزش مقدماتی تنظیم شرایط محیطی
• منبع تغذیه سوئیچینگ — به زبان ساده
• لامپ زنون — به زبان ساده
• لیزر چیست؟ — به زبان ساده

^^