انواع فعل در زبان ترکی استانبولی — راهنمای کامل + مثال
اصلیترین بخش در ساختار جمله در ترکی استانبولی، فعل جمله است. دلیل اهمیت زیاد انواع فعل در زبان ترکی استانبولی، پسوندی بودن این زبان است. زیرا، تمامی زمانها، قیدها، ضمیرها و بخشهای دیگر جمله با اضافه شدن پسوندها به اسم، یا فعل ساخته میشوند. فعلها به کلماتی گفته میشوند که در جمله، انجام یک کار را نشان میدهند. در این مطلب، سه نوع اصلی فعلها و تفاوت آنها را با مثال توضیح میدهیم. همچنین، هر کدام از این فعلها به دستههای متفاوتی تقسیم میشوند که با تعریف و مثال، هر کدام را شرح میدهیم.
فعل چیست؟
فعل (Fiil) به کلمههایی گفته میشود که انواع حالتها، حرکتها و کارها را در مکان یا زمان، مشخص میکند. به طور مثال کلمههای «-başla» (شروع کردن)، «-otur» ،(نشستن) «-bak» (نگاه کردن) کار یا حرکت را نشان میدهند و به همین دلیل، اینکلمهها فعل هستند.
نحوه تشخیص فعل در ترکی استانبولی
برای تشخیص فعلها در زبان ترکی استانبولی به موارد زیر، باید دقت کرد.
- برای اینکه کلمهای فعل باشد، باید یکی از پسوندهای مصدر «mak / mek» را داشته باشد. کلمههایی که میتوانند این پسوندها را دریافت کنند، فعل هستند. به مثالهای زیر توجه کنید.
کلمه «بیا» (Gel) میتواند پسوند «mek» را دریافت کند و به «آمدن» تبدیل شود.
Gel + mek → Gelmek
کلمه «برو» (Git) میتواند پسوند «mek» را دریافت کند و به «رفتن» تبدیل شود.
Git + mek → Gitmek
کلمه «ببند» (Kapat) میتواند پسوند «mak» را دریافت کند و به «بستن» تبدیل شود.
Kapat + mak → Kapatmak
کلمه «تماشا کن» (İzle) میتواند پسوند «mek» را دریافت کند و به «تماشا کردن» تبدیل شود.
İzle + mek → İzlemek
کلمه «بمان» (Kal) میتواند پسوند «mak» را دریافت کند و به «ماندن» تبدیل شود.
Kal + mak → Kalmak
کلمه «ماشین» (Araba) نمیتواند پسوند «mak» را دریافت کند.
Araba + mak
کلمه «خانه» (Ev) نمیتواند پسوند «mak» را دریافت کند.
Ev + mak
- پسوندهای منفیساز «ma / me» را میتوان به فعلها اضافه کرد. به مثالهای زیر توجه کنید.
کلمه «بیا» (Gel) میتواند پسوند «me» را دریافت کند و به «نیا» تبدیل میشود.
Gel + me → Gelme
کلمه «دوست داشته باش» (Sev) میتواند پسوند «me» را دریافت کند. و به «دوست نداشته باش» تبدیل میشود.
Sev + me → Sevme
در دو مثال بالا، کلمههای «Sev» و «Gel» فعل هستند، به همین دلیل پسوند منفیساز را دریافت کردند. اما کلمهای مانند «مداد» (Kalem)، اسم است و نمیتواند پسوند منفیساز دریافت کند.
Kalem + me
- فعلها به تنهایی کاربرد ندارند و با اسمی که داخل جمله استفاده میشود ارتباط برقرار میکنند. به عبارت دیگر، فعل برای معنا پیدا کردن نیاز به اسم دارد. فعلها برای اینکه مفهومی را برسانند به پسوندهای شخصی و سایر پسوندهای مربوط به فعل نیاز دارند.
انواع فعل در زبان ترکی استانبولی
فعلها کلمههایی هستند که انجام یک حرکت یا کاری را بیان میکنند. فعلها را میتوان از جنبههای مختلفی تقسیمبندی و بررسی کرد. در این قسمت، ابتدا چهار دسته اصلی فعل را توضیح میدهیم و سپس تقسیمبندی هر کدام از دستههای اصلی را با مثال شرح میدهیم.
- فعلها از نظر مفهوم
- فعلها از نظر ساختار
- فعلهای صرفی
- فعلهای پسوندی
فعلها از نظر مفهوم
برای فهم بهتر انواع فعل در زبان ترکی استانبولی باید فعلها را از نظر مفهوم بررسی کنیم. فعلها از نظر مفهوم به سه دسته «Oluş» ،«Kılış» و «Durum» تقسیم میشوند. هر کدام از این زیرمجموعهها شامل نکات و ویژگیهای مخصوصی هستند که در ادامه به ترتیب آورده شده است.
فعل های Kılış
یکی از انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی فعلهای نوع «Kılış» است. این فعلها یک حرکت (کار) را بیان میکنند. جملههای شامل فعل «Kılış» هم فاعل و هم مفعول دارند. به همین دلیل، جزو دسته فعلهای گذر است. این فعلها به دو پرسش «چه چیزی را» (Neyi) و «چه کسی را» (Kimi) پاسخ میدهند. اگر قبل این نوع فعلها کلمه «او را، آن را» (Onu) قرار داده شود، مفهوم صحیحی در جمله ایجاد میکند. به مثالهای زیر توجه کنید.
Şampiyonluk maçını tekrar seyretti.
او مسابقه قهرمانی را دوباره تماشا کرد.
Onu seyretti.
آن را تماشا کرد.
Ahmet, elindeki taşı suya attı.
احمد، سنگی که در دست داشت را به آب پرتاب کرد.
Onu attı.
آن را انداخت.
در دو مثال بالا، هر دو جمله فاعل و مفعول دارند و با وجود آنها، فعلها مفهوم پیدا میکنند. در جدول زیر، فهرستی از فعلهای «Kılış» نوشته شده است.
فعلهای kılış | ||
Çizmek نقاشی کردن |
Kullanmak استفاده کردن |
Silmek پاک کردن |
Ödemek پرداخت کردن |
Isıtmak گرم کردن |
Anlatmak توضیح دادن |
Beslemek سیر کردن |
Toplamak جمع کردن |
Temizlemek تمیز کردن |
Büyütmek بزرگ کردن |
Çalmak دزدیدن |
Yazmak نوشتن |
Öldürmek کشتن |
Karıştırmak قاطی کردن |
Almak خریدن |
Yutmak بلعیدن |
Taramak شانه زدن |
Taşımak حمل کردن |
İncitmek صدمه زدن |
Açmak باز کردن |
Kaldırmak بلند کردن |
Dengelemek متعادل کردن |
Kapatmak بستن |
Takmak وصل کردن، نصب کردن |
Dinlemek گوش دادن |
Araştırmak تحقیق کردن |
İçmek نوشیدن |
Sevmek دوست داشتن |
Bulmak پیدا کردن |
Sürmek راندن |
Kazmak حفر کردن |
Kesmek بریدن |
Görmek دیدن |
تمامی فعلهای داخل جدول، زمانی که جملهسازی میشوند به فاعل و مفعول نیاز دارند. برای هر کدام از فعلهای داخل جدول، یک مثال نوشته شده است.
Çok titiz olduğu için her zaman kendi arabasını kendi siler.
او همیشه ماشین خودش را پاک (تمیز) میکند زیرا بسیار حساس است.
Öğretmen bütün konuyu bugün anlatmak istiyordu.
امروز معلم میخواست کل موضوع را توضیح دهد.
Evimi haftada bir kere temizlerim.
من هفتهای یک بار خانهام را تمیز میکنم.
Anneme özel bir şiir yazmıştım, törende onu okumak istiyorum.
یک شعر مخصوص مادرم سروده بودم، میخواهم آن را در مراسم بخوانم.
Arkadaşım bana çok güzel hediye aldı.
دوستم برای من یک هدیه بسیار زیبا خرید.
Kitaplarımı daha sıcak olan küçük odaya taşıdım, ve orada ders çalışıyorum.
کتابهایم را به اتاق کوچک [و] گرمتر منتقل کردم و آنجا درس میخوانم.
Bu dosyaların hepsini kaldırın görmek istemiyorum.
همه این فایلها را بردارید، من نمیخواهم ببینم.
Sınav sonuçlarının hepsini ilan panosuna taktım.
تمام نتایج امتحانات را روی تابلوی اعلانات نصب کردم.
Ben limonatadan başka bir şey içemem.
من نمیتوانم چیزی جز لیموناد بنوشم.
Ben küçükken birkaç kez bisiket sürdüm.
وقتی کوچک بودم چند بار دوچرخه سواری کردم.
Aylin´i alışveriş merkezinde gördüm.
آیلین را در مرکز خرید دیدم.
Ben liseden beri gözlük kullanıyorum.
من از دوران دبیرستان عینک میزدم.
Oda o kadar çok sıcak ki ilikleri ısıtıyor.
اتاق آنقدر گرم است که استخوانها را گرم میکند.
Bugün bütün gün bahçede kiraz topladık.
کل روز در باغ مشغول چیدن گیلاس بودیم.
Evimize hırsız girdi ve her şeyimizi çaldı.
دزد وارد خانه ما شد و همه چیز را دزدید.
Seninle kardeşinin isimlerini her seferinde karıştırıyorum.
من همیشه نام تو و برادرت را با هم قاطی میکنم.
Annem her sabah benim saçlarımı tarıyor.
مادرم هر روز صبح موهایم را شانه میکند.
Dersteki konuların hepsini bu kadar araştırıyor musun?
آیا در مورد تمام موضوعات درس آنقدر تحقیق میکنید؟
Ben sana çok güzel bir ev buldum.
یک خانه خیلی خوب برایت پیدا کردم.
Bana bir makas verin de şu kurdeleyi hemen keseyim.
به من قیچی بدهید تا این روبان را ببرم.
Tüm yanlış cevaplarıın altını çizin.
زیر تمام پاسخهای نادرست خط بکشید.
Ben sana olan borcumu ödeyeceğim.
من بدهی خود را به شما پرداخت خواهم کرد.
zavallı kadın, çocuklarını elleriyle besliyordu.
زن بیچاره، فرزندانش را با دستش سیر میکرد.
Bu hava bizi öldürüyor.
این هوا ما را میکشد.
İşlerimi yetiştiremiyorum, gün geçtikçe gözümde büyüyor.
من نمیتوانم کارم را کامل کنم، روز به روز در چشمانم بزرگتر میشود.
Kızım ağzındaki lokmayı yut, sonra konuş.
دخترم، لقمه را قورت بده، بعد صحبت کن.
Ben seni bilmeden incittim. Beni affeder misin?
بدون اینکه بخواهم آزارت دادم. من را میبخشی؟
Sandalyenin ayağı kırılınca kendisini zorla dengeledi.
وقتیکه پایه صندلی شکست، تعادلش را به زور حفظ کرد.
Beni dinlersen bu işten vazgeç.
اگر به حرف من گوش میدهی، از این کار منصرف شو.
Kendi kazdığı kuyuya düştü.
در چاهی که خودش کنده بود افتاد.
Ben de kitap okumayı çok severim.
من هم عاشق خواندن کتاب هستم.
فعلهای Durum
از انواع فعل در زبان ترکی استانبولی میتوان به فعلهای «Durum» اشاره کرد. در جملههایی که فعل «Durum» استفاده میشود، مفعول وجود ندارد و فعل موقعیت یا شرایطی را توصیف میکند که فاعل با اراده خود کاری را انجام میدهد. به عبارت دیگر، فاعل کاری روی مفعول انجام نمیدهد و این فعلها به مفعول نیاز ندارند. چند ویژگی فعلهای «Durum» در پایین نوشته شده است.
-
- این فعلها به دلیل نداشتن مفعول، ناگذر هستند.
- به پرسشهای «چه چیزی را» (Neyi) و «چه کسی را» (kimi) پاسخ نمیدهند.
- قبل از این نوع از فعلها کلمه «او را، آن را» (Onu) قرار داده نمیشود. زیرا، مفهوم ایجاد نمیکند.
به مثال زیر، توجه کنید.
Onu görünce hiç durmadan ağladı.
با دیدنش شروع به گریه کرد.
Okula kadar yürüdü.
تا مدرسه پیادهروی کرد.
در جدول زیر، تعدادی از فعلهای «Durum» نوشته شده است.
فعلهای Durum | |
çıkmak بیرون رفتن |
Uyumak خوابیدن |
yürümek راه رفتن |
dinlenmek استراحت کردن |
gelmek آمدن |
oturmak نشستن |
koşmak دویدن |
susmak سکوت کردن |
bakmak نگاه کردن |
gülmek خندیدن |
yüzmek شنا کردن |
ağlamak گریه کردن |
korkmak ترسیدن |
durmak ایستادن |
bulunmak پیدا شدن |
uzanmak دراز کشیدن |
برای درک بهتر این موضوع، مثالهای زیر را بررسی کنید.
Öğleden sonra uyumaya gitti.
بعدازظهر رفت بخوابد.
O kadar çok çalıştım ki bugün dinlenmeliyim.
آنقدر کار کردهام که امروز باید استراحت کنم.
Uydu yörüngeye oturdu.
ماهواره وارد مدار شد.
Uyandırma çocuğu sonra susturamazsın.
بچه را بیدار نکنید، آن وقت نمیتوانید ساکتش کنید.
Babasından kendisine miras kaldığını duyunca yüzü güldü.
با شنیدن اینکه میراثی از پدرش مانده است، لبخندی زد.
Annesini kaybeden çocuk ağlıyordu, yanına gidip ona yardım ettik.
بچهای که مادرش را از دست داده بود گریه میکرد، به سراغش رفتیم و کمکش کردیم.
film izlemek için kanapeye uzandım, ama yorgun olduğum içim uyumuşum.
روی مبل دراز کشیدم تا فیلم ببینم اما از خستگی خوابیدم.
Dersten saat beşte çıkıyorum.
ساعت پنج کلاس را ترک میکنم.
Bu yolu kaç saatte yürüyebilirsin.
این جاده را در عرض چند ساعت میتوانید پیاده طی کنید؟
Ali de bizimle pikniğe gelecek mi?
آیا علی هم با ما به پیکنیک میآید؟
Okula geç kalmamak için durakta bekleyen otobüse doğru hızla koştu.
برای اینکه دیر نشود به سرعت به سمت اتوبوسی دوید که در ایستگاه ایستاده بود.
Bu çocuklara kim bakıyor?
چه کسی از این بچهها مراقبت میکند؟
Tahta suda yüzer.
چوب روی آب شناور میشود.
Telefonumu çantamda bulamayıca çok korktum.
وقتیکه گوشیم را داخل کیفم پیدا نکردم؛ خیلی ترسیدم.
Yaz ürünleri arasında pirinç, tatlıpatates, soya-fasulyesi, yerfıstığı ve susam bulunur.
محصولات تابستانی شامل برنج، سیبزمینی شیرین، سویا، بادامزمینی و کنجد است.
فعلهای Oluş
فعلهای «Oluş» به کارها و شرایطی گفته میشود که به صورت خودبخودی دچار تغییر میشوند و تحت تاثیر هیچ عامل بیرونی قرار نمیگیرند. در جملههایی که فعل «Oluş» استفاده میشود، کاری که روی مفعول انجام میگیرد، غیرارادی است. در فعلهای «Oluş» به عنوان یکی از انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی زمان اهمیت ویژهای دارد. زیرا شرایطی را توصیف میکنند که با گذشت زمان ایجاد میشوند. ویژگیهای مهم این فعل به صورت زیر است.
- این فعلها ناگذر هستند.
- به پرسشهای «چه چیزی را» (Neyi) و «چه کسی را» (kimi) پاسخ نمیدهند.
- قبل از این نوع از فعلها کلمه «او را، آن را» (Onu) قرار داده نمیشود. زیرا، مفهوم ایجاد نمیکند.
در مثال زیر، به انجام فعل (خودبهخود) توجه کنید.
Beş sene içinde çok hızlı yaşlandı.
در عرض پنج سال، خیلی سریع پیر شد.
Masada unuttuğumuz ekmekler bayatladı.
نانهای جا مانده روی میز، فاسد شدند.
در جدول زیر، تعدادی از فعلهای «Oluş» نوشته شده است.
فعلهای Oluş | |
acıkmak گرسنه شدن |
sararmak زرد شدن |
ağarmak سفید شدن |
kararmak تاریک شدن، سیاه شدن |
zayıflamak لاغر شدن |
morarmak کبود شدن |
erimek آب شدن |
küflenmek کف کردن |
olgunlaşmak بالغ شدن |
kızarmak سرخ شدن |
çürümek پوسیدن |
bayatlamak فاسد شدن |
yeşermek سبز شدن |
paslanmak زنگ زدن (شیمیایی) |
hastalanmak بیمار شدن |
uzamak بلند شدن |
körelmek کور شدن |
büyümek بزرگ شدن |
pişmek پختن |
solmak بیروح شدن |
برای فهم بهتر با هر کدام از فعلها یک نمونه نوشته شده است.
.Yüzü o kadar sararmıştı ki hasta olduğu hemen anlaşılıyordu
صورتش به قدری زرد شده بود که بلافاصله مشخص شد که بیمار است.
Bu tencerenin dibi neden bu kadar kararmış anlamadım.
من نمی فهمم چرا ته دیگ اینطور تیره شده است.
Ahmet çok kötü düşmüştü, bu yüzden kolu morarmıştı.
احمد چنان زمین خورده بود که دستش کبود شده بود.
Arkadaşım yalan söyleyince yüzü kızarıyor.
وقتی دوستم دروغ میگوید صورتش قرمز میشود.
Evdeki ekmekler bayatladı mı?
آیا نانهایی که در خانه هستند، فاسد شدند.
İnşaat demirleri sürekli açıkta durduğu için paslanmaya başlamış.
از آنجایی که میلگردها دائماً در معرض هوا بودند، شروع به زنگ زدن کردند.
Çocukların boyunun uzaması için proteinle beslenmelerinin artması da lazım.
برای رشد قد کودکان، رژیم پروتئینی آنها نیز باید افزایش یابد.
Onu görmeyeli çok büyümüştü.
از آخرین دفعهای که او را دیدم؛ خیلی بزرگ شده بود.
Suladığım çiçekler iki gün içinde anlamsız bir şekilde solmaya başladı.
گلهایی که من آبیاری کردم در عرض دو روز شروع به پژمردگی کردند.
çok çalıştığım için bugün erkenden acıktım.
به دلیل اینکه زیاد کار میکنم، امروز زود گرسنه شدم.
Yaş ilerledikçe saçım ağarıyor.
با گذشت سن، موهایم سفید میشوند.
Seni görmeyeli çok zayıflamışsın.
از وقتی دیدمت خیلی لاغر شدی.
Masanın üzerindeki dondurma yavaş yavaş eriyordu.
بستنی روی میز کم کم داشت آب میشد.
İnsanları olgunlaştıran yaşı değildir, yaşadıklarıdır.
این سن نیست که افراد را بالغ میکند، تجربیات آنها است.
Buz dolabındaki bütün elmalar çürümüş.
همه سیبهای داخل یخچال پوسیدهاند.
Okulun arkasındaki tepeler, yağan yağmurlardan sonra yeşermişti.
تپههای پشت مدرسه، پس از بارش باران سبز شده بود.
Bünyesi güçlü olan insanlar sık sık hastalanmaz.
افرادی که بدن قوی دارند اغلب بیمار نمیشوند.
Bıçak köreldi.
چاقو کند شده است.
Ekmekler fırında çok iyi şekilde pişti.
نانها خیلی خوب در فر پخته شدند.
فعلها از نظر ساختار
از اصلیترین دستهبندیهای انواع فعل در زبان ترکی استانبولی ساختار فعلها است که به سه دسته فعلهای ساده، فعلهای مشتق و فعلهای مرکب تقسیم میشوند. در ادامه، هر کدام را با مثل توضیح میدهیم.
فعل ساده
فعلهای ساده یکی از انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی است که نحوه تشخیص آنها در جمله آسان است. به فعلهایی که هیچ پسوند اشتقاقی نگرفته باشند فعلهای ساده گفته میشود. به این نوع از فعلها به دلیل نداشتن هیچ پسوندی، فعل در حالت ریشه هم گفته میشود. به مثالهای زیر، توجه کنید.
Geçen yıl yurt dışına gitmişlerdi.
سال گذشته به خارج از کشور رفته بودند.
بررسی فعل «gitmişlerdi» (رفته بودند):
git (ریشه فعل) + miş (ماضی نقلی) + ler (پسوند جمع) + di (گذشته استمراری)
همانطور که قابل مشاهده است، ریشه فعل «Git» است و در بین پسوندها، هیچ پسوند اشتقاقی برای تغییر مفهوم فعل وجود ندارد. بنابراین نوع فعل این جمله، فعل ساده است.
Severek izlediğim dizi final yaptı.
سریالی که با عشق تماشا میکردم، پایان یافت.
بررسی فعل «yaptı» (انجام داد):
Yap (ریشه فعل) + tı (گذشته ساده)
در این جمله، ریشه فعل «Yap» پسوند اشتقاقی نگرفته است. بنابراین، این فعل نیز از نوع ساده است.
فعلهای مشتق
فعلهای مشتق به فعلهایی گفته میشوند که حداقل یک پسوند اشتقاقی گرفته باشند. فعلهای اشتقاقی به دو دسته تقسیم میشوند.
- نوع اول: فعلهای اشتقاقی که از فعل ساخته میشوند.
- نوع دوم: فعلهای اشتقاقی که از اسم ساخته میشوند.
نوع اول
در این نوع از فعلهای مشتق، با اضافه شدن پسوندهای اشتقاقی به ریشه فعل، فعلهای با مفهوم جدید ایجاد میشوند. به دو مثال زیر، توجه کنید.
Gör + ün + mek
فعل «دیدن» (Görmek) با گرفتن پسوند اشتقاقی «ün» به فعل جدید «دیده شدن» (Görünmek) تبدیل شده است.
Boğ + uş + mak
فعل «خفه کردن» (Boğmak) با گرفتن پسوند اشتقاقی «uş» به فعل جدید «کشمکش کردن، مبارزه کردن» (Boğuşmak) تبدیل شده است.
در ادامه، تعدادی از پسوندهای اشتقاقی نوشته شدهاند که با اضافه شدن به ریشه فعلها، فعلهای جدید میسازند.
پسوندهای اشتقاقی | |
مثالها | پسوندها |
Eşelemek (حفر کردن) | a/la/e/le |
Sürümek (به سمت (چیزی) کشیدن) | i |
(ناراحت شدن) Üzülmak | il |
Silinmek (پاک شدن) | in |
(گرم شدن) Kızışmak | iş |
Eritmek (آب کردن) | it |
(کشیدن) Çizdirmek | dir |
نکته: حروف صدادار پسوندهای اشتقاقی متناسب با آخرین حرف صدادار ریشه فعل (قانون هماهنگی حروف در ترکی استانبولی) میتوانند به حروف (ı/i/u/ü) تبدیل شوند.
مثالهای زیر، برای درک بهتر این موضوع نوشته شده است.
Ben sahtekarların hepsini buralardan kovmuştum.
من همه کلاهبرداران را از اینجا بیرون کرده بودم.
Babam, benim ismimi bu kolyenin üzerine kendisi kazımış.
پدرم اسم من را خودش روی این گردنبند حک کرده است.
Buraya anıt dikilecek. Bahçeye ağaçlar dikildi.
بنای یادبود اینجا برپا خواهد شد. درختان در باغ کاشته شدند.
İnsanlar çoğu zaman parayı adil bir şekilde bölüşemezler.
مردم، اغلب نمیتوانند پول را منصفانه تقسیم کنند.
İşlerini eskisi gibi yürütüyorlar.
آنها کسبوکار خود را مانند گذشته اداره میکنند.
Dayım çocuklarını emekli maaşıyla okutturdu.
فرزندان دایی من، با حقوق بازنشستگی او تحصیل کردند.
نکته: فعلهایی که با پسوند «dIr» ساخته شدهاند، در فارسی معادل ندارند. بنابراین، ترجمه این فعلها کمی پیچیدهتر و با ساختار متفاوت از جمله نگارشی انجام میگیرد. در زبان ترکی استانبولی برای بیان کاری که توسط شخصی انجام شده است و انجام آن کار به دستور، خواسته یا کمک شخصی دیگر باشد، از این قاعده استفاده میشود. در مثال قبل، فعل «Okutturdu» به صورت «خوندوند» باید ترجمه شود که به دلیل اشتباه بودن این نوع ترجمه، جمله به شکل دیگری ترجمه میشود.
نوع دوم
نوع دوم از فعلهای مشتق، با اضافه کردن پسوندهایی به ریشه فعلها، فعلهای جدید ساخته میشوند. به دو مثال زیر، دقت کنید.
Yabancı + laş + mak
کلمه «بیگانه» (Yabancı) با گرفتن پسوند اشتقاقی «laş» به فعل جدید «بیگانه شدن» (Yabancılaşmak) تبدیل شده است.
Göz + le + mek
کلمه «چشم» (Göz) با گرفتن پسوند اشتقاقی «le» به فعل جدید «چشم انتظار بودن، نظاره کردن» (Gözlemek) تبدیل شده است.
در ادامه، تعدادی از پسوندهای اشتقاقی نوشته شدهاند که با اضافه شدن به اسمها، فعلهای جدید میسازند.
پسوندهای اشتقاقی | |
مثالها | پسوندها |
Azalmak (کم شدن) | -l/-al/-el/-il |
Otlamak (چریدن) | la/-le |
Güzelleşmek (زیبا شدن) | laş/-leş |
Başarmak (موفق شدن) | ar/-er/-r |
Yaşamak (زندگی کردن) | a/-e |
Susamak (تشنه شدن) | sa/-se |
Şırıldamak (شر شر کردن) | da/-de |
Haykırmak (فریاد زدن) | kir/-kır/-kur/-kür |
مثالهای زیر، برای درک بهتر فعلهای مشتق نوع دوم، نوشته شدهاند.
Su kaynadıkça buharlaşır ve azalır.
آب با جوشیدن، تبخیر میشود و کاهش مییابد.
Çimenler üzerinde çocuklar oynuyor, kuzular otluyor.
بچهها روی چمن بازی میکنند، برهها در حال چریدن.
Benim kızım her geçen gün büyüdükçe güzelleşiyor.
دخترم روز به روز زیباتر میشود.
Ben matematik dersinde başarılıyım.
من در درس ریاضی موفق هستم.
Küçük, sevimli ve temiz bir kulübede yaşıyor.
او در یک کلبه کوچک، زیبا و تمیز زندگی میکند.
Çok susadım, bana bir bardak su verebilir misin?
من خیلی تشنهام، میتوانید یک لیوان آب به من بدهید؟
O kadar sinirlenmişti ki, adeta haykırıyordu.
آنقدر عصبانی بود که رسما فریاد میزد.
نکته: پسوندهای فعلساز «l/-al/-el/-il» اگر به کلمهای متصل شوند که آخرین حرف آن «k» باشد، حرف «k» میافتد. به مثالهای زیر، توجه کنید.
Küçük → Küçülmek
کوچک شدن → کوچک
∗∗∗
Alçak → Alçalmak
کوتاه شدن → کوتاه
∗∗∗
Yüksek → Yükselmek
بلند شدن → بلند
نکته: با کمک پسوندهای «la/-le» «da/-de» و «kir/-kır/-kur/-kür» میتوان از کلمههایی که برای تقلید صدای چیزی ایجاد شدهاند، فعلهای جدیدی ساخت.
مثالهای زیر را بررسی کنید.
hor + la + mak
خروپف کردن
∗∗∗
hav + la + mak
واق واق (پارس) کردن
∗∗∗
zır + la + mak
گریه کردن (با شدت زیاد)
∗∗∗
gür + le + mek
فریاد زدن
∗∗∗
hırıl + da + mak
صدای حیوان وحشی
∗∗∗
uğul + da + mak
صدای باد
∗∗∗
gümbür + de + mek
صدای تبل
∗∗∗
takır + da + mak
صدای ضربه منظم (مانند صدای کوبیدن چوب به دیوار)
قابل ذکر است که تمامی مثالهای بالا فعل هستند و زمانی استفاده میشوند که انجام کار یا اتفاقی را بخواهیم با این فعلها بیان کنیم.
فعلهای مرکب
به فعلهایی که حداقل از دو کلمه تشکیل شده باشند، فعل مرکب گفته میشود که ممکن است هر دو فعل باشند یا فقط یکی فعل باشد. اما باید یک فعل در ساختار وجود داشته باشد. بر اساس نحوه ساخت، در سه دسته وجود دارند. در ادامه، نحوه ساخت هر کدام از فعلهای مرکب را با مثالهای مربوط به آنها توضیح میدهیم.
- نوع اول: فعلهای مرکبی که با کمک فعلهای کمکی ساخته میشوند.
- نوع دوم: فعلهای مرکب با قاعده
- نوع سوم: فعلهای مرکب با معنای ترکیبی
نوع اول
فعلهای مرکب نوع اول، از کنار هم قرار گرفتن فعلهای کمکی و اسمها ایجاد میشوند. از ویژگیهای این نوع از فعلهای مرکب، هر دو کلمه معنای اولیه خود را حفظ میکنند و زمانی که کنار هم قرار میگیرند، فعلی با معنای جدید ایجاد میکنند. در ادامه، فعلهای کمکی نوشته شدهاند.
- «et»
- «ol»
- «bul»
- «buyur»
- «eyle»
- «kıl»
- «yap»
- «ver»
در مثالهای زیر به نحوه صرف فعلهای کمکی توجه کنید.
Yardım etmek
کمک کردن
Ali sokakta yürüyen yaşlı adama yardım etti.
علی به پیرمردی که در کوچه راه میرفت، کمک کرد.
Pişman olmak
پشیمان شدن
Yalan söylediğim için pişmanım.
پشیمانم که دروغ گفتم.
Namaz kılmak
نماز خواندن
Babaannem namazını her zaman vaktinde kılar.
مادربزرگم (مادربزرگ پدری) نمازش را همیشه سر وقت میخواند.
Emretmek
دستور دادن
این فعل در واقع به شکل (emir etmek) بوده است اما برای تلفظ بهتر حرف صدادار «i» میافتد.
Müdür işlerinizi daha çabuk yapın diye emretti.
مدیر دستور داد که کارهایتان را سریعتر انجام دهید.
Kaybolmak
گم کردن
این فعل در واقع به شکل (kayıp olmak) بوده است اما برای تلفظ بهتر حرف صدادار «ı» میافتد و حرف «p» به «b» تبدیل میشود.
Annemin bana verdiği kolye kayboldu.
گردنبندی که مادرم به من داده بود گم شد.
Affetmek
بخشیدن
این فعل در واقع به شکل (af etmek) بوده است اما برای تلفظ بهتر حرف «f» اضافه شده است.
Ben arkadaşımı bana karşı dürüst olmadığı için affetmedim.
دوستم را نبخشیدم، زیرا با من صادق نبود.
Reddetmek
رد کردن، نپذیرفتن
این فعل در واقع به شکل (ret etmek) بوده است اما برای تلفظ بهتر حرف «t» به حرف «d» تبدیل شده و یک حرف «d» دوباره اضافه شده است.
Maaşı yüksek olmasına rağmen o iş teklifini reddettim.
با وجود اینکه حقوق بالایی داشت، آن کار را نپذیرفتم.
Doğum yapmak
زایمان کردن
Teyzemin kızı iki ay önce doğum yaptı. Onun çok güzel bir kızı oldu.
دخترخالهام دو ماه پیش زایمان کرد. او صاحب دختر زیبایی شد.
Göç etmek
مهاجرت کردن
Her yıl bu mevsimde, Kuşlar sıcak ülkelere göç eder.
هر سال در این فصل، پرندهها به کشورهای گرمتر مهاجرت میکنند.
Mecbur olmak
مجبور شدن
Kendisini iyi hissetmiyordu, buyüzden onun işlerini de yapmaya mecbur oldum.
حالش خوب نبود، من مجبور شدم کار او را هم انجام دهم.
Son bulmak
به پایان رسیدن
Ahmet iş bulunca parasızlık son buldu.
احمد وقتی کار پیدا کرد، بیپولی به پایان رسید.
Akın etmek
هجوم آوردن
İnsanlar bu sene çiçek festivaline akın ettiler.
مردم امسال به جشنواره گل هجوم آوردند.
Hesap yapmak
حساب کردن
Bu işleri zamanında bitirmek için hesap yaptım.
حساب کردم این کارها را به موقع تمام کنم.
نوع دوم از فعلهای مرکب
فعلهای مرکب با معنای ترکیبی، فعلهایی هستند که از ترکیب اسم یا کلمهای با ریشه اسمی و یک فعل ساخته میشوند. این نوع از فعلها به سه روش ساخته میشوند.
- اسم با معنای حقیقی + فعل با معنای غیرحقیقی
- اسم با معنای غیرحقیقی + فعل با معنای حقیقی
- اسم و فعل با معنای غیرحقیقی
در جدولهای زیر، تعدادی از فعلهای مرکب با معنای ترکیبی با دستهبندی متفاوت نوشته شدهاند.
فعلهای مرکب با معنای ترکیبی | |
معادل فارسی | اسم با معنای حقیقی + فعل با معنای غیرحقیقی |
غش کردن، حالت جنون | Kendini kaybetmek |
خوش آمدن | Hoşuna gitmek |
پول کسی را خوردن | Para yemek |
شهید شدن | Şehit düşmek |
سنجیدن ارزش چیزی | Değer biçmek |
دریازدگی | Deniz tutmak |
بیمار شدن | Hasta düşmek |
قانون گذاشتن | Kural koymak |
فعلهای مرکب با معنای ترکیبی | |
معادل فارسی | اسم با معنای غیرحقیقی + فعل با معنای حقیقی |
ترساندن | Gözünü korkutmak |
مغرور شدن به قدرت | Bileğine güvenmek |
به التماس آمدن، زیر پا آمدن | Ayağına gelmek |
فعلهای مرکب با معنای ترکیبی | |
معادل فارسی | اسم و فعل با معنای غیرحقیقی |
کاسه کوزه را جمع کردن | Tası tarağı toplamak |
از عصبانیت دیوانه شدن | Deliye dönmek |
عصیان کردن، سرکشی کردن | Baş kaldırmak |
دل شکستن | Kalp kırmak |
مناسب بودن، قابل استفاده بودن | Elvermek |
فرض کردن | Varsaymak |
پیشبینی کردن | Öngörmek |
اقدام کردن | Başvurmak |
چشم پوشیدن، منصرف شدن | Vazgeçmek |
خون گریه کردن | Kan ağlamak |
مخالفت کردن، مقاومت کردن، کوتاه نیامدن | Kafa tutmak |
به چشم آمدن | Göze girmek |
عاشق شدن | Abayı yakmak |
سرد و گرم زندگی را چشیدن، تجربه زیاد داشتن | Feleğin çemberinden geçmek |
مثالهای زیر، برای درک بهتر این نوع از فعلها در داخل جمله نوشته شدهاند.
Annesinin kaza yaptığını duyunca kendini kaybetti ve ağlamaya başladı.
با شنیدن خبر تصادف مادرش، کنترلش را از دست داد و شروع به گریه کرد.
Amcamın arkadaşı herkesin parasını yemiş.
دوست عمویم پول همه را خورده است.
Yabancı şarkı dinlemek benim hiç hoşuma gitmiyor.
من از گوش دادن به موسیقی خارجی خوشم نمیآید.
Dün gece dört askerimiz şehit düştü.
دیشب چهار نفر از سربازان ما شهید شدند.
Dün bazı insanları deniz tuttu ve doktor onlara ilaç verdi.
دیروز عدهای دچار دریازدگی شدند و دکتر به آنها دارو داد.
Çocuklar ders çalışsın diye, anneleri kurallar koydu.
مادرانشان برای درس خواندان بچهها، قوانینی را در نظر گرفتند.
Maça gidecektik, ama olay çıkar diye gözümüzü korkuttular.
ما به مسابقه میخواستیم برویم، اما ما را ترساندند که شاید اتفاقی بیافتد.
Tası tarağı topladım, annemi görmeye gidiyorum.
همه چیز را جمع کردم، به دیدن مادرم میروم.
Ahmet telefonunun kaybolduğunu anlayınca deliye döndü.
احمد همینکه متوجه گم شدن تلفنش شد از عصبانیت دیوانه شد.
Hayat o kadar kısa ki kalp kırmaya gerek yok.
زندگی آنقدر کوتاه است که شکستن دلها اشتباه است.
Yarına kadar işlerimizi bitirdiğimizi varsayalım.
فرض کنیم که تا فردا کارهایمان را تمام میکنیم.
Başarılı olmak için işimizdeki sorunları öngörmeliyiz.
برای موفقیت باید مشکلات موجود در کسب و کارمان را پیشبینی کنیم.
Yüksek lisans programları için başvurdum.
من برای رشتههای کارشناسی ارشد ثبت نام کردم.
Mutlu olmak istiyorsan, hedeflerinden vazgeçmemelisin.
اگر میخواهید شاد باشید، نباید از اهداف خود منصرف شوید.
Deprem nedeniyle tüm köy halkı kan ağlıyordu.
همه مردم روستا بخاطر زلزله خون گریه میکردند.
Ödevlerini yapmamış, bir de öğretmenine kafa tutuyor.
او تکالیف خود را انجام نداده است و از معلم خود سرکشی هم میکند.
Verdiği doğru cevaplarla öğretmeninin gözüne girmişti.
او با پاسخهای درستی که میداد توجه معلمش را به خود جلب کرده بود.
(ترجمه محاورهای: او با پاسخهای درستی که میداد توی چشم معلم رفته بود.)
Onu her gördüğünde gözlerinin içi gülüyor, sanırım abayı yakmışsın.
هر وقت او را میبینی چشمانت از خوشحالی برق میزند، فکر میکنم عاشق شدهای.
Bazı şeyleri öğrenmek için feleğin çemberinden geçmek gerekir.
برای یادگیری برخی چیزها باید از سرد و گرم زندگی عبور کرد.
اصطلاحات به عنون افعال مرکب
برخی از فعلهای مرکب با گذشت زمان به اصطلاح تبدیل شدهاند و به همین شکل استفاده میشوند. اصطلاح، به عبارتی گفته میشود که حداقل از دو کلمه تشکیل شده و مجاز از یک مفهوم باشد. در ساختار اصطلاح، یک یا هر دو کلمه سازنده دچار تغییر معنایی میشوند. در ادامه، ویژگیهای اصطلاحات با مثال نوشته شدهاند.
- اصطلاحات، عبارتهای ثابتی هستند، جای کلمات تشکیلدهنده را نمیتوان تغییر داد.
- کلمات تشکیلدهنده باید همه نوشته شوند و نباید نیمی از عبارت را نوشت.
- از کلمات دیگری به عنوان جایگزین کلمات اصلی عبارت نمیتوان استفاده کرد. البته استثناهایی همیشه وجود دارد. به مثالهایی در این رابطه توجه کنید.
Yüzün ak olsun.
Yüzün beyaz olsun.
برای تشکر از زحمات شخصی که همیشه و از هر کمکی دریغ نمیکند، این اصطلاح استفاده میشود. معادل فارسی میتواند «دستش درد نکند» باشد. در این مثال نمیتوان به جای «ak» از «beyaz» به معنی سفید، استفاده کرد.
∗∗∗
Ocağına incir ağacı dikmek.
Ocağına çam ağacı dikmek.
خانه و زندگی کسی را بهم زدن
نمیتوان به جای «incir» از «çam» استفاده کرد.
∗∗∗
Ayıkla pirincin taşını.
Ayıkla bulgurun taşını.
خر بیار و باقالی بار کن
نمیتوان به جای «pirincin» از «bulgurun» استفاده کرد.
∗∗∗
Dilinin altındaki baklayı çıkar.
Dilinin altındaki şekeri çıkar.
چیزی را پنهان کردن و نگفتن
نمیتوان به جای «baklayı» از «şekeri» استفاده کرد.
∗∗∗
Tüyleri diken diken olmak.
Kılları diken diken olmak.
مو به تن کسی راست شدن
نمیتوان به جای «tüyleri» از «kılları» استفاده کرد.
مثال برای استثناها:
Baş başa vermek.
Kafa kafaya vermek.
همفکری کردن
- بین کلمات سازنده اصطلاح، کلمهای دیگر میتوان گنجاند.
Başını derde sokmak → Başını son günlerde hep derde soktu.
اواخر خودش را در خطر انداخته بود → خود را در سختی و خطر انداختن
- اصطلاحها کوتاه اما بار معنایی سنگینی دارند.
Dili çözülmek
زبان باز کردن
(مجاز از یخ کسی آب شدن)
Dilinde tüy bitmek
زبان مو درآوردن
(تکرار کردن مداوم چیزی خسته شدن)
Dilini yutmak
زبان خود را قورت دادن
- بعضی از اصطلاحها با گروهی از اسمها و مصدرها ساخته میشوند.
Bulanık suda balık avlamak
از آب گلآلود ماهی گرفتن
Can kulağı ile dinlemek
با جان و دل گوش دادن
Kafayı yemek
عقل (خود را) از دست دادن
Bel bağlamak
اعتماد کردن
Göze girmek
به چشم آمدن
Pişmiş aşa su katmak
خراب کردن کاری که در حال تمام شدن است
Ağzı kulaklarına varmak
نیش (کسی) تا بناگوش باز شدن
Akıntıya kürek çekmek
آب در هاون کوبیدن، بیهوده تلاش کردن
Çenesi düşmek
پر حرفی کردن
Pire için yorgan yakmak
بهخاطر یک چیز بیارزش ضرر زیادی را متحمل شدن
- بعضی از اصطلاحها به شکل جملههای کوتاه هستند که به داستانها و حکایتهای واقعی و قدیمی برمیگردند.
Yorgan gitti, kavga bitti.
پایان یافتن دعوا به دلیل حذف شدن سبب دعوا
Dostlar alışverişte görsün.
وانمود به کار کردن
Çoğu gitti azı kaldı.
انجام قسمت بزرگی از کار و باقی ماندن قسمت کوچکی از کار
Atı alan Üsküdar’ı geçti.
از دست دادن همه فرصتها
Kızım sana söylüyorum, gelinim sen alın.
دخترم به تو میگویم، عروسم تو بشنو.
Ne şiş yansın ne kebap
نه سیخ بسوزد نه کباب.
- در بیشتر اصطلاحها، کلمهها معنای واقعی خود را از دست دادهاند و مفهوم «مجاز» از چیزی را میرسانند.
Abayı yakmak
عاشق شدن
Hapı yutmak
متوجه اشتباه خود شدن
Ne şiş yansın ne kebap
نه سیخ بسوزد نه کباب
- در بعضی از اصطلاحها، کلمات سازنده معنای خود را حفظ کردهاند و در کنار هم یک اصطلاح جدید ساختهاند.
Çoğu gitti azı kaldı.
انجام قسمت بزرگی از کار و باقی ماند قسمت کوچکی از کار.
Adet yerini bulsun.
کاری که از روی یک سنت یا فرهنگ انجام میشود نه اجبار.
Canı sağ olsun.
فدای سرش
در ادامه، مثالهایی برای فهم بهتر اصلاحهای مرکب نوشته شده است.
Bu sözlerle gönlümü almış mı oldun?
فکر کردی با این حرفها دلم را بهدست آوردی؟
Kendi düşüncelerinde ayak diriyordu.
روی حرفهای خودش مصرانه میایستاد.
Korktuğu başına gelmiş, arabası bozulmuştu.
از چیزی که میترسید سرش آمده بود، ماشینش خراب شده بود.
Her gördüğüne dudak büküyordu.
هر کسی را میدید، لب کج میکرد.
(یعنی کسی را نمیپسندید.)
Senin yaptığın pire için yorgan yakmak.
کاری که تو در حال انجام آن هستی، آتش زدن لحاف برای کشتن کنه است.
Sonunda korktuğumuz başımıza geldi; çocuk kayboldu.
سرانجام آنچه میترسیدیم به سراغمان آمد. کودک ناپدید شده است.
Matematiği aklım almıyor.
من ریاضی را نمیفهمم.
Çocuk ağzı açık beni dinliyordu.
پسر با دهان باز داشت به من گوش میداد.
Öğrenciler, beni can kulağı ile dinliyordu.
دانشآموزان با جان دل به من گوش میدادند.
Hiçbir işte dikiş tutturamamıştı.
او نتوانسته بود در هیچ کاری موفق شود.
Ahmet´in iyice çenesi düştü.
احمد خیلی پرحرفی میکند.
Göze girmek için her şeyi yapıyor.
برای اینکه تو چشم بقیه برود، هر کاری میکند.
(به معنی جلب توجه کردن به هر قیمتی)
İşin ağırlığı gözümüzü korkutmuştu.
بزرگی کار، ما را ترسانده بود.
Bu soruya kafa yormanı istemiştim.
خواسته بودم در مورد این سوال خیلی عمیق فکر کنید.
Burası çok ayak altı, şurada duralım.
این مکان بسیار پر رفت و آمد است، آنجا بایستیم.
نوع سوم از فعلهای مرکب
فعلهای مرکب با قاعده از ترکیب حداقل دو فعل بهوجود میآیند که یکی از آنها کمکی است. برای ساختن این نوع از فعلها، هر فعلی را میتوان در کنار یکی از فعلهای کمکی «نوشتن» (Yazmak)، «ایستادن» (Durmak)، «دانستن» (Bilmek)، «دادن» (Vermek) و «آمدن» (Gelmek) آورد که این فعلها مفهوم «توانستن»، «تداوم»، «تسریع» و «نزدیکی» دارند. فرمول کلی ساخت این نوع از فعلهای مرکب به صورت زیر است.
فعل + فعل کمکی
بین فعل کمکی و فعل دیگر، یکی از حروف «a, -e, -ı, -i, -o, -ö, -u, -ü» قرار میگیرد. در ادامه، فرمول ساخت هر کدام را با مثال توضیح میدهیم.
- فرمول ساخت فعل توانستن:
ریشه فعل + a/e + bil
مثالهای زیر را بررسی کنید.
Ahmet bu işi başarabilir. Başarmaya gücü yeter.
احمد میتواند این کار را انجام دهد. قدرت انجام را دارد.
Herkes kendi işiyle ilgilenebilir.
هر شخصی میتواند به کار خودش توجه کند.
برای ساختن حالت منفی این فعلها همانند صرف فعل توانستن در ترکی استانبولی انجام میدهیم. اگر مطمئن باشیم که نمیتواند کاری را انجام دهد از فرمول زیر استفاده میکنیم.
ریشه فعل + a/e + پسوندهای منفیساز زمان گسترده در ترکی استانبولی
مثالهای زیر را بررسی کنید.
başar-a-maz
نمیتواند موفق شود.
aç-a-ma-m
نمیتوانم باز کنم.
oku-y-a-ma-m
نمیتوانم بخوانم.
اگر احتمال نتوانستن وجود داشته باشد، از فرمول زیر استفاده میکنیم.
ریشه فعل + a/e + ma/me + y + bil + شناسه + پسوندهای زمان گسترده در ترکی استانبولی
به مثالهای زیر توجه کنید.
yaz-a-ma-y-a-bil-ir-im
ممکن است نتوانم بنویسم.
oku-y-a-ma-y-a-bil-ir-ler
ممکن است نتوانند بخوانند.
اگر ۵۰ درصد احتمال وقوع فعلی وجود داشته باشد از فرمول زیر برای ساخت فعلهای مرکب استفاده میکنیم.
ریشه فعل + ma/me + y + a/e + bil + پسوندهای زمان گسترده در ترکی استانبولی
به مثالهای زیر دقت کنید.
doğ-ma-y-a-bil-ir
ممکن است به دنیا نیاید.
ol-ma-y-a-bil-ir
ممکن است نباشد.
- فرمول ساخت فعل تسریع:
ü/u/i/ı + ver + ریشه فعل
ü/u/i/ı + gel + ریشه فعل
این نوع از فعل شامل دو نوع فرمول است که برای هر کدام مثال آورده شده است.
Bana bir çay alıver.
برای من چای بخر.
Birden karşısına çıkıverdi.
ناگهان جلویش سبز شد.
Onu bir kenara atıvermişler.
او را ترد کردهاند. (به او اهمیت نمیدهند.)
Beklemediğimiz bir anda çıkageldi.
وقتیکه اصلا انتظار نداشتیم، آمد.
برای ساختن حالت منفی این فعلها از دو حالت مختلف میتوان کمک گرفت. پسوند منفیساز را میتوان قبل یا بعد از فعل کمکی «ver» استفاده کرد. به دو مثال زیر، دقت کنید.
Kapıyı açıvermedi.
در را باز نکرد.
پسوند منفیساز بعد از فعل کمکی آمده است.
Kapıyı açmayıver.
در را باز نکن.
پسوند منفیساز قبل از فعل کمکی آمده است.
- فرمول ساخت فعل تداوم:
ریشه فعل + a/e + kal
ریشه فعل + a/e + gel
ریشه فعل + a/e + dur
از پرکاربردترین انواع فعل در زبان ترکی استانبولی فعلهای تداوم هستند که بعد از اضافه کردن فعلهای کمکی، میتوانیم متناسب با فاعل جمله، پسوندهای مربوط به زمان و شناسه را هم اضافه کنیم. مثالهای زیر را بررسی کنید.
Çocuk oturduğu yerde uyuyakalmış.
پسر بچه نشسته خوابش برده است.
Bakakalırım giden her geminin ardından.
به هر کشتی که میرود خیره میمانم.
Sen vitrinlere bakadur, ben birazdan gelirim.
شما به ویترینها نگاه کنید، من کمی بعد برمیگردم.
Eskiden beri böyle anlatılagelmiş.
از قدیم اینطور توصیف شده است.
این نوع از فعلهای مرکب را میتوان دوباره به فعل مرکب دیگری تبدیل کرد. به مثالهای زیر توجه کنید.
Çocuk oturduğu yerde uyuyakalabilir.
کودک ممکن است در جایی که نشسته است، به خواب برود.
Beni burada alıkoyamazsınız.
نمیتوانید من را اینجا دستگیر کنید.
این نوع فعلها حالت منفی دارند، اما کاربرد کمی دارند و رایج نیستند.
Uyuyakalmamış.
خواب نمانده است.
yol kapalı olduğu için gecikmiş.
به دلیل بسته بودن جاده دیر کرده است.
ساختارهای دیگری در ترکی استانبولی وجود دارند که همانند فعلهای مرکب تدوام، عمل میکنند.
Geçen arabalara bakıp durdu.
به ماشینهای عبوری خیره میشد.
Olduğumuz yerde dönüp duruyoruz.
به همان جایی که بودیم برمیگردیم.
- فرمول ساخت فعل نزدیکی:
ریشه فعل + a/e + yaz
از این نوع ساختار، وقتی استفاده میکنیم که درباره زمان اتفاق افتادن صحبت کنیم. به عبارت دیگر، بیان میکند که در فاصله زمانی کمی، ممکن بود اتفاقی بیوفتد. مثال زیر را بررسی کنید.
Merdivenden inerken düşeyazdı.
موقع پایین آمدن از پلهها نزدیک بود بیفتد.
فعلهای صرفی
یکی از انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی فعلهای صرفی است که پسوندهای زمان، آرزو، شناسه را دریافت میکنند. به عبارت دیگر، فعلهایی هستند که با کمک پسوندها و شناسهها صرف میشوند. پسوند به بخشهایی گفته میشود که به فعل متصل میشود و زمان انجام یک کار را مشخص میکند. پسوندها را میتوانیم در سه دسته بررسی کنیم.
- پسوندهای زمان
- پسوندهای آرزو
- پسوندهای شخصی
پسوندهای زمان در ترکی استانبولی
پسوندهای زمان، باعث صرف فعل در زمانهای مختلف میشود که به آن پسوندهای جملات خبری هم گفته میشود. پنج پسوند زمانی متفاوت در زبان ترکی استانبولی وجود دارد که در ادامه هر کدام را شرح میدهیم.
- زمان گذشته ساده
برای بیان کاری که در گذشته انجام شده است از زمان گذشته ساده در ترکی استانبولی استفاده میشود. پسوندهای نشاندهنده این زمان «dı/di/du/dü/tı/ti/tu/tü» است. پسوندهای زمان گذشته ساده، طبق قانون هماهمگی حروف انتخاب میشوند. اگر ریشه فعل با یکی از حروف «چسپ ته کفش» (ç/s/p/t/h/k/f/ş) تمام شده باشد، از پسوندهای «tı/ti/tu/tü» استفاده میکنیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
Ali dün Tebriz´den geldi.
علی دیروز از تبریز برگشت.
Meryem eve geldi ve hemen televizyonu açtı.
مریم به خانه آمد و زود تلویزیون را روشن کرد.
Önce kitabın kapağına baktı sonra içini açıp okumaya başladı.
ابتدا به جلد کتاب نگاهی انداخت و سپس باز کرده و شروع به خواندن کرد.
- زمان گذشته نامعین
از زمان ماضی نقلی یا گذشته نامعین در ترکی استانبولی برای بیان انجام کاری که قبلا اتفاق افتاده بهره میگیریم که نتیجه آن تا الان باقی مانده است. همچنین از این زمان برای دو مورد زیر هم استفاده میکنیم.
- برای نقل قول زمانی که از وقوع آن اتفاق، اطمینان نداریم و صرفا شنیده خود را بیان میکنیم.
- برای بازگو کردن روایت، داستان، خبر و افسانه استفاده میکنیم.
پسوندهای نشاندهنده زمان گذشته نامعین «mış/miş/muş/müş» است. به مثالهای زیر، توجه کنید.
Öğrencilerin çoğu ödev yapmayı unutmuş.
بیشتر دانشآموزان انجام تکالیف را فراموش کردهاند.
Kerim okuduğu kitabı henüz bitirmemiş.
کریم، هنوز کتابی که میخواند را تمام نکرده است.
Annem dün gece rüyasında beni görmüş.
مادرم دیشب من را در خواب دیده است.
- زمان حال ساده
از زمان حال ساده برای بیان انجام کاری استفاده میشود که به صورت عادت روزانه تکرار میشود. همچنین از این زمان برای بیان حقیقتها و واقعیتهایی استفاده میشود که از طرف بیشتر جوامع مورد تایید است. پسوندهای نشاندهنده این زمان «r/Ir/Ar» است که متناسب با آخرین حرف صدادار و آخرین حرف ریشه فعل، تغییر میکنند که در مطلب زمان حال ساده در ترکی استانبولی به صورت کامل توضیح داده شده است. در ادامه، مثالهای مربوط به این زمان را بررسی کنید.
Sabahları 6'da kalkarım.
صبحها ساعت شش بیدار میشوم.
Her akşam yatmadan önce süt içerim.
هر شب، قبل از اینکه بخوابم، شیر مینوشم.
Boş zamanlarımda kitap okumayı çok severim.
در اوقات فراغتم کتاب خواندن را خیلی دوست دارم.
- زمان حال استمراری
از زمان حال استمراری در ترکی استانبولی برای بیان انجام کاری هماکنون استفاده میشود. پسوند نشاندهنده این زمان «yor» است. پسوندهای شخصی بعد از پسوند «yor» به عبارت اضافه میشود و به همین دلیل، پسوندهایی انتخاب میشوند که حرف صدادار آن آنها «u» است. به مثالهای زیر توجه کنید.
Hep beraber okulun duvarlarını boyuyoruz.
همه با هم، دیوارهای مدرسه را نقاشی میکنیم.
Galiba şu an en sevdiğim yemeği yapıyorsun.
فکر کنم الآن در حال پختن غذای مورد علاقه من هستی.
Şu an sizin eve doğru geliyorum.
الآن دارم به سمت خانه شما میآیم.
- زمان آینده
زمان آینده ساده برای بیان اتفاق و کارهایی استفاده میشود که در زمان آینده نزدیک یا دور انجام خواهد گرفت. به عبارت دیگر، برای بیان انجام کاری استفاده میشود که برای آن برنامهریزی انجام شده است. پسوندهای نشاندهنده زمان آینده در ترکی استانبولی «acak» و «ecek» است. این پسوندها متناسب با آخرین حرف صدادار ریشه فعل انتخاب میشوند.
Yarın Fatma'nın doğum gününü kutlayacağız.
فردا تولد فاطمه را جشن خواهیم گرفت.
Eve gidince koltuğa uzanıp bir güzel dinleneceğim.
وقتی به خانه بروم، روی مبل دراز خواهم کشید و استراحت خواهم کرد.
Böyle yavaş sürersen İstanbul'a yarın anca varacağız.
اگر به این شکل آرام رانندگی کنی تا فردا صبح بهسختی به استانبول میرسیم.
پسوندهای آرزو در ترکی استانبولی
از انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی میتوان فعلهای صرفی را نام برد که با پسوندهای آرزویی ساخته میشوند. اضافه شدن این پسوندها به فعلها، به جمله مفهوم شرطی، اجباری (الزام)، خواهشی و امری میدهد. در ادامه، هر چهار مورد از این نوع پسوندها را با مثال توضیح میدهیم.
- وجه تقاضا
از ساختار وجه تقاضا برای بیان کارهایی استفاده میشود که انجام آنها به اولشخص مفرد و جمع سپرده شده است. برای بقیه ضمیرها نیز وجه تقاضا در زمان گذشته وجود داشته است؛ اما امروزه در کتابهای درسی دیده نمیشود و حذف شده است. برای ساخت وجه تقاضا برای هر کدام از شخصها به دو پسوند نیاز داریم. پسوندها برای اولشخص مفرد «ayım» و «eyim» است و برای اولشخص جمع «alım» و «elim» است. اگر ریشه فعل با حرف صدادار تمام شده باشد، قبل از اضافه کردن پسوندها، حرف میانجی «y» را به ریشه اضافه میکنیم. در ادامه، مثالهایی برای درک بهتر نوشته شده است.
Uykumu alayım da toplantıda yorgun görünmeyeym.
الآن بخوابم که در جلسه خسته به نظر نرسم.
Anneler günü geliyor. Anneme ne hediyesi alayım?
روز مادر نزدیک است. برای مادرم چه هدیهای بخرم؟
Çok sıkılıyorum. Bu akşam bir film izleyelim.
خیلی خسته میشوم. امشب فیلم تماشا کنیم.
Ayşe’nin çok işi var. Ona biraz yardım edelim.
عایشه خیلی کار دارد، به او کمی کمک کنیم.
- وجه شرطی
از ساختار شرطی، برای بیان آرزوها، رویاها، پشیمانیها و سردرگمیها استفاده میشود. ساختار جمله شرطی در ترکی استانبولی شامل دو پسوند «sa» و «se» است که جزو ساختارهای آسان در بین انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی محسوب میشود. پسوندهای شرطی را متناسب با آخرین حرف صدادار ریشه فعل انتخاب و به آن اضافه میکنیم. پسوندهای شرطی را میتوان بعد از صرف فعل در زمان مشخصی، به عبارت اضافه کنیم و سپس شناسهها را به آن متصل کنیم. به مثالهای زیر توجه کنید.
Yarın gelirse bütün kitapları alır.
اگر فردا بیاید، تمام کتابها را خواهد خرید.
Ahmet işe gidiyorsa beni de bırakabilir mi?
اگر احمد سر کار میرود، میتواند من را هم برساند؟
Yarın konsere gidecekse, söyle işten erken çıksın.
اگر فردا به کنسرت خواهد رفت، بگو از سر کار زود خارج شود.
- وجه اجباری
برای بیان «باید» و «نباید» انجام کاری از قاعده وجه اجباری در ترکی استانبولی استفاده میکنیم. وجه اجباری شامل دو پسوند «malı» و «meli» است. این پسوندها متناسب با آخرین حرف صدادار ریشه انتخاب و به آن اضافه میشوند. جملههای دارای پسوندهای «malı / meli» حالتی شبیه به پیشنهاد و اجبار دارند. شناسهها بعد از این پسوندها اضافه میشوند. در مثالهای زیر به نحوه ساخت این جملهها دقت کنید.
Kitap fuarına bende gitmeliyim.
من هم باید به نمایشگاه کتاب بروم.
Ameliyattan sonra yediklerine dikkat etmelisin.
بعد از عمل جراحی باید به تغذیه خود دقت کنی.
Banyo yaptıktan sonra ıslak saçlarla uyumamalısın.
بعد از حمام، نباید با موهای خیس بخوابی.
- وجه امری
نحوه ساخت وجه امر در ترکی استانبولی کمی متفاوتتر از وجههای دیگر است. این وجه پسوند نشاندهنده ندارد و با بهدست آوردن ریشه فعل و اضافه کردن شناسههای مخصوص ضمیرها ساخته میشود. این وجه شامل دو ویژگی مهم نیز است.
- وجه امر را نمیتوان برای اولشخص مفرد و جمع صرف کرد چراکه نمیتوانیم به خود یا خودمان امر کنیم.
- وجه امر دوم و سومشخصها حالت سوالی ندارد چراکه نمیتوان در یک جمله هم امر کرد و هم سوال پرسید.
در ادامه، مثالهایی برای درک بهتر این موضوع نوشته شده است.
Öğretmeniniz sınıfta yokken gürültü yapmayın.
وقتیکه معلمتان در کلاس نیست، سر و صدا نکنید.
Bisikletle giderken ellerini serbest bırakma.
هنگام دوچرخهسواری، دستانت را رها نکن.
yarın patron gelmeden geriye kalan işlerinizi bitirin.
فردا قبل از اینکه رئیس بیاید، کارهای عقب افتاده خود را تمام کنید.
پسوندهای شخصی در ترکی استانبولی
در جملهها، پسوندی که نشان میدهد کار (فعل) از طرف چه کسی انجام شده است، پسوندهای شخصی هستند. پسوندهای شخصی در جملهها فاعل یا انجامدهنده کار را معلوم میکند. این پسوندها همیشه بعد از پسوندهای زمان و پسوندهای آرزویی میآیند. پسوندهای شخصی در دو گروه دستهبندی میشوند.
- دسته اول: پسوندهای شخصی برای زمانهای حال استمراری، گسترده، گذشته نامعین و آينده
- دسته دوم: پسوندهای شخصی برای زمان گذشته ساده
در جدول زیر، پسوندهای شخصی تمامی ضمیرها برای دسته اول نوشته شده است.
پسوندهای شخصی | |
ضمیر متصل | ضمیرها |
ım / im / um / üm | Ben |
sın / sin / sun / sün | Sen |
- | O |
ız / iz / uz / üz | Biz |
sınız / siniz / sunuz / sünüz | Siz |
lar / ler | Onlar |
در مثالهای زیر، به پسوندهای شخصی ضمیرها توجه کنید.
Yurt dışından yeni geldi.
بهتازگی از خارج کشور آمده است.
Ben kütüphaneye gidiyorum.
من به کتابخانه میروم.
Şu anda biz tenis maçı izlemiyoruz, futbol maçı izliyoruz.
الآن ما بازی تنیس مشاهده نمیکنیم، مسابقه فوتبال تماشا میکنیم.
Sen müzik dinliyorsun.
تو آهنگ گوش میدهی.
Onlar babalarını çok özlüyorlar.
آنها خیلی دلتنگ پدرشان میشوند.
Siz şimdi film izliyorsunuz.
شما الآن فیلم تماشا میکنید.
در جدول زیر، پسوندهای شخصی تمامی ضمیرها برای دسته دوم نوشته شده است.
پسوندهای شخصی | |
ضمیر متصل | ضمیرها |
m | Ben |
n | Sen |
- | O |
k | Biz |
nız / niz / nuz / nüz | Siz |
lar / ler | Onlar |
به مثالهای زیر که برای درک بهتر پسوندهای شخصی در زمان گذشته نوشته شدهاند، توجه کنید.
Ben sabah erken kalktım ama sen erken kalkmadın.
من صبح زود بیدار شدم اما تو زود بیدار نشدی.
Sen dün arabanı yıkadın.
تو دیروز ماشینت را شستی.
Öğretmen bugün yeni bir konu anlattı.
امروز معلم موضوع جدیدی را توضیح داد.
Bütün gün bilgisayarda oyun oynadılar.
کل روز بازیهای کامپیوتری انجام دادند.
Dün teyzemin kızıyla birlikte yürüyüş yaptık.
دیروز با دخترخالهام پیادهروی کردیم.
Siz hiç bu zamana kadar hayvanat bahçesine gittiniz mi?
شما تا به حال به باغ وحش رفتهاید؟
فعلهای پسوندی
از انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی میتوان فعلهای اضافی یا پسوندی را نام برد که به صورت گسترده در جملهها استفاده میشوند. این فعلها از اضافه شدن پسوندهایی به اسمها یا فعلهای ساده ساخته میشوند. با اضافه شدن به فعلهای ساده آنها را به فعلهای مرکب تبدیل میکنند. در زبان ترکی استانبولی دو نوع جمله وجود دارد؛ جملههای فعلیه و جملههای اسمیه در ترکی استانبولی.
در ساختار جملههای اسمیه مصدری وجود ندارد و هیچ فعلی صرف نمیشود، اما توجه کنید که در زبان ترکی استانبولی فعلهای اضافی یا پسوندی با اضافه شدن به اسمها، جمله را کامل میکنند و نقش فعل در جمله دارند. فعلهای اضافی در گذشته فقط به شکل «imek» بود و در طول زمان به سه شکل «idi»، «imiş» و «ise» تبدیل شده است. فعلهای پسوندی دو کاربرد متفاوت دارند.
- کاربرد اول: این پسوندها، اسم و کلمات با ریشه اسمی را به فعل تبدیل میکنند.
- کاربرد دوم: با اضافه شدن به فعلهای ساده آنها را به فعلهای مرکب تبدیل میکنند.
کاربرد اول از فعلهای پسوندی
در حالت عادی، اسمها هیچوقت به فعل تبدیل نمیشوند. اما فعلهای پسوندی با اضافه شدن به اسمها و کلمههای با ریشه اسمی، آنها را به فعل تبدیل میکنند. در مطالب گذشته، نحوه ساخت جملههای اسمیه شرح داده شده است. در این بخش، جدول صرف مربوط به ضمیرها را با سه فعل پسوندی، بررسی میکنیم.
صرف فعل پسوندی در زمان گذشته ساده | ||||
سوالی منفی | سوالی مثبت | خبری منفی | خبری مثبت | ضمیر شخصی جدا |
Hasta değil-mi-idim → hasta değil miydim | Hasta mı-idim → hasta mıydım | Hasta değil-idim → hasta değildim | Hasta-idim → Hastaydım | Ben |
Hasta değil-mi-idin | Hasta mı-idin | Hasta değil-idin | Hasta-idin | Sen |
Hasta değil-mi-idi | Hasta mı-idi | Hasta değil-idi | Hasta-idi | O |
Hasta değil-mi-idik | Hasta mı-idik | Hasta değil-idik | Hasta-idik | Biz |
Hasta değil-mi-idiniz | Hasta mı-idinz | Hasta değil-idiniz | Hasta-idiniz | Siz |
Hasta değil-mi-idiler | Hasta mı-idilar | Hasta değiller-idi | Hasta-idilar | Onlar |
در جدول، صرف کلمه «Hasta» برای همه ضمیرها با فعل پسوندی «idi» نوشته شده است. در سطر مربوط به اولشخص مفرد، حالت نوشتاری و تلفظ امروزی این فعلها نیز نوشته شده است که حرف صدادار «i» از ابتدای پسوند «idi» حذف میشود. در صرف کلمه «Hasta» از حرف میانجی «y» استفاده شده است که به دلیل صدادار بودن آخرین حرف کلمه است. بهطور مثال، در صرف کلمه «Öğretmen»، حرف میانجی «y» استفاده نمیشود.
Öğretmen → Öğretmendim
معلم بودم → معلم
نکته: در گذشته به دلیل اینکه فعل پسوندی «idi» جدا نوشته میشد، بنابراین حرف صدادار آن ثابت بود و متناسب با کلمهها تغییر نمیکرد. اما امروزه با متصل شدن به کلمه قبل خود، حرف صدادار آن نیز تغییر میکند. برای درک بهتر به مثال زیر، توجه کنید.
Özgür → özgür idim. (در گذشته)
Özgür → özgürdüm. (شکل الآن)
آزاد بودم → آزاد
صرف فعل پسوندی در زمان گذشته نامعین | ||||
سوالی منفی | سوالی مثبت | خبری منفی | خبری مثبت | ضمیر شخصی جدا |
Öğretmen değil-mi-imişim → Öğretmen değil miymişim | Öğretmen-mi-imişim → Öğretmen miymişim | Öğretmen değil-imişim → Öğretmen değilmişim | Öğretmen-imişim → Öğretmenmişim | Ben |
Öğretmen değil-mi-imişsin | Öğretmen-mi-imişsin | Öğretmen değil-imişsin | Öğretmen-imişsin | Sen |
Öğretmen değil-mi-imiş | Öğretmen-mi-imiş | Öğretmen değil-imiş | Öğretmen-imiş | O |
Öğretmen değil-mi-imişiz | Öğretmen-mi-imişiz | Öğretmen değil-imişiz | Öğretmen-imişiz | Biz |
Öğretmen değil-mi-imişsiniz | Öğretmen-mi-imişsiniz | Öğretmen değil-imişsiniz | Öğretmen-imişsiniz | Siz |
Öğretmen değil-mi-imişler | Öğretmenler-mi-imişim | Öğretmen değiller-imiş | Öğretmen-imişler | Onlar |
در جدول بالا، کلمه «معلم» (Öğretmen) را با فعل پسوندی «imiş» صرف کردیم. در سطر اول جدول (سطر اولشخص مفرد) نحوه صرف فعل پسوندی در گذشته و امروز نشان داده شده است. امروزه با حذف حرف صدادار «i» از ابتدای پسوند «imiş»، کلمهها راحتتر تلفظ میشوند. اگر آخرین حرف کلمه صدادار بود، از حرف میانجی «y» قبل از اضافه شدن بقیه پسوندها استفاده میکردیم. به مثال زیر، توجه کنید.
Öğrenci → Öğrenci-imiş-sin
Öğrenci → Öğrenciymişsin
دانشآموز بودهای
نکته: در گذشته به دلیل اینکه فعل پسوندی «imiş» جدا نوشته میشد، بنابراین حرف صدادار آن ثابت بود و متناسب با کلمهها تغییر نمییافت. اما امروزه با متصل شدن به کلمه قبل خود، حرف صدادار آن نیز تغییر میکند. برای درک بهتر به مثال زیر، توجه کنید.
Buralar on yıl önce orman imış.
Buralar on yıl önce ormanmış.
اینجا ده سال قبل جنگل بوده است.
در جدول زیر، صرف فعل شرطی پسوندی را بررسی میکنیم. این فعل پسوندی فقط دو حالت خبری مثبت و خبری منفی دارد. این پسوند با اضافه شدن به اسم، مفهوم شرط به جمله اضافه میکند. در بین انواع فعلها در زبان ترکی استانبولی فقط فعلهای پسوندی شرطی هستند که دو حالت دارند.
صرف فعل پسوندی ise | ||
خبری منفی | خبری مثبت | ضمیر شخصی جدا |
Güzel-değil-ise-m → Güzel değilsem | Güzel-ise-m → Güzelsem | Ben |
Güzel-değil-ise-n | Güzel-ise-n | Sen |
Güzel-değil-ise | Güzel-ise | O |
Güzel-değil-ise-k | Güzel-ise-k | Biz |
Güzel-değil-ise-niz | Güzel-ise-niz | Siz |
Güzel-değil-ise-ler | Güzel-ise-ler | Onlar |
امروزه برای صرف فعل پسوندی «ise» به همین روش عمل میکنیم با این تفاوت که حرف صدادار «i» از ابتدای پسوند «ise» حذف میشود تا تلفظ بهتری داشته باشد. اگر کلمه با حرف صدادار تمام شده باشد، از حرف میانجی «y» کمک میگیریم. به مثال زیر، دقت کنید.
Hastaysan okula gitme.
اگر بیمار هستی، به مدرسه نرو.
نکته: پسوند «ise» متناسب با کلمهای که به آن متصل میشود به شکل «yse/ysa/sa» نیز میتواند استفاده شود.
نکته: در سومشخص جمع، پسوند «ler» میتواند قبل از پسوند «ise» به کلمه اضافه شود.
نکته: فعل پسوندی «ise» را نباید با حرف ربط «ise» اشتباه گرفت. حرف ربط «ise» حالت منفی ندارد، در حالیکه فعل پسوندی «ise» حالت منفی دارد. همچنین، حرف ربط «ise» برای نشان دادن تضاد بین دو مفهوم استفاده میشود و نمیتواند هیچ مفهوم شرطی به جمله اضافه کند. مثالهای زیر را بررسی کنید.
Kitabımı getirmişim, defterim ise evde kalmış.
کتابم را آوردهام، اما دفترم در خانه مانده است.
Kitabımı getirmişim, defterim değil ise evde kalmış.
در جمله اول پسوند «ise»، حرف ربط است. چراکه نمیتوانیم منفی کنیم.
Elindekiler ağır ise yardım edebilirim.
اگر وسایلت سنگین هستند، میتوانم کمک کنم.
Elindekiler ağır değil ise yardım edebilirim.
در این جمله، پسوند «ise»، فعل پسوندی است. چراکه هم میتواند منفی شود و هم به جمله مفهوم شرطی اضافه کرده است.
کاربرد دوم از فعلهای پسوندی
فعلهایی که فقط یک پسوند دریافت میکنند، فعلهای ساده هستند. فعلهایی که دو پسوند فعلساز دریافت میکنند، فعلهای مرکب محسوب میشوند. فعلهاییکه فقط یک پسوند میگیرند با کمک فعلهای پسوندی میتوانند پسوند دوم را هم بگیرند. پسوندهای «idi»، «imiş» و «ise» برای ساخت فعلهای مرکب استفاده میشوند.
- نوع اول: فعل مرکبی که با دو پسوند «yor» و «idi» ساخته میشود.
- نوع دوم: فعل مرکبی که با دو پسوند «yor» و «muş» ساخته میشود.
- نوع سوم: فعل مرکبی که با دو پسوند «yor» و «sa» ساخته میشود.
مثالهای زیر، برای درک بهتر فعلهای مرکب نوشته شده است.
Bir gün çok meşhur olacağım diyordu.
او میگفت که روزی معروف خواهم شد.
Derslere hiç geç kalmıyordu.
هیچوقت به کلاس دیر نمیکرد.
Namazlarını hep zamanında kılıyordu.
نمازش را همیشه سر وقت میخواند.
Pek gazete okumuyordu ama dergi ve kitap çok okuyordu.
او روزنامه نمیخواند، اما مجلات و کتابهای زیادی میخواند.
Film izlemeyi sevmiyordu.
تماشای فیلم را دوست داشت.
Torunları ile tatil yapmak onu çok mutlu ediyordu.
سفر با نوههایش او را بسیار خوشحال میکرد.
Cem her gün 2 saat yürüyormuş.
«جم» هر روز 2 ساعت پیاده روی میکند.
(با تعجب، تازه متوجه این قضیه شده است.)
Onun annesi çok güzel yemekler yapıyormuş.
مادر او خیلی غذاهای خوشمزهای میپزد.
(از خوب غذا پختن او، تازه باخبر شده است.)
Amcam arabasını satıyormuş.
عمویم ماشینش را میفروشد.
(تازه از فروش ماشین باخبر شده است.)
Bu sokakta oturuyormuş.
در این کوچه زندگی میکند.
(تازه متوجه شدم که در این کوچه زندگی میکند.)
Babam söylüyorsa kesin doğrudur.
اگر پدرم میگوید، حتما درست است.
Kardeşim gidiyorsa ben de gideceğim.
اگر خواهرم میرود، من هم خواهم رفت.
Ders çalışıyorsa rahatsız etme.
اگر درس میخواند مزاحمش نشو.
سوالات متداول درباره انواع فعل در زبان ترکی استانبولی
در این قسمت از مطلب، چند سوال متداول که زبانآموزان میپرسند، جواب داده شده است.
- فعلها از نظر ساختار به چند دسته تقسیم میشوند؟
- فعلها هم مانند اسمها، از نظر ساختار به سه دسته: ساده، اشتقاقی و مرکب تقسیم میشوند.
- فعلهای مرکب به چند دسته تقسیم میشوند؟
- فعلهای مرکب به سه دسته: فعلهای مرکب با قاعده، فعلهای مرکب با معنای ترکیبی و فعلهای مرکب ساخته شده با کمک فعلهای پسوندی تقسیم میشوند.
تمرینهای مربوط به انواع فعل در زبان ترکی استانبولی
در تمرینهای زیر، جاهای خالی را با حالت مناسب از فعل، پر کنید و سپس با جوابهای صحیح بررسی کنید.
Soru1: Sizin görüşlerinizi kabul _____. (etmek)
Cevap: Sizin görüşlerinizi kabul etmiyorlar.
Soru2: Sen giderken arkandan _____ . (bakmak)
Cevap: Sen giderken arkandan bakakaldık.
Soru3: Araba yolun ortasında _____ . (durmak)
Cevap: Araba yolun ortasında durdu.
Soru4: Duvardaki resimlere _____ . (bakmak)
Cevap: Duvardaki resimlere baktım.
Soru5: Öğleden sonra karnım çok _____ . (acıkmak)
Cevap: Öğleden sonra karnım çok acıktı.
جمعبندی انواع فعل در زبان ترکی استانبولی
بخش مهم در ساختار جمله در زبان ترکی استانبولی، فعل جمله است. فعلها به شکلهای متفاوتی ساخته میشوند که در این مطلب، انواع فعل در زبان ترکی استانبولی را با مثالهای فراوان بررسی کردیم. در زبان ترکی استانبولی فعلها را میتوان در ۴ دسته کلی گروهبندی کرد. هر گروه از فعلها شامل دستهبندیهای مختلف است.
- گروه اول، فعلها از نظر ساختار
- گروه دوم، فعلها از نظر مفهوم
- گروه سوم، فعلها از نظر صرف شدن
- گروه چهارم، فعلهای پسوندی
فعلها از نظر ساختار
فعلها از نظر مفهوم به سه دسته «Oluş» ،«Kılış» و «Durum» تقسیم میشوند.
فعلها از نظر مفهوم
از اصلیترین دستهبندیهای انواع فعل در زبان ترکی استانبولی ساختار فعلها است که به سه دسته فعلهای ساده، فعلهای مشتق و فعلهای مرکب تقسیم میشوند.
فعلها از نظر صرف شدن
فعلهای صرفی فعلهایی هستند که با کمک پسوندها و شناسهها صرف میشوند. پسوندها را میتوانیم در سه دسته بررسی کنیم.
- پسوندهای زمان
- پسوندهای آرزو
- پسوندهای شخصی
فعلهای پسوندی
این فعلها از اضافه شدن پسوندهایی به اسمها یا فعلهای ساده ساخته میشوند. با اضافه شدن به فعلهای ساده آنها را به فعلهای مرکب تبدیل میکنند.